الرضا من آل محمد

اَلرّضا مِنْ آلِ مُحمّد شعار عباسیان بود که در آغاز کار، برای به دست آوردن دل دوست‌داران خاندان پیامبر(ص)، ستم‌های امویان و مروانیان بر این خاندان را یادآور می‌شدند و ادعا می‌کردند که به دنبال زنده کردن سنت رسول خدا(ص) هستند.

مفهوم‌شناسی

الرضا اسم از رَضِی یرضی است. الرضا مصدر است و به عنوان وصف و به معنای اسم مفعول می‌آید. یعنی به معنای پسندیده است. این کلمه در اصطلاح به معنای «منتخب»، «برگزیده» و «کسی است که همه یا اکثریت مردم یا اهل حَلّ و عقد (خبرگان) او را انتخاب کرده و پسندیده باشند. برخی از محققان بر این باورند که الرضا» بیشتر در موارد اختلاف بکار برده ‏شده است؛ یعنى هرجا مسلمانان اختلاف پیدا کرده‌اند براى حل مشکل و رفع اختلاف «الرضا» پیشنهاد می‌‏شده است. از بررسى موارد کاربرد «الرضا» نتیجه گرفته می‌شود که «الرضا» یعنى «مَن اجتمعت علیه الاُمّة: کسى که امّت بر او گرد آیند.» در نتیجه «الرضا» مترادف «الجماعة» است؛ الرضا یعنى کسى که گروه تصمیم گیرنده، یا اهل حَلّ و عقد (خبرگان) یا اکثریت انتخاب‏ کنندگان، او را انتخاب کرده و پسندیده باشند. خلاصه این که «الرضا» یعنى «مُنتَخَب» و «برگزیده.»

سابقه استفاده قبل از عباسیان

ظاهراً قبل از عباسیان، زید بن علی نیز چنین شعاری داشته است چنانکه از امام صادق(ع) روایت شده است که

"خدا عمویم زید را بیامرزد! او مردم را به «الرضا من آل محمد» می‌خواند و اگر پیروز می‌شد به وعده وفا می‌کرد. چون می‌خواست خروج کند با من مشورت کرد. بدو گفتم: عمو! اگر راضی شوی که کشته گردی و در کُناسه کوفه بر‌دار شوی خود می‌دانی."

علت استفاده عباسیان از این شعار

در آغاز، عباسیان مردم را به نام خود دعوت میکردند و همزمان با آنها، دعوتگران علوی نیز در خراسان پراکنده بودند. از طرفی تنی چند از داعیان عباسی گرفتار و کشته شده بودند و ممکن بود که اگر کار به همین منوال پیش برود، رهبری دعوت هم افشا شود. از سوی دیگر، مردم به ویژه مسلمانان غیر عرب به علویان علاقه بیشتری داشتند؛بنابراین عباسیان دریافتند که اگر مردم را به نام خود دعوت کنند و در کنار آنها، فرزندان علی(ع) هم مردم را به خود بخوانند، کسی به ایشان دل نخواهد بست و همه یا دست کم بیشتر مردم به علویان خواهند پیوست و کار آنان به جایی نخواهد رسید. از اینرو، شعار «الرضا من آل محمد» را مطرح کردند، مردم را به آن دعوت نمودند و از دعوت مستقیم به خود دست کشیدند و با این شعار وارد نزاع با بنی امیه شدند اما به مجرد اینکه حکومت را به دست گرفتند و جای پای خود را محکم کردند، بیشتر از امویان بر هاشمیان و بر مردم ستم کردند.مطهری اسلام پژوه شیعه نیز بر این باور است که هر چند بنی عباس و مبلغانشان شعار «الرضا من آل محمد» (یعنی «یکی از اهل‌بیت پیغمبر (ص) که شایسته باشد.» ) می‌دادند، ولی مردمی نبودند که دلشان به حال دین سوخته باشد، هدفشان دنیا بود و چیزی جز مقام و ریاست و خلافت نمی‌خواستند و در واقع و در نهان جاده را برای خود صاف می‌کردند. وی هم‌چنین معتقد است که به حسب تاریخ- نه به حسب حدیث- لقب «رضا» را مأمون( پس از ولایت عهدی امام رضا) به این جهت به حضرت رضا داد که می‌خواست خاطره ایرانی‌ها را از حدود نود سال پیش که تحت عنوان «الرضا من آل محمد» یا «الرضی من آل محمد» قیام کردند زنده کند وبه آنها بفهماند آن کسی که شما می‌خواستید من آوردم.

منابع

• ابن منظور، لسان العرب،‌دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۳ق.
• الله اکبری، محمد، مقاله الرضا من آل محمد، فصلنامه تاریخ اسلام، شماره ۸، زمستان ۱۳۸۸ش.
• شهیدی، سیدجعفر، زندگانی امام صادق جعفر بن محمد(ع)، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۴ش.

پیوند به بیرون

مقاله الرضا من آل محمد(ص)