میته
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
مَیتَه یا مُردار، جسد انسان و نیز حیوانی که خون جهنده دارد، چه خودش بمیرد یا کشته شود یا ذبح شرعی نشود. در فقه، احکامی برای مردار وجود دارد: نجاست، حرام شدن گوشت، حرمت خرید و فروش یا استفاده از آن.
مفهوم‌شناسی
در فقه اسلامی جسد انسان و نیز حیوانی که خون جهنده دارد، چه خودش بمیرد یا کشته شود یا ذبح شرعی نشود، مِیتَه (مُردار) است.[۱] اصطلاح میته در برابر اصطلاح مُذَکّیٰ (ذبح‌شده) است.
آثار شرعی
در فقه، احکامی برای مردار حیواناتی که خون جهنده دارند وجود دارد. این احکام شامل جسد حیواناتی که خون جهنده ندارند نمی‌شود:
نجاست
مردار جزو نجاسات ده‌گانه است و مردارِ هر جنبنده‌ای که خون جهنده دارد، چه آدمی و چه غیر آدمی، حلال‌گوشت یا حرام‌گوشت، نجس است. این نجاست شامل اجزایی که حیات در آن‌ها حلول نکرده باشد نمی‌شود. مانند: پشم، مو، کُرک، پر، استخوان، شاخ، منقار، دندان، ناخن، چنگال، سُم، و تخمی که پوست بالایی آن بسته باشد، چه از حلال‌گوشت باشد چه از حرام‌گوشت. البته در حیوانات نجس العین ( سگ و خوک)، جمیع اجزای آن نجس است، اگر چه حیات در آن‌ها حلول نکرده باشد. همچنین اجزایی که از انسان یا حیوان زنده جدا می‌شود اگر حیات در آن‌ها حلول کرده باشد، در حکم میته و نجس است.[۲]
حیوانات حرام‌گوشت، غیر از سگ و خوک که ذاتاً نجس‌اند، قابل تذکیه هستند و با آن گوشت و پوستشان پاک می‌شود.[۳] البته به نظر آیت‌الله مکارم، حیوانی که خون جهنده دارد، در صورتی که خودش مرده باشد نجس است اما اگر آن را به دستور غیر شرعی ذبح کرده باشند، پاک است ولی احتیاط مستحب پرهیز است. و نیز در مردار، پاک بودن استخوان و قسمتی از دندان و شاخ که روح دارد، یعنی اگر آسیبی به آن برسد ناراحت می‌شود، اشکال دارد.[۴] همچنین ژلاتین تهیه شده از استخوان حیوان حرام‌گوشت (به غیر از سگ و خوک) یا حیوانی که ذبح شرعی نشده است، اگر تغییرات زیادی روی ماده اولیه انجام می‌شود تا به صورت ژلاتین در آید، حکم استحاله را دارد و پاک و حلال است.[۵]
بدن انسان مُرده نیز پیش از غسل میت نجس است. البته میان فقها در نجاست آن از ابتدای فوت تا هنگامی که بدن سرد می‌شود اختلاف است.[۶]
حلال نبودن گوشت
خوردن گوشت مردار حرام است. گوشت حیوانات حلال‌گوشت، پس از تذکیه، حلال می‌شود اما گوشت حیوانات حرام‌گوشت با تذکیه حلال نمی‌گردد. گوشت حیوانات حلال‌گوشتی که خون جهنده ندارند (مانند ماهی) اگر خودشان بمیرند، حلال نیست هرچند پاک هستند ولی خوردن گوشت آن‌ها حلال نیست.[۷] در آیه سوم سوره مائده خوردن گوشت حیواناتی که تذکیه نشدند، حرام دانسته شده است.[یادداشت ۱]
حرمت معامله و استفاده
طبق نظر مشهور فقها، خرید و فروش یا استفاده از میته حیوانی که خون جهنده دارد و نیز اجزای صاحب روح آن، به دلیل نجس بودن، به تنهایی یا مخلوط با حیوان مُذَکّیٰ حرام است.[۸] برخی از فقها، انتفاع از مردار را در جایی که طهارت شرط نیست جایز می‌دانند.[۹] بعضی نیز معامله چیزهای نجس را اگر منفعت عقلایی داشته باشند، هرچند منفعت حرامی باشد، جایز می‌دانند.[۱۰]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ طباطبائی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۵۸-۶۰.
- ↑ طباطبائی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۵۸و۵۹.
- ↑ طباطبائی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۵۰؛ درباره تذکیه‌پذیری حیوانات مسخ‌شده مثل میمون و نیز حیوانات حرام‌گوشت دریایی اختلاف نظر است: ر.ک به: نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۶، ص۱۹۲-۲۰۱.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۷۰.
- ↑ مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۷۰.
- ↑ شیخ انصاری، کتاب الطهارة، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۴۴و۴۵؛ طباطبایی حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۳۳۶.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۵۶۸و۵۶۹.
- ↑ شیخ انصاری، کتاب المکاسب، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۱.
- ↑ طباطبائی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۶۲و۶۳.
- ↑ یثربی، مدارج الفقهیة المکاسب المحرمة، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۴۸و۸۰.
یادداشت
- ↑ سوره مائده، آیه ۳؛ حُرِّمَتْ عَلَيْکُمُ الْمَيْتَةُ وَ الدَّمُ وَ لَحْمُ الْخِنْزيرِ وَ ما أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ وَ الْمُنْخَنِقَةُ وَ الْمَوْقُوذَةُ وَ الْمُتَرَدِّيَةُ وَ النَّطيحَةُ وَ ما أَکَلَ السَّبُعُ إِلاَّ ما ذَکَّيْتُمْ وَ...؛ برای شما مؤمنان گوشت مردار و خون و گوشت خوک و آن ذبیحه‌ای که به نام غیرخدا کشتند و همچنین هر حیوانی که به خفه کردن یا به چوب زدن یا از بلندی افکندن یا به شاخ زدن به هم بمیرند و نیم‌خورده درندگان، جز آن را که قبلًا تذکیه کرده باشید حرام است و... .
منابع
- بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، توضیح المسائل (محشّٰی)، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۴ق (رساله آیت‌الله خمینی، همراه با فتاوای آیات: خوئی، گلپایگانی، اراکی، فاضل، بهجت، تبریزی، سیستانی، خامنه‌ای، صافی، مکارم، زنجانی و نوری).
- شیخ انصاری، مرتضی ، کتاب الطهارة، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- شیخ انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- طباطبایی حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، چاپ اول، مؤسسة دار التفسیر، ۱۴۱۶ق.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی فیما تعم به البلوی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، استفتائات جدید، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع)، چاپ دوم، ۱۴۲۷ق.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، مصحح: عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دار إحیاء التراث العربیی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.
- یثربی، سیدمحمد، مدارج الفقهیة المکاسب المحرمة، چاپ اول، ۱۴۲۸ق/۱۳۸۶ش.