ذبح شرعی
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمی‌تواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
ذبح شرعی، بریدن سر حیوانات به شیوه شرعی است. خوردن گوشتِ حیوانات حلال‌گوشتی که در خشکی زندگی می‌کنند (به‌جز ملخ و شتر که به شیوه دیگری تذکیه می‌شوند)، پس از ذبح، حلال است. همچنین حیوانات حرام‌گوشت پس از ذبح، تذکیه شده و به فتوای فقیهان، استفاده از اجزای بدن آنها فقط در مصارف غیرخوراکی و در غیرنماز جایز است.
شرایط تحقق ذبح شرعی در دین اسلام عبارت‌اند از: وسیله ذبح از جنس آهن باشد، رو به قبله بودن حیوان، زنده بودن حیوان قبل از ذبح، مسلمان بودن ذبح‌کننده، بر زبان آوردن نام خدا هنگام بریدن سر حیوان و بریدن چهار رگ گردن به طور کامل از زیر گلو. در دین یهود نیز شرایطی برای ذبح حیوانات ذکر شده است.
در دین اسلام برای ذبح حیوانات آدابی ذکر شده است تا حیوان درد کمتری احساس کند با این حال در برخی از کشورهای غیراسلامی ذبح به شیوه اسلامی ممنوع شده است. بر اساس برخی از تحقیقات ذبح به شیوه شرعی منجر به کیفیت بهتر گوشت و ماندگاری بیشتر آن می‌گردد.
مفهوم‌شناسی و جایگاه
در فقه اسلامی، ذَبح از راه‌های تذکیه حیوانات است که با بریدن اوداج اربعه (رگ‌های چهارگانه گردن حیوان)، تحقق پیدا می‌کند.[۱] حیوانات حلال‌گوشتی که در خشکی زندگی می‌کنند (به‌جز شتر و ملخ)[یادداشت ۱] و حیوانات دریایی که خون جهنده دارند، با ذبح کردن، تذکیه می‌شوند.[۲] به حیوانی که ذبح شرعی شده باشد، مذکّی می‌گویند که در برابر مردار است.[۳] به فردی که حیوان را ذبح کند «ذابح» و به حیوانِ ذبح‌شده «ذبیحه» و «مذبوح» می‌گویند.[۴]
قرآن کریم، از خوردن گوشت حیواناتی که ذبح شرعی نشده،[یادداشت ۲] منع کرده است.[۵] در کتاب‌های فقهی، موضوع ذبح حیوانات، در باب صید و ذباحه مطرح می‌گردد.[۶]
شرایط
در دین اسلام برای تحقق ذبح شرعی، شرایطی تعیین شده است. این شرایط عبارت‌اند از:
- چهار رگ بزرگ گردن حیوان، از زیر گلو بریده شود.[۷]
- ذابح هنگام ذبح، نام خدا را بر زبان بیاورد. به گفته صاحب جواهر همه فقها این شرط را لازم می‌دانند.[۸]
- هنگام ذبح، حیوان رو به قبله باشد.[۹] به فتوای فقیهان شیعه اگر کسی که حیوان را ذبح می‌کند و این مسأله را بداند با این حال عمدا حیوان را رو به قبله ذبح نکند خوردن گوشت آن حیوان حرام است.[۱۰]
- وسیله ذبح، از جنس آهن باشد؛ البته در صورت ضرورت و ترس از تلف شدن حیوان، می‌توان از سنگ یا وسیله تیز دیگری برای ذبح استفاده کرد.[۱۱]
- ذبح‌کننده مسلمان باشد.[۱۲] به گفته شهید ثانی فقیه شیعه در قرن دهم قمری به فتوای همه فقیهان مسلمان، ذبح‌کننده نمی‌تواند کافر غیرکتابی، مرتد و غالی باشد[۱۳] البته درباره ذبیحه اهل کتاب، دو نظریه وجود دارد؛ بیشتر فقیهان شیعه ذبیحه آنان را حرام و نجس می‌دانند.[۱۴] فقیهان شیعه ذبیحه نواصب را نیز نجس و حرام می‌دانند.[۱۵]
- حیوان قبل از ذبح، زنده باشد. گروهی از فقیهان می‌گویند حیوان باید پس از ذبح، بدن یا دست و پای خود را حرکت بدهد تا مشخص شود که قبل از ذبح، زنده بوده است.[۱۶]
بنا بر فتوای فقیهان مسلمان، ذبح حیوانات با دستگاه‌های جدید صحیح است؛ ولی باید نام خدا در هنگام ذبح بر زبان آورده شود و دیگر شرایط ذبح مانند بریدن اوداج اربعه نیز رعایت گردد.[۱۷] همچنین گوشت‌هایی که نمی‌دانیم ذبح شرعی شده‌اند، می‌گویند اگر از مسلمان یا از بازار مسلمانان خریده شوند حلال هستند.[۱۸]
آداب
در رساله‌های عملیه آدابی برای ذبح حیوانات ذکر شده است:
مستحبات
- ذبح‌کننده رو به قبله باشد.[۱۹]
- وسیله ذبح، تیز باشد و ذبح سریع صورت بگیرد.
- قبل از ذبح، آب جلو حیوان گذاشته شود.
- با ملایمت حیوان را برای ذبح آماده کنند.
- در ذبح گوسفند، دو دست و یک پای آن، بسته شود و پای دیگر آن رها باشد.
- در ذبح گاو، چهار دست و پای آن بسته شود و دُم آن رها باشد.
- پس از ذبح مرغ، آن را رها کنند تا بال و پر بزند.[۲۰]
مکروهات
آثار
بنا بر نظر فقیهان مسلمان، پس از ذبح حیوانات حلال‌گوشت، خوردن گوشت آنها حلال می‌شود و اجزای بدن آنها نیز پاک باقی می‌ماند؛ اما اگر حیوانات حرام‌گوشت، ذبح شوند، تنها اجزای بدن آنها پاک می‌گردد و به فتوای برخی از فقها، می‌توان در غیر نماز، از چرم و پوست آنها استفاده کرد.[۲۲] همچنین اگر حیوان ذبح شرعی نشود، مردار و نجس است.[۲۳]
بر اساس برخی تحقیقات ذبح به شیوه شرعی بر کیفیت گوشت تأثیر مثبت دارد چرا که به دلیل کمبود خون در گوشت ذبح‌شده، این گوشت از کیفیت و ماندگاری بیشتری نبست به سایر روش‌های ذبح حیوان برخوردار است.[۲۴]
ذبح در یهود و مسیحیت
در دین یهود دستوراتی درباره شیوه ذبح حیوانات در نظر گرفته شده است، از جمله اینکه در تلمود آمده است که حیوان نباید قبل از ذبح بیهوش یا ناتوان از ایستادن باشد. [۲۵] همچنین ذبح را باید شخصی که نزد عالمان یهود (خاخام‌ها) آموزش دیده، با یک ضربه دقیق و سریع انجام دهد.[۲۶] روش ذبح دام در یهود شحیطه (Shechita) نام دارد.[۲۷] اما در مسیحیت احکام خاصی درباره ذبح وجود ندارد.[۲۸]
ممنوعیت ذبح شرعی در برخی از کشورها
در برخی از کشورها همچون هلند،[۲۹] دانمارک[۳۰] و بلژیک[۳۱] ذبح حیوانات به شیوه اسلامی و یهودی ممنوع شده است. دلیل این قانون جلوگیری از درد و رنج حیوانات به هنگام ذبح ذکر شده است.[۳۲] البته فلسفه برخی از آداب اسلامی در ذبح همچون تیزی چاقو و سرعت عمل در ذبح را کاهش درد حیوان می‌دانند.[۳۳] در برخی از کشورهای مسیحی، بیهوش کردن حیوان قبل از ذبح قانون شده است.[۳۴] از نظر فقهای شیعه نیز اگر بیهوش کردن حیوان قبل از ذبح منجر به مرگ آن نشود اشکالی ندارد.[۳۵]
کتاب‌شناسی
درباره ذبح شرعی و احکام آن آثاری نوشته شده است. از جمله:
- بررسی تطبیقی ذبح شرعی در اسلام: در این کتاب دیدگاه فقیهان شیعه اثناعشری با مذاهب چهارگانه اهل‌سنت مقایسه شده است.[۳۶]
- ذبح در اسلام آثار و احکام مطابق با مذاهب اسلامی: اثر بنیامین شیرخانی به زبان فارسی. انتشارات مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی این کتاب را در سال ۱۳۹۸ش منتشر کرده است.[۳۷]
- پژوهشی تطبیقی در احکام فقهی ذبح: اثر محمد رحمانی است. مرکز مطالعات و تحقیقات حوزه نمایندگی ولی‌فقیه وزارت جهاد کشاورزی این کتاب را در سال ۱۳۷۷ش چاپ کرده است.[۳۸]
- کتاب روش‌های مختلف ذبح و اثر آن بر کیفیت گوشت: اثر سید سعید فرهی است که در سال ۱۳۹۴ به زبان فارسی منتشر شده است.[۳۹]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ۱۳۹۲ش، ص۷۴۲.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۷۰۲.
- ↑ صرامی، «تذکیه»، ص۷۹۵.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۷۰۱.
- ↑ سوره مائده، آیه ۳.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۷۰۱.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الأفهام، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۴۷۳.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۶، ص۱۱۳.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۶، ص۱۱۰.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۶، ص۱۱۱؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۳۱۵.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۴۷۰.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الأفهام، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۴۵۱.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۴۵۱.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۴۵۱؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۶، ص۸۰.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۶، ص۹۵.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، رساله توضیح المسائل مراجع، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۷۴۵.
- ↑ نگاه کنید به بنی‌هاشمی خمینی، رساله توضیح‌المسائل مراجع، بی‌تا، ج۲، ص۵۷۹ و۵۸۲.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۴۲۷.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۳۱۲.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل مراجع، بی‌تا، ج۲، ص۵۸۰.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل مراجع، بی‌تا، ج۲، ص۵۸۰-۵۸۳.
- ↑ نجفی، مجمع الرسائل (محشی صاحب جواهر)، ۱۴۱۵ق، ص۷۷.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۱۲۵.
- ↑ خضرلو و دیگران، «اصول ذبح اسلامی و نقش آن در ارتقاء کیفیت گوشت»، ص۸۰-۸۴؛ ستاری و دیگران، «تأثیر ذبح حلال بر کیفیت گوشت و مقایسه آن با سایر کشتارها»، ص۳۶-۳۸..
- ↑ کهن، گنجینه‌ای از تلمود، ۱۳۵۰ش، ص۲۵۷.
- ↑ کهن، گنجینه‌ای از تلمود، ۱۳۵۰ش، ص۲۵۷.
- ↑ شیخ بهایی، حرمة ذبائح اهل الکتاب، ۱۴۱۰ق، ص۵۰.
- ↑ سجادی، «ذبح و نحر در فقه اسلامی»، ص۱۶۴-۱۶۵.
- ↑ «ذبح اسلامی و یهودی در هلند غیرقانونی شد»، سایت بی‌بی‌سی فارسی.
- ↑ Withnall, «Denmark bans kosher and halal slaughter as minister says ‘animal rights come before religion», independent.
- ↑ «Belgium Bans Religious Slaughtering Practices, Drawing Praise and Protest», The New York Times.
- ↑ «ذبح اسلامی و یهودی در هلند غیرقانونی شد»، سایت بی‌بی‌سی فارسی.
- ↑ خضرلو و دیگران، «اصول ذبح اسلامی و نقش آن در ارتقاء کیفیت گوشت»، ص۸۰.
- ↑ سجادی، «ذبح و نحر در فقه اسلامی»، ص۱۵۰.
- ↑ سجادی، «ذبح و نحر در فقه اسلامی»، ص۱۶۴-۱۶۵.
- ↑ «بررسی تطبیقی ذبح شرعی در اسلام»، شبکه جامع کتاب گیسوم.
- ↑ «ذبح در اسلام، آثار و احکام مطابق با مذاهب اسلامی»، شبکه جامع کتاب گیسوم.
- ↑ فاطمی، «پژوهشی تطبیقی در احکام ذبح»، ص۱۵.
- ↑ «معرفی و دانلود کتاب روش‌های مختلف ذبح و اثر آن بر کیفیت گوشت»، کتاب‌راه.
یادداشت
- ↑ شتر با نَحر (کارد را در گودی بین گردن و سینه شتر فروکردن)(امام خمینی، رساله توضیح‌المسائل، ص۴۱۲، مسأله۲۵۹۵.) و ملخ با صید (زنده‌گیری) تذکیه می‌شوند.(امام خمینی، رساله توضیح‌المسائل، ص۴۱۸، مسأله۲۶۲۲.)
- ↑ حُرِّمَتْ عَلَيْکُمُ الْمَيْتَةُ وَ الدَّمُ وَ لَحْمُ الْخِنْزيرِ وَ ما أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ وَ الْمُنْخَنِقَةُ وَ الْمَوْقُوذَةُ وَ الْمُتَرَدِّيَةُ وَ النَّطيحَةُ وَ ما أَکَلَ السَّبُعُ إِلاَّ ما ذَکَّيْتُمْ وَ...؛ برای شما مؤمنان گوشت مردار و خون و گوشت خوک و آن ذبیحه‌ای که به نام غیر خدا کشتند. همچنین هر حیوانی که به خفه کردن یا به چوب زدن یا از بلندی افکندن یا به شاخ زدن به هم بمیرند و نیم‌خورده درندگان، جز آن را که قبلًا تذکیه کرده باشید حرام است و...
منابع
- امام خمینی، سید روح‌الله، رساله توضیح‌المسائل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، ۱۳۹۱ش.
- «بررسی تطبیقی ذبح شرعی در اسلام»، شبکه جامع کتاب گیسوم، تاریخ بازدید: ۴ آبان ۱۴۰۱ش.
- بنی‌هاشمی خمینی، محمدحسن، توضیح‌المسائل مراجع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۹۲ش.
- بنی‌هاشمی خمینی، محمدحسن، توضیح‌المسائل مراجع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.
- خضرلو، آرزو و دیگران، «اصول ذبح اسلامی و نقش آن در ارتقاء کیفیت گوشت» نشریه پژوهشنامه حلال، شماره ۴، ۱۳۹۹ش.
- «ذبح اسلامی و یهودی در هلند غیرقانونی شد»، سایت بی‌بی‌سی فارسی، تاریخ درج مطلب: ۷ تیر ۱۳۹۰ش، تاریخ بازدید: ۴ آبان ۱۴۰۱ش.
- «ذبح در اسلام، آثار و احکام مطابق با مذاهب اسلامی»، شبکه جامع کتاب گیسوم، مشاهده ۴ آبان ۱۴۰۱ش.
- ستاری، رقیه و دیگران، «تأثیر ذبح حلال بر کیفیت گوشت و مقایسه آن با سایر کشتارها»، نشاء علم، شماره ۲، خرداد ۱۳۹۴ش.
- سجادی، مرضیه سادات، «ذبح و نحر در فقه اسلامی»، در مجله مطالعات اسلامی، شماره ۴۳، بهار و تابستان ۱۳۷۸ش.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، ۱۴۱۳ق.
- شیخ بهایی، محمد بن حسین، حرمة ذبائح اهل الکتاب، بیروت، موسسةالاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۰ق.
- صرامی، سیف‌الله، «تذکیه»، در دانشنامه بزرگ جهان اسلام، تهران، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۷۵ش.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی (المحشّٰی)، تصحیح احمد محسنی سبزواری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۹ق.
- فاطمی، سید حسن، «پژوهشی تطبیقی در احکام ذبح»، کتاب ماه دین، شماره ۲۸، بهمن ۱۳۷۸ش.
- کهن، آبراهام، گنجینه‌ای از تلمود، ترجمه امیر فریدون گرگانی، تهران، نشر یهودا، ۱۳۵۰ش.
- «معرفی و دانلود کتاب روش‌های مختلف ذبح و اثر آن بر کیفیت گوشت»، کتاب‌راه، مشاهده: ۴ آبان ۱۴۰۱ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق محمود قوچانی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش
- نجفی، محمدحسن، مجمع الرسائل (محشی صاحب جواهر)، مؤسسه صاحب‌الزمان، مشهد، ۱۴۱۵ق.
- هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت، قم، مرکز دایرةالمعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۲ش.
- Withnall, Adam, «Denmark bans kosher and halal slaughter as minister says ‘animal rights come before religion», independent.
- «Belgium Bans Religious Slaughtering Practices, Drawing Praise and Protest», The New York Times.
پیوند به بیرون