اَهل‌‌بیت (عربی: أَهلُ البَيت) خاندان پیامبر اسلام(ص) که مراد از آنها در ادبیات و کتاب‌های شیعی، چهارده معصوم است. مصادیق دیگری هم برای اهل‌بیت بیان شده است؛ همچون اصحاب کِسا و همسران پیامبر(ص).
| خداشناسی | |
|---|---|
| توحید | اثبات خدا • توحید ذاتی • توحید صفاتی • توحید افعالی • توحید عبادی • صفات ذات • صفات فعل |
| فروع | توسل • شفاعت • تبرک • استغاثه |
| عدل الهی | |
| حُسن و قُبح • بداء • امر بین الامرین | |
| نبوت | |
| عصمت پیامبران • خاتمیت • پیامبر اسلام • معجزه• اصالت قرآن | |
| امامت | |
| باورها | عصمت امامان • ولایت تكوینی • علم غیب • خلیفة‌الله • غیبت • مهدویت • انتظار فرج • ظهور• رجعت • امامت تنصیصی |
| امامان | امام علی • امام حسن • امام حسین • امام سجاد • امام باقر • امام صادق • امام کاظم • امام رضا • امام جواد • امام هادی • امام عسکری • امام مهدی |
| معاد | |
| برزخ • معاد جسمانی • حشر • صراط • تطایر کتب • میزان | |
| مسائل برجسته | |
| اهل‌بیت • چهارده معصوم • کرامت • تقیه • مرجعیت • ولایت فقیه • ایمان مرتکب کبیره | |
در منابع شیعه، فضایل، ویژگی‌ها و حقوقی برای اهل‌بیت(ع) نقل شده است. بنابر اعتقاد شیعه، اهل‌بیت دارای مقام عصمت هستند و از همه اصحاب پیامبر(ص) و بلکه همه مخلوقات خدا برترند، ولایت و رهبری جامعه اسلامی برعهده آنهاست و مسلمانان باید در همه آموزه‌های دینی، اهل‌بیت را مرجع خود بدانند و از آنها پیروی کنند.
همچنین براساس منابع شیعی، مودت اهل‌بیت(ع) بر مسلمانان واجب است و در روایات اساس و پایه اسلام معرفی شده است. آیه تطهیر و آیه مودت و احادیث ثَقَلَین، سفینه و اَمان از جمله آیات و احادیث مشهور در باب فضائل اهل‌بیت به شمار می‌روند.
اهل‌سنت، گرچه در مصادیق اهل‌بیت با شیعه اختلاف‌نظر دارند، بیشترشان اصحاب کساء را جزو مصادیق اهل‌بیت شمرده و فضایلی برای آنان نقل کرده‌اند؛ از جمله وجوب محبت و حرمت بغض و دشمنی به آنان، فضیلت و برتری اصحاب کساء، مرجعیت علمی و عصمت آنان.
مسلمانان کتاب‌های بسیاری درباره اهل‌بیت، به زبان‌های مختلف، همچون فارسی و عربی و اردو نگاشته‌اند. از آن جمله است مَوسوعة‌ُ سیرةِ اَهلِ البیت علیهم السلام اثر باقر شریف قرشی در چهل جلد، مَوسوعة‌ُ اَهلِ البیت علیهم الاسلام تألیف سید علی عاشور در بیست جلد و اَهلُ البیت علیهم السلام سِماتُهُم و حُقُوقُهم فی القرآنِ الکریم نوشته جعفر سبحانی. همچنین اشعار و آثار هنری متعددی درباره اهل‌بیت خلق کرده و مراکز علمی و فرهنگی متعددی به نام آنان نام گذاشته‌اند.
جایگاه و اهمیت
گفته شده همه مسلمانان از صدر اسلام تا به امروز به جز عده اندک ناصبی‌ها، به اهل‌بیت پیامبر ارادت و علاقه داشته‌اند و جایگاه والای آنها در علم و عمل را قبول دارند؛ اما در میان فرقه‌های اسلامی، شیعیان به پیروان اهل‌بیت شناخته و مشهور شده‌اند.[۱] مکتب شیعه به جهت اعتقاد به اهل‌بیت و پیروی از آنان، مکتب اهل‌بیت(ع) نامیده می‌شود.[۲] همچنین از مکتب فقهی شیعی، با عنوان مکتب فقهی اهل‌بیت یاد می‌شود.[۳]
حجیت و اعتبار سنت پیامبر (فعل و گفتار و تقریر) مورداتفاق شیعه و اهل‌سنت است و آنان سنت نبوی را یکی از منابع استنباط احکام شرعی می‌شمارند؛ اما شیعیان برخلاف اهل‌سنت و براساس آیات و احادیث نبوی، سنت اهل‌بیت (ائمه و حضرت زهرا) را نیز حجت و یکی از منابع و دلایل احکام شرعی شمرده‌اند.[۴]
شیعیان معتقدند اسلامی که در مکتب اهل‌بیت معرفی می‌شود، اسلام حقیقی و کامل و جامع است.[۵]
در منابع شیعه و اهل‌سنت، روایات فراوانی در باب فضایل و ویژگی‌ها و حقوق اهل‌بیت(ع) نقل شده است.[۶] پیامبر اسلام(ص) بارها به اهل‌بیت و پاسداشت و احترام به آنها سفارش کرده است.[۷]
کتاب‌ها و مقالات فراوانی از سوی مسلمانان، خواه شیعه و خواه سنی، به زبان‌های مختلف همچون فارسی و عربی و اردو دربارهٔ اهل‌بیت(ع) نگاشته شده است.[۸] مسلمانان به ویژه شیعیان همواره ارادت و علاقه خود به اهل‌بیت را از راه‌های گوناگون همچون سوگواری در ایام سوگواری آنها[۹] و شادی و سرور در ایام شادی آنان[۱۰] نشان داده‌اند. اشعار[۱۱] و آثار هنری متعددی همچون خوشنویسی[۱۲] نیز درباره اهل‌بیت خلق شده است.
از اشعار مشهور درباره اهل‌بیت، شعر فردوسی (منم بندهٔ اهل بیت نبی*ستایندهٔ خاک پای وصی)[۱۳] و سعدی (سعدی اگر عاشقی کنی و جوانی*عشق محمد بس است و آل محمد)[۱۴] و شعر شافعی، از فقهای چهارگانه اهل‌سنت است: «یا أهلَ بیتِ رسولِ الله حُبُّکُم فَرضٌ مِنَ اللّه ِ فِی القُرآنِ أنزَلَهُ؛ ای خاندان رسول خدا، محبت شما، امری واجب از طرف خداوند است که در قرآن نازل کرده است.»[۱۵]
مسلمانان و به خصوص شیعیان، به نامگذاری فرزندان خود را به نام اهل‌بیت اهتمام خاصی داشته‌اند.[۱۶] افزون بر این، مسلمانان به نام تک‌تک اهل‌بیت مراکز فراوانی نامگذاری کرده‌اند؛ دانشگاه‌ها مانند دانشگاه اهل‌بیت تهران [۱۷] یا دانشگاه آل‌البیت در کشور اردن، [۱۸] مؤسسات همچون مجمع جهانی اهل‌بیت(ع)، [۱۹] مساجد متعددی[۲۰] نیز به نام اهل‌بیت نامگذاری شده است. در پرچم‌ها و کتیبه‌های مذهبی نیز از عنوان اهل‌بیت استفاده شده است.[۲۱]
مفهوم‌شناسی
به‌گفته علی ربانی گلپایگانی، مراد از اهل‌بیت در منابع شیعی، در صورتی که بدون قرینه به کار برده شود، گروهی از خویشاوندان پیامبر(ص) است که از مقام و منزلت ویژه‌ای برخوردارند و گفتار و رفتار آنان ملاک حق و راهنمای حقیقت است.[۲۲]
راغب اصفهانی گفته است اهل‌بیت به صورت مطلق (بدون قید) به خاندان پیامبر(ص) اطلاق می‌شود و آنها به این اصطلاح شناخته می‌شوند.[۲۳] از نظر حسن مصطفوی، مفسر و محقق علوم قرآنی، و محمد محمدی ری‌شهری، حدیث‌پژوه، معنای حقیقی و جامع اهل، نزدیکی و پیوند افراد یا اشیا با کسی است که اهل او خوانده می‌شوند و از حیث شدت و ضعف مراتبی دارد. همسر و فرزندان و نوه‌ها و داماد همگی اهل شمرده می‌شوند.[۲۴] همچنین امت هر پیامبری اهل او و ساکنان خانه یا شهر نیز اهل خانه یا شهر محسوب می‌شوند.[۲۵]
اهل‌بیت در لغت به معنای ساکنان خانه آمده است؛[۲۶] البته حسن مصطفوی، مراد از کلمه بیت را خانواده دانسته است، نه خانه.[۲۷]
مصادیق
درباره اینکه اهل‌بیت چه کسانی هستند، عالمان شیعه و سنی، مصادیق گوناگونی ذکر کرده‌اند:
اصحاب کساء
به نقل فضل بن حسن طبرسی، مسلمانان اجماع دارند که مراد از اهل‌بیت در آیه تطهیر، اهل‌بیت رسول خدا(ص) هستند و طبق روایات فریقین[یادداشت ۱] و نظر شیعه، آیه به پیامبر و علی(ع)، فاطمه(س) و حسن و حسین(ع) اختصاص دارد.[۲۸] علامه طباطبایی ذیل آیه تطهیر گفته است کلمه اهل‌بیت در عرف قرآن، اسم خاص است و فقط بر پنج‌تن اطلاق می‌شود؛ گرچه در عرف عام، درباره همهٔ خویشاوندان نیز به کار می‌رود.[۲۹]
از نظر حسن مصطفوی، اهل‌بیت در آیه تطهیر شامل خود پیامبر(ص) نیز می‌شود؛ زیرا برخلاف نظر بعضی از مفسران، واژه اهل‌بیت به کلمه «رسول‌الله» اضافه نشده است.[۳۰]
چهارده معصوم
از نظر ربانی گلپایگانی، در کتاب‌های شیعه، هرگاه اهل‌بیت بدون قرینه به کار رود، دسته خاصی از خویشاوندان پیامبر(ص) مراد است که از ویژگی عصمت برخوردارند و مصداق آنان براساس آیات و احادیث، چهارده معصوم هستند.[۳۱] در برخی روایات نیز همه امامان شیعه مصداق اهل‌بیت معرفی شده‌اند.[۳۲] از جمله در روایتی، از پیامبر(ص) سؤال شد: «اهل‌بیت شما کیان‌اند؟» پیامبر پاسخ داد: «علی، دو فرزندم حسن و حسین و نُه امام دیگر از نسل حسین(ع)».[۳۳]
گفته شده به اعتقاد شیعیان امامیه و بسیاری از عالمان اهل‌سنت، همه امامان شیعه جزو اهل‌بیت پیامبر به شمار می‌روند.[۳۴] محمد محمدی ری‌شهری معتقد است که با توجه به سیاق و مضمون آیه تطهیر و اقدامات پیامبر(ص) در معرفی اهل‌بیت خود و همچنین قرائن دیگر، تردیدی نیست که مراد از اهل‌بیت در این آیه، گروه خاصی از خاندان پیامبر(ص) است که پس از پیامبر، هدایت و رهبری امت به آنها سپرده شده است.[۳۵]
همسران پیامبر(ص)
برخی از مفسران اهل‌سنت، مصداق اهل‌بیت در آیه تطهیر را فقط همسران پیامبر(ص) دانسته‌اند.[۳۶] برخی از عالمان اهل‌سنت، پنج‌تن و همسران پیامبر(ص) را مصداق اهل‌بیت در آیه تطهیر دانسته‌اند.[۳۷] از زید بن علی نقل شده است اگر مراد از اهل‌بیت در آیه تطهیر همسران پیامبر(ص) بود، به جای ضمیرهای مذکر در آیه، باید ضمیرهای مؤنث به کار می‌رفت.[۳۸] همچنین گفته‌اند به دلایلی دیگری همچون روایات متعدد و تفاوت تعبیر آیات مرتبط با زنان پیامبر با تعبیر و بیان آیه تطهیر، این آیه شامل زنان پیامبر(ص) نمی‌شود.[۳۹]
خویشاوندان نَسَبی که صدقه بر آنها حرام است
براساس برخی روایات اهل‌سنت، همه خویشاوندان نَسَبی پیامبر(ص) که صدقه بر آنان حرام است مانند خاندان علی، خاندان عقیل، خاندان عباس و خاندان جعفر مصداق اهل‌بیت شمرده شده‌اند.[۴۰]
مؤمنان راستین
طبق برخی روایات، اهل‌بیت شامل مسلمانانی می‌شود که فارغ از اینکه نسبت خویشاوندی با پیامبر(ص) داشته باشند یا نه، در پیروی از پیامبر(ص) صادق و ثابت‌قدم بودند؛[۴۱] چنانکه براساس برخی روایات، پیامبر افرادی همچون سلمان فارسی[۴۲] و ابوذر غفاری، [۴۳] را از اهل‌بیتش شمرده است. از امام صادق(ع) نیز نقل شده است هرکس پرهیزکار و صالح باشد، از ما اهل‌بیت است.[۴۴]
فضایل اهل‌بیت
در آیات و احادیث متعدد، فضایل گوناگونی برای اهل‌بیت بیان شده است.[۴۵] از دیدگاه محمدی ری‌شهری، در زیارت جامعه کبیره در باب فضایل و ویژگی‌های اهل‌بیت، جامع‌ترین سخنان و عبارات ذکر شده است.[۴۶] برخی از فضایل اهل‌بیت عبارت‌اند از:
آنان مایه حیات علم و نابودی جهل‌اند. بردباری‌شان شما را از دانش آنان خبر دهد و ظاهرشان از صفای باطن و سکوتشان از حكمت‌های گفتارشان خبر می‌دهد. هرگز با حق ستیز نکرده و در آن اختلاف نکنند. آنان ستون‌های دین و پناهگاه مردم‌اند. حق به‌وسیله آنان به جای خود بازگردید و باطل رانده و نابود شد. اهل‌بیت، دین را چنان‌كه سزاوار بود، دانستند و آموختند و به آن عمل کردند.
نهج‌البلاغه، ترجمه دشتی، خطبه ۲۳۹، ص۴۷۵.
عصمت
به گفته جعفر سبحانی، [۴۷] علمای شیعه[۴۸] به آیه ۳۳ سوره احزاب معروف به آیه تطهیر بر طهارت و عصمت اهل‌بیت استدلال کرده‌اند. براساس این آیه، خداوند اراده کرده است اهل‌بیت را از هر نوع گناه و عمل قبیحی پاک گرداند. ازاین‌رو آیه بر عصمت اهل‌بیت و اختصاص آن به آنها دلالت دارد.[۴۹]
حدیث ثقلین[۵۰] نیز که از احادیث متواتر شمرده شده، [۵۱] از دلایل اثبات عصمت اهل‌بیت و عترت پیامبر شمرده شده است؛ زیرا در این حدیث به عدم جدایی قرآن و اهل‌بیت پیامبر(ص) تصریح شده است. ازاین‌رو ارتکاب هرگونه گناه یا اشتباه موجب جدایی آنها از قرآن خواهد شد.[۵۲] همچنین گفته شده در این حدیث، رسول خدا(ص) تصریح کرده است که هرکس به قرآن و اهل‌بیت تمسک کند، گمراه نخواهد شد. پس اگر اهل‌بیت معصوم نباشند، تمسک و پیروی بی‌قیدوشرط از آنها خود موجب گمراهی خواهد بود.[۵۳] حدیث سفینه از دیگر احادیثی است که در اثبات عصمت اهل‌بیت(ع) بر آن استدلال شده است.[۵۴]
برتری بر دیگران
شیخ صدوق گفته است اعتقاد شیعیان این است پیامبر(ص) و اهل‌بیتش، برترین، محبوب‌ترین و گرامی‌ترین مخلوق خداوند هستند و خداوند، زمین و آسمان، بهشت و جهنم و دیگر مخلوقاتش را به‌خاطر آنها آفریده است.[۵۵] از نظر علامه مجلسی، کسی که در روایات جست‌وجو و تحقیق کند، به‌یقین به افضل بودن پیامبر(ص) و ائمه(ع) اذعان و اعتراف می‌کند و تنها جاهلِ به اخبار و روایات، افضلیت آنان را انکار می‌کند.[۵۶]
آیه مباهله را از دیگر دلایل برتری اصحاب کساء بر دیگر صحابه و خاندان پیامبر(ص) دانسته‌اند.[۵۷] به‌گفته عالمانی همچون علامه حلی و فضل بن حسن طبرسی، مفسران اجماع دارند که این آیه در خصوص اصحاب کساء نازل شده است.[۵۸] از پیامبر(ص) نقل شده اگر در روی زمین افرادی گرامی‌تر از علی، فاطمه، حسن و حسین(ع) وجود داشت، خداوند دستور می‌داد که به‌واسطه آنان مباهله کنم؛ ولی خداوند دستور داد به کمک آنان مباهله کنم و آنان برترین افرادند.[۵۹]
از نظر محمدحسین مظفر، آیه مودت نیز بر برتری اهل‌بیت (اصحاب کساء) دلالت دارد و اینکه آنان برگزیدگان خداوند هستند؛ زیرا در غیر این صورت، وجهی نداشت وجوب مودت، به آنها اختصاص پیدا کند و اجر رسالتِ پیامبر مودت به آنان باشد.[۶۰]
روایات متعددی نیز بر برتری اهل‌بیت(ع) دلالت دارند؛ ازجمله حدیث ثقلین که طبق آن، پیامبر(ص) اهل‌بیت را در کنار قرآن قرار داد و قرآن را ثقل اکبر و اهل‌بیت را ثقل اصغر نامید. همان گونه که قرآن کریم بر مسلمانان برتری دارد، اهل‌بیت نیز، از دیگران برترند.[۶۱] حدیث امان را نیز از دلایل برتری اهل‌بیت(ع) شمرده‌اند؛ زیرا اِمان اهل زمین بودنِ کسی، دلالت بر برتری او بر سایر مردم دارد.[۶۲]
مرجعیت علمی اهل‌بیت
حدیث ثقلین را بیانگر مرجعیت علمی اهل‌بیت دانسته‌اند؛ زیرا دعوت پیامبر(ص) به تمسک به کتاب و اهل‌بیت، تصریح دارد که مرجعیت علمی منحصر در اهل‌بیت(ع) است و مسلمانان باید در حوادث و پیشامدهای دینی به آنان مراجعه کنند.[۶۳] گفته شده پس از پیامبر(ص)، معارف و حقایق قرآن و سنت پیامبر(ص) را کسی جز اهل‌بیت به طور کامل و عمیق نمی‌داند. ازاین‌رو، آنان، پس از پیامبر(ص) مرجع علمی مسلمانان در شناخت معارف و احکام دین هستند و برای درک آن معارف باید به آنان رجوع کرد.[۶۴]
إِنَّمَا مَثَلُ أَهْلِ بَیتِی فِیکُمْ کَمَثَلِ سَفِینَةِ نُوحٍ، مَنْ دَخَلَهَا نَجَی، وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ؛
همانا مَثَل اهل‌بیت من در میان شما مثل کشتی نوح است. هرکس به این کشتی داخل شد، نجات یافت و هرکس جا ماند، غرق شد».
شیخ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۴۹، ۴۸۲ و ۷۳۳؛ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۷.
ولایت و رهبری
ولایت و رهبری سیاسی اهل‌بیت(ع) از دیگر فضایل آنان به شمار می‌رود. دعوت پیامبر(ص) به تمسک به کتاب و اهل‌بیت در حدیث ثقلین را تصریح در انحصار رهبری سیاسی در اهل‌بیت دانسته‌اند.[۶۵] در برخی از نقل‌های حدیث ثقلین، به جای ثقلین، از قرآن و اهل‌بیت با عنوان «خلیفتَین» تعبیر شده است.[۶۶] مطابق این حدیث، اهل‌بیتْ خلیفه و جانشینان پیامبرند و جانشینی آنان همه‌جانبه است و شامل امور سیاسی و رهبری نیز می‌شود.[۶۷] از نظر جعفر سبحانی، پیامبر(ص) در واقعه غدیر، علی(ع) و اهل‌بیتش را برای رهبری و حکومت تعیین کرد.[۶۸] برخی با توجه به ویژگی عصمت، امامت و رهبری سیاسی پس از پیامبر(ص) را مختص اهل‌بیت(ع) شمرده‌اند.[۶۹] همچنین بی‌قیدوشرط بودن وجوب پیروی از اهل‌بیت را از دلایل رهبری سیاسی آنان دانسته‌اند؛ زیرا وجوب پیروی، همه بایدها و نبایدهای مربوط به زندگی مسلمانان اعم از مسایل عبادی، اقتصادی و سیاسی و فرهنگی را شامل می‌شود. ازاین‌رو در مسائل سیاسی و مربوط به جامعه و حکومت نیز پیروی از آنان واجب است.[۷۰]
ولایت تکوینی
به گفته محمد جمیل حمود، از نویسندگان و عالمان شیعی لبنان، به‌جز افرادی نادر، علمای امامیه اتفاق نظر دارند که ائمه(ع) دارای ولایت تکوینی هستند.[۷۱] مراد از ولایت تکوینی آن است که شخصی بتواند به اذن خدا، در جهان آفرينش و تكوين تصرف كند؛ مثلاً بيمار ناعلاجى را به اذن خدا شفا دهد يا مرده‌ای را زنده كند.[۷۲] روایات در باب ولایت تکوینی ائمه را متواتر شمرده[۷۳] و بسیاری از آنها را به لحاظ سندی صحیح و معتبر دانسته‌اند.[۷۴]
ولایت تشریعی
ولایت تشریعی به دو معنا به کار رفته است:
- به معنای ولایت (اولویت در تصرف) بر اموال و نفوس مردم:[۷۵] گفته شده در ولایت تشریعی پیامبر(ص) و ائمه(ع) به این معنا اختلافی وجود ندارد.[۷۶] آیت‌الله صافی این نوع ولایت تشریعی آنان را از ضروریات دین شمرده است.[۷۷]
- به معنای ولایت بر احکام و حق تشريع:[۷۸]
عده‌ای از عالمان شیعه ولایت پیامبر(ص) بر تشریع در بعضی از احکام را مسلم دانسته‌اند؛[۷۹] اما در اثبات ولایت امامان(ع) بر تشریع، میان عالمان شیعه اختلاف‌نظر وجود دارد. برخی، امامان(ع) را براساس روایات متعدد که مستفیض یا متواتر شمرده شده‌اند، [۸۰] دارای ولایت و حق تشریع دانسته‌اند.[۸۱] در مقابل، گروهی حق تشریع و قانون‌گذاری را مختص خدا دانسته و منکر ولایت بر تشریع پیامبر و امامان شده‌اند.[۸۲] سید علی میلانی ثبوت ولایت بر تشریع ائمه(ع) را به جهت دلایل فراوان قطعی دانسته است.[۸۳]
حقوق اهل‌بیت
براساس آیات و روایات، اهل‌بیت نسبت به مسلمانان حقوقی دارند و مسلمانان براساس این حقوق، در قبال آنان وظایفی دارند که باید به آنها عمل کنند. برخی از این حقوق عبارت‌اند از:
وجوب پیروی از اهل‌بیت
براساس آیه اولی الامر (از خدا و پیامبر و صاحبان امر خود اطاعت کنید)، در کنار اطاعت از خدا و رسولش، اطاعت از اولی‌الامر بی‌قیدوشرط واجب دانسته شده است.[۸۴] به گفته فضل بن حسن طبرسی، از نظر علمای امامیه، مراد از اولوالامر، ائمه(ع) هستند.[۸۵]
به حدیث ثقلین نیز برای اثبات وجوب پیروی از اهل‌بیت استناد شده است؛ زیرا در این حدیث، اهل‌بیت در کنار قرآن قرار داده شده‌اند: همان‌گونه که پیروی از قرآن بر مسلمانان واجب است، پیروی و اطاعت از اهل‌بیت(ع) نیز واجب است.[۸۶] به گفته ابوالصلاح حلبی، فقیه و متکلم امامی در قرن چهارم و پنجم قمری، به جهت مطلق بودن کلام پیامبر(ص) در حدیث ثقلین، وجوب اطاعت از اهل‌بیت نیز مطلق و بدون قیدوشرط است. بنابراین مسلمانان در تمام رفتارها و گفتارهای اهل‌بیت باید از آنها تبعیت کنند.[۸۷]
حدیث سفینه نیز بر وجوب پیروی و اطاعت از اهل‌بیت(ع) دلالت می‌کند؛ زیرا طبق این حدیث، نجات در پیروی از آنان و هلاکت و گمراهی در سرپیچی از آنهاست.[۸۸] در این حدیث، پیامبر(ص) اهل‌بیت خود را به کشتی نوح تشبیه کرده است. درباره این وجه‌تشبیه گفته‌اند هرکس در دین به اهل‌بیت رجوع کند، هدایت و رستگار می‌شود و کسی که از آنان پیروی نکند، گمراه خواهد شد.[۸۹] به گفته میر حامد حسین، براساس این حدیث، وجوب اطاعت از اهل‌بیت(ع) مطلق و بدون قیدوشرط است.[۹۰]
مودّت و محبّت اهل بیت
به باور شیعیان امامی، براساس آیه مودت محبت و مودت اهل‌بیت(ع) بر هر مسلمانی واجب است.[۹۱] وجوب محبت اهل‌بیت را مورداتفاق مسلمانان (به جز ناصبی‌ها) و از ضروریات دین اسلام شمرده‌اند.[۹۲]
آیه مودت که می‌گوید: «به‌ازاى آن [رسالت]، پاداشى از شما خواستار نيستم، مگر دوستى درباره خويشاوندان»، [۹۳] از دلایل وجوب محبت اهل‌بیت شمرده شده است.[۹۴] به گفته ناصر مکارم شیرازی، از مفسران و مراجع تقلید شیعه، تمام مفسران شیعه آیه را به اهل‌بیت تفسیر کرده و محبت آنان را وسیله‌ای برای پذیرش امامت و رهبری ائمه(ع) دانسته‌اند.[۹۵]
به گفته علمائی چون محمدرضا مظفر، از طریق احادیث متواتر از پیامبر(ص) نقل شده که محبت اهل‌بیت نشانه ایمان و بغض آنها علامت نفاق و دوستدار آنها دوستدار خدا و پیامبر(ص) و دشمن آنها دشمن خدا و رسولش است.[۹۶] برپایه برخی روایات، محبت اهل‌بیت اساس و پایه دین اسلام است.[۹۷]
از نظر محمدرضا مظفر، بی‌تردید وجوب محبت و مودت اهل بیت(ع) به جهت قرب آنها به خداوند و جایگاه و منزلت ایشان نزد خداوند است و به خاطر اینکه ایشان از شرک و معاصی و از هرآنچه موجب دوری از خداوند شود، پاک و منزه هستند.[۹۸]
محمد محمدی ری‌شهری، عزاداری برای اهل‌بیت را از راه‌های اظهار محبت به آنان و از مهم‌ترین مصداق‌های تعظیم شعائر دانسته است.[۹۹] همچنین زیارت قبور ائمه(ع)، [۱۰۰] شادی در مراسم سرور آنها، [۱۰۱] ذکر فضایل اهل‌بیت[۱۰۲] و نامگذاری فرزندان به نام اهل‌بیت از راه‌های اظهار محبت به آنان دانسته شده است.[۱۰۳]
گرامیداشت اهل‌بیت و صلوات بر آنها، ذکر فضایل و مصائبشان، خمس و صله دادن را از دیگر حقوق اهل‌بیت شمرده‌اند.[۱۰۴]
اهل‌بیت در نگاه اهل‌سنت
اهل‌سنت در اینکه اصحاب کساء جزو اهل‌بیت هستند، با شیعه اشتراک نظر دارد. احادیث فراوانی در منابع متعدد اهل‌سنت نقل شده که پیامبر(ص) بارها علی و فاطمه و حَسَنَین(ع) را اهل‌بیت خود معرفی کرده است.[۱۰۵]
همچنین در منابع اهل‌سنت آمده است که رسول خدا(ص) درباره علی و فاطمه و حسنین(ع) چنین گفت: «هرکس اینها را دوست بدارد، مرا دوست داشته و هرکس با آنها دشمنی کند، با من دشمنی کرده است.»[۱۰۶] در روایت دیگری از پیامبر(ص) نقل شده که دوستدار اهل‌بیت، روز قیامت همراه من و در درجه من خواهد بود.[۱۰۷] فخر رازی، از مفسران اهل‌سنت، با این استدلال که پیامبر(ص)، علی، فاطمه، حسن و حسین(ع) را دوست می‌داشت و پیروی کردن از پیامبر بر همه امت اسلامی واجب است، محبت اهل‌بیت را واجب دانسته است.[۱۰۸] ابن‌حجر هیتمی، از عالمان شافعی‌مذهب قرن دهم قمری نیز گفته است از احادیث، وجوب محبّت اهل‌بیت و حرمت شدید بغض نسبت به آنان دانسته می‌شود. به گفته او، عالمانی چون بیهقی و بغوی محبت اهل‌بیت را از فرايض دین شمرده‌اند.[۱۰۹] شافعی، از فقهای چهارگانه اهل‌سنت، نیز در ابیاتی بر وجوب محبت اهل‌بیت تصریح کرده است:[۱۱۰]
ترجمه: ای خاندان رسول خدا، محبت شما، امری واجب از طرف خداوند است که در قرآن نازل کرده است.
وی در بیت دیگری گفته است:[۱۱۱]
ترجمه: اگر حب آل‌محمد، رَفْض است، پس جن و انس شهادت دهند که من هم رافضی هستم.
زمخشری، از مفسران اهل‌سنت و صاحب الکشاف، آیه مباهله را قوی‌ترین دلیل بر فضیلت و برتری اصحاب کساء دانسته است.[۱۱۲] از نظر جعفر سبحانی، بسیاری از عالمان اهل‌سنت به برتری علمی و دین‌شناس‌تر بودن اهل‌بیت اعتراف کرده‌اند.[۱۱۳] برای نمونه از ابوحنیفه، پایه‌گذار مذهب حنفی و از فقهای چهارگانه اهل‌سنت، نقل شده است که احدی فقیه‌تر از جعفر بن محمد(ع) ندیدم.[۱۱۴] این جمله از محمد بن مسلم بن شهاب زُهْری، از تابعین و فقیه و محدث اهل‌سنت قرن اول و دوم قمری، درباره امام سجاد(ع) نیز نقل شده است.[۱۱۵] شافعی، پایه‌گذار مذهب شافعی، نیز امام سجاد را فقیه‌ترینِ مردم مدینه دانسته است.[۱۱۶]
ابن‌حجر هیتمی گفته است: پیامبر(ص) بدان جهت قرآن و اهل‌بیتش را ثِقل نامیده است که ثِقل به چیزی که گرانبها و دارای اهمیت است گفته می‌شود و قرآن و عترت نیز این گونه‌اند؛ زیرا هردو معدن علوم دینی و اسرار و حکمت‌های عالی و احکام شرعی‌اند؛ بدین جهت بر تمسک به آن‌دو و فراگیری معرفت از آن‌دو تشویق کرده است.[۱۱۷] به اعتقاد ابن‌حجر، احادیثی که بر پیروی از اهل‌بیت دلالت دارند، بر پیروی از آنان تا روز قیامت تأکید دارند؛ چنانکه تمسک به قرآن نیز چنین است.[۱۱۸]
از دیدگاه علی ربانی گلپایگانی، به اعتقاد برخی از عالمان اهل‌سنّت، تردیدی در عصمت اخلاقی و عملی اهل‌بیت نیست؛ آنچه مورد اختلاف است، عصمت علمی آنان است.[۱۱۹]
کتاب‌شناسی
کتاب‌هایی متعددی درباره اهل‌بیت یا با عنوان اهل‌بیت منتشر شده است که برخی از آنها عبارت‌اند از:
- مناقبُ اَهلِ البیت، اثر ابوالحسن علی بن محمد جُلابی معروف به ابن‌مغازلی، از محدثان اهل‌سنت که به بیان فضایل امام علی(ع)، فضایل فاطمه(س) و حَسَنین پرداخته است؛
- اهل‌بیت، سید محسن امین، این کتاب را مجمع جهانی اهل‌بیت(ع) در قم چاپ کرده است؛
- موسوعةُ سیرةِ اَهلِ البیت علیهم السلام، اثر باقر شریف قرشی. این موسوعه در چهل جلد به سیره اخلاقی، اجتماعی و عبادی و تاریخ زندگانی پیامبر و اهل‌بیت او پرداخته است؛[۱۲۰]
- موسوعةُ اَهلِ البیت علیهم الاسلام، سید علی عاشور، بیروت، دار نظیر عبود، ۱۴۲۷ق. (۲۰ جلد درباره زندگانی چهارده معصوم)؛
- اَهلُ البیت علیهم السلام سِماتُهُم و حقوقُهُم فی القرآن الکریم، جعفر سبحانی، مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ اول، ۱۴۲۰ق؛
- اَهلُ البیتِ فی الکتاب و السُّنة، تألیف محمد محمدی ری‌شهری و سید رسول موسوی. این کتاب به زبان عربی نگارش یافته و با عنوان «اهل‌بیت در قرآن و حدیث» ترجمه شده است. اصل کتاب و ترجمه آن از سوی مؤسسه دارالحدیث منتشر کرده است؛
- حقوق اهل‌بیت در قرآن و روایات، ابراهیم شفیعی سروستانی، موعود عصر، چاپ اول، ۱۴۰۰ش. در این کتاب بیست حق از حقوق اهل‌بیت بررسی شده است؛
- حقوق اهل‌بیت(ع) در تفاسیر اهل‌سنت، محمدیعقوب بشوی، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، چاپ اول، ۱۳۹۰ش؛
- اهل بیت علیهم السلام در تفاسیر اهل سنت، احمد عابدی و حسین خاکپور، قم، نشر زائر، ۱۳۹۲ش.
حقیقت نوری اهل‌بیت علیهم‌السلام اثر اصغر طاهرزاده، فضایل و مناقب اهل‌بیت علیهم‌السلام نوشته عبداللطیف بن علی بیرجندی واعظ، فضائل اهل‌بیت علیهم‌السلام در صحاح سته از علی زهراب، فضایل اهل‌بیت علیهم‌السلام از منابع اهل‌سنت اثر محمدرضا امین‌زاده، اهل‌بیت کلید مشکل‌ها نوشته سید محمد تیجانی و اهل‌بیت در قرآن و حدیث اثر محمدجواد سعدی از دیگر کتاب‌ها درباره اهل‌بیت‌اند.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ «بیانات در دیدار میهمانان شرکت کننده در چهارمین مجمع جهانی اهل بیت(ع)»، وبگاه دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای؛ «بیانات در دیدار شرکت‌کنندگان در اجلاس «محبان اهل‌بیت(ع) و مسئله تکفیری‌ها»، وبگاه دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ سبحانی، منشور عقاید امامیه، ۱۳۷۶ش، ص۸ و ۹ و ۲۶۳؛ هاشمی شاهرودی، «مکتب فقهی اهل بیت(ع)»، پرتال جامع علوم انسانی.
- ↑ نگاه کنید به هاشمی شاهرودی، «مکتب فقهی اهل بیت(ع)»، پرتال جامع علوم انسانی.
- ↑ مرکز اطلاعات و منابع اسلامی، فرهنگ‌نامه اصول فقه، ۱۳۸۹ش، ص۳۹۸-۴۰۰.
- ↑ سبحانی، منشور عقاید امامیه، ۱۳۷۶ش، ص۸؛ «بیانات در دیدار میهمانان شرکت کننده در چهارمین مجمع جهانی اهل بیت(ع)»، وبگاه دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به محمدی ری‌شهری، اهل‌بیت علیهم‌السلام در قرآن و حدیث، ۱۳۹۱ش، ص۱۸۱-۱۰۲۰.
- ↑ نگاه کنید به محمدی ری‌شهری، اهل‌بیت علیهم‌السلام در قرآن و حدیث، ۱۳۹۱ش، ص۷۶۱-۷۶۵.
- ↑ نگاه کنید به: «کتاب‌شناسی اهل‌بیت(ع)»، پایگاه اطلاع‌رسانی حدیث شیعه.
- ↑ مظاهری، «عزاداری»، ص۳۴۵
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به «کشورهای عربی میلاد پیامبر(ص) را چگونه جشن می‌گیرند؟»، خبرگزاری ایکنا؛ «برگزاری جشن میلاد امام رضا (ع) در کشورهای مختلف جهان»، خبرگزاری مهر؛ «جشن میلاد حضرت ولی عصر (عج) در کشورهای مختلف جهان برگزار شد»، خبرگزاری تقریب.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به «در رثای اهل بیت علیهم السلام»، وبگاه امام هشت.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به «السلام علیکم یا اهل بیت النبوة»، وبگاه معلی.
- ↑ «شاهنامه، آغاز کتاب بخش ۷، اندر ستایش پیامبر»، وبگاه گنجور.
- ↑ «قصیده شماره ۱۶، در ستایش حضرت رسول(ص)»، وبگاه گنجور.
- ↑ شافعی، دیوان الامام الشافعی، قاهره، ص۱۲۱.
- ↑ «اسم‌هایی که مردم ایران از صدسال پیش تا به حال دوست دارند»، خبر آنلاین.
- ↑ «دانشگاه بین‌المللی اهل‌بیت(ع)»، وبگاه دانشگاه بین‌المللی اهل‌بیت.
- ↑ «آشنایی با مراکز علمی اردن: دانشگاه آل‌البیت»، خبرگزاری تقریب.
- ↑ نگاه کنید به «مجمع جهانی اهل‌البیت(ع)»، وبگاه مجمع جهانی اهل‌البیت؛ «آشنایی با مراکز اسلامی اردن؛ مؤسسه اندیشه اسلامی آل البیت اردن»، خبرگزاری تقریب؛ «نگاهی به فعالیت‌های جهانی مؤسسه فرهنگی آل‌البیت»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ نگاه کنید به: «ماجرای ساخت مسجد اهل‌بیت در ورودی شهر قم»، خبرگزاری رسا؛ «مناجات شعبانیه در مسجد اهل‌بیت(ع) سمنان طنین‌انداز می‌شود»، خبرگزاری شبستان.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به «پرچم مخمل السلام علیکم یا اهل بیت النبوة»، وبگاه انتشارات مشهور.
- ↑ ربانی گلپایگانی، «اهل‌بیت»، ص۵۵۵.
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۹۶.
- ↑ مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۱۶۹ و ۱۷۰؛ محمدی ری‌شهری، اهل بیت علیهم السلام در قرآن و حدیث، ۱۳۹۱ش، ص۱۱.
- ↑ ربانی گلپایگانی، «اهل‌بیت»، ص۵۵۳.
- ↑ نگاه کنید به فراهیدی، كتاب العين، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۸۹؛ ابن‌فارس، معجم المقاییس اللغة، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۵۰؛ ابن‌منظور، لسان‌العرب، ۱۴۱۴ق، ج۱۱، ص۲۸.
- ↑ مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص ۱۷۰.
- ↑ طبرسی، اِعلام‌الوری باَعلام الهدی، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۹۳؛ طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۵۵۹ و ۵۶۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱۶، ص۳۱۲.
- ↑ مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۱۶۹ و ۱۷۰.
- ↑ ربانی گلپایگانی، «اهل بیت»، ص۵۵۵.
- ↑ نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۲۳؛ خزاز رازی، کفایةالاثر، ۱۴۰۱ق، ص۱۵۶ و ۱۷۱؛ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ج۱، ص۲۲۹.
- ↑ خزاز رازی، کفایة الاثر، ۱۴۰۱ق، ص۱۷۱
- ↑ زینلی، مفهوم‌شناسی و مصداق‌یابی اهل‌بیت(ع)، ۱۳۸۷ش، ص۲۴.
- ↑ محمدی ری‌شهری، اهل بیت علیهم السلام در قرآن و حدیث، ۱۳۹۱ش، ص۱۳.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به طبرانی، التفسیر الکبیر، ۲۰۰۸م، ج۵، ص۱۹۳؛ ثعلبی، الکشف و البیان، ۱۴۲۲ق، ج۸، ص۳۵ و ۳۶.
- ↑ نگاه کنید به بشوی، حقوق اهل‌بیت در تفاسیر اهل‌سنت، ۱۳۹۰ش، ص۳۵.
- ↑ قمی، تفسیرالقمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۱۹۳.
- ↑ نگاه کنید به بشوی، حقوق اهل‌بیت در تفاسیر اهل‌سنت، ۱۳۹۰ش، ص۳۵ و ۳۶.
- ↑ نیشابوری، صحیح مسلم، دار احیاء التراث العربی، ج۴، ص۱۸۷۳-۱۸۷۴.
- ↑ ربانی گلپایگانی، «اهل‌بیت»، ص۵۵۴.
- ↑ صفار، بصائرالدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۷ و ۲۵؛ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۶۴.
- ↑ شیخ طوسی، الاَمالی، ۱۴۱۴ق، ص۵۲۵؛ طبرسی، مکارم‌الاخلاق، ۱۳۹۲ق، ص۴۵۹.
- ↑ ابوحنیفة مغربی، دعائم الاسلام، دارالمعارف، ج۱، ص۶۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به محمدی ری‌شهری، اهل بیت علیهم السلام در قرآن و حدیث، ۱۳۹۱ش، ص۲۴۶-۵۲۱.
- ↑ محمدی ری‌شهری، اهل‌بیت علیهم‌السلام در قرآن و حدیث، ۱۳۹۱ش، ص۴۰۵.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۴، ص۳۵۷.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به سیدمرتضی، الشافی فی الإمامة، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۱۳۴؛ طبرسی، اِعلام الوری باَعلام الهدی، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۹۳-۲۹۴؛ بحرانی، مِنارالهدی، ۱۴۰۵ق، ص۶۴۶؛ سبحانی، الاِلهيات، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۲۵.
- ↑ نگاه کنید به طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱۶، ص۳۱۲-۳۱۳؛ سبحانی، الاهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۲۵-۱۲۹؛ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۴، ص۳۵۷-۳۶۴.
- ↑ نگاه کنید به صفار، بصائرالدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۴۱۲-۴۱۴؛ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۲۲۹ و ج۲، ص۳۰-۳۱، ۶۲.
- ↑ نگاه کنید به ابن‌عطیه، ابهی‌المداد، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۱۳۰؛ بحرانی، منارالهدی، ۱۴۰۵ق، ص۶۷۰؛ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۰۷.
- ↑ شیخ مفید، المسائل الجارودیه، ۱۴۱۳ق، ص۴۲؛ ابن‌عطیه، ابهی‌المداد، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۱۳۱؛ بحرانی، منارالهدی، ۱۴۰۵ق، ص۶۷۱.
- ↑ نگاه کنید به ابن‌عطیه، ابهی‌المداد، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۱۳۱؛ بحرانی، منارالهدی، ۱۴۰۵ق، ص۶۷۱؛ حمود، الفؤاد البهیة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۹۴-۹۵.
- ↑ میر حامد حسین، عبقات‌الانوار، ۱۳۶۶ش، ج۲۳، ص۹۷۵-۹۷۸، ۹۸۱.
- ↑ شیخ صدوق، الاعتقادات، ۱۴۱۴ق، ص۹۳.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۶، ص۲۹۷ و ۲۹۸.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به طبرسی، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۷۶۳ و ۷۶۴؛ مظفر، دلائل‌الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۴۰۳ و ۴۰۴.
- ↑ حلی، نهج الحق و کشف الصدق، ۱۹۸۲م، ص۱۷۷؛ طبرسی، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۷۶۳؛ شوشتری، احقاق‌الحق، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۴۶.
- ↑ قندوزی، ینابیع‌المودة، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۲۶۶؛ شوشتری، احقاق‌الحق، ۱۴۰۹ق، ج۹، ص۲۰۸، ج۱۴، ص۱۴۵، ج۳۴، ص۳۱۰.
- ↑ مظفر، دلائل‌الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۳۸۹-۳۹۰.
- ↑ .ربانی گلپایگانی، «اهل‌بیت»، ص۵۵۶.
- ↑ نگاه کنید به ابن‌عطیه، ابهی‌المداد، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۸۱۹؛ مظفر، دلائل‌الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۲۵۹.
- ↑ سبحانی، سیمای عقاید شیعه، ۱۳۸۶ش، ص۲۳۱ و ۲۳۲.
- ↑ ربانی گلپایگانی، «اهل‌بیت»، ص۵۵۸.
- ↑ سبحانی، سیمای عقاید شیعه، ۱۳۸۶ش، ص۲۳۱ و ۲۳۲.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۲۴۰؛ ابن‌حنبل، مسند احمد بن حنبل، ۱۴۱۶ق، ج۳۵، ص۴۵۶ و ۵۱۲؛ هیثمی، مجمع‌الزوائد، دارالکتاب العربی، ج۹، ص۱۶۳؛ شوشتری، احقاق‌الحق، ۱۴۰۹ق، ج۹، ص۳۷۵ و ج۱۸، ص۲۷۹-۲۸۱.
- ↑ ربانی گلپایگانی، «اهل‌بیت»، ص۵۶۲.
- ↑ سبحانی، سیمای عقاید شیعه، ۱۳۸۶ش، ص۲۳۱.
- ↑ ربانی گلپایگانی، «اهل‌بیت»، ص۵۶۱.
- ↑ ربانی گلپایگانی، «اهل‌بیت»، ص۵۶۱.
- ↑ حمود، الفوائد البهیة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۱۱۷.
- ↑ مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۹، ص۱۵۴؛ حمود، الفوائد البهیة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۱۱۸؛ حسینی میلانی، اثبات الولایة العامة، ۱۴۳۸ق، ص۱۶۶.
- ↑ حمود، الفوائد البهیة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۱۳۷؛ حسینی میلانی، اثبات الولایة العامة، ۱۴۳۸ق، ص۱۶۸.
- ↑ حمود، الفوائد البهیة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۱۳۷؛ حسینی میلانی، اثبات الولایة العامة، ۱۴۳۸ق، ص۲۳۳.
- ↑ خویی، مصباح‌الفقاهه (المکاسب)، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۳۸؛ صافی گلپایگانی، ولایت تکوینی و تشریعی، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۳؛ حسینی میلانی، اثبات الولایة العامة، ۱۴۳۸ق، ص۱۱۱؛ حمود، الفوائد البهية، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۱۱۲.
- ↑ خویی، مصباح‌الفقاهة (المکاسب)، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۳۸؛ صافی گلپایگانی، ولایت تکوینی و ولایت تشریعی، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۳، ۱۳۵، ۱۴۱.
- ↑ صافی گلپایگانی، ولایت تکوینی و ولایت تشریعی، ۱۳۹۲ش، ص۱۴۱.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱۰، ص۱۸۰؛ حسینی میلانی، اثبات الولایة العامة، ۱۴۳۸ق، ص۲۶۷و۲۶۸؛ صافی گلپایگانی، ولایت تکوینی و تشریعی، ۱۳۹۲ش، ص۱۲۶؛ جوادی آملی، شمیم ولایت، ۱۳۸۳ش، ص۹۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: مؤمن، «ولایة ولی المعصوم(ع)»، ص۱۱۵؛ حسینی میلانی، اثبات الولایة العامة، ۱۴۳۸ق، ص۲۷۲و۲۷۳.
- ↑ حسینی میلانی، اثبات الولایة العامة، ۱۴۳۸ق، ص۳۴۳؛ عاملی، الولایة التکوینیة و التشریعیة، ص۶۰، ۶۱، ۶۳.
- ↑ مؤمن، «ولایة ولی المعصوم(ع)»، ص۱۰۰، ۱۱۸؛ حسینی میلانی، اثبات الولایة العامة، ص۳۵۶؛ عاملی، الولایة التکوینیة و التشریعیة، ص۶۰.
- ↑ نگاه کنید به مغنیه، الجوامع و الفوارق، ۱۴۱۴ق، ص۱۲۷، ۱۲۸؛ صافی گلپایگانی، ولایت تکوینی و ولایت تشریعی، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۰-۱۳۲؛ فهری، «الولایة التشریعیة و التکوینیة»، ص۳۸۴-۳۸۸.
- ↑ حسینی میلانی، با پيشوايان هدايت‌گر، ۱۳۸۸ش، ص۳۸۳.
- ↑ طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۱۰۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۳۹۱
- ↑ طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۱۰۰.
- ↑ نگاه کنید به حلبی، الکافی فی الفقه، ۱۴۰۳ق، ص۹۷.
- ↑ حلبی، الکافی فی الفقه، ۱۴۰۳ق، ص۹۷.
- ↑ مظفر، دلائل‌الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۲۶۲ و ۲۶۳.
- ↑ سبحانی، الالهيات، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۰۸.
- ↑ میر حامد حسین، عبقات الانوار، ۱۳۶۶ش، ج۲۳، ص۹۷۵.
- ↑ مظفر، عقائدالامامیه، ۱۳۸۷ش، ص۷۲؛ موسوی زنجانی، عقائد الامامیة الاثنی عشریة، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۸۱.
- ↑ مظفر، عقائدالامامیه، ۱۳۸۷ش، ص۷۲؛ موسوی زنجانی، عقائد الامامیة الاثنی عشریة، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۸۱.
- ↑ سوره شوری، آیه ۲۳.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: فاضل مقداد، اللوامع الالهیه، ۱۴۲۲ق، ص۴۰۰؛ مظفر، عقائدالامامیه، ۱۳۸۷ش، ص۷۲؛ موسوی زنجانی، عقائد الامامیة الاثنی عشریة، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۸۱؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۷، ص۵۹۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۲ش، ج۲۰، ص۴۰۷.
- ↑ مظفر، عقائدالامامیه، ۱۳۸۷ش، ص۷۲؛ موسوی زنجانی، عقائد الامامیة الاثنی عشریة، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۸۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۶؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۳۶۴.
- ↑ مظفر، عقائدالامامیه، ۱۳۸۷ش، ص۷۳.
- ↑ محمدی ری‌شهری، فرهنگ‌نامه مرثیه سرایی و عزاداری سیدالشهدا، ۱۳۸۷ش، ص۱۱-۱۲.
- ↑ اکبریان، «محبت اهل‌بیت(ع) در قرآن»، ص۴۲.
- ↑ اکبریان، «محبت اهل‌بیت(ع) در قرآن»، ص۴۴.
- ↑ خادمی، «محبت به پیامبر و اهل‌بیت از دیدگاه قرآن و روایات»، ص۲۵.
- ↑ خادمی، «محبت به پیامبر و اهل‌بیت از دیدگاه قرآن و روایات»، ص۲۶.
- ↑ محمدی ری‌شهری، اهل بیت علیهم السلام در قرآن و حدیث، ۱۳۹۱ش، ص۸۱۱-۸۳۳.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به نیشابوری، صحیح مسلم، دار احیاءالتراث العربی، ج۴، ص۱۸۷۱؛ ترمذی، سنن‌الترمذی، ۱۹۹۸م، ج۵، ص۷۵، ۲۰۴، ج۶، ص۸۳، ۱۳۲، ۱۸۲؛ ابن‌عساکر، تاریخ دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۱۳۸، ۱۴۰، ۱۴۸، ج۴۱، ص۲۵، ج۴۲، ص۱۱۲، ج۶۷، ص۲۵؛ ذهبی، تاریخ‌الاسلام، ۲۰۰۳م، ج۲، ص۶۲۷.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به ابن‌عساکر، تاریخ دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۱۵۴؛ ذهبی، تاریخ‌الاسلام، ۲۰۰۳م، ج۲، ص۶۲۷.
- ↑ ترمذی، سنن‌الترمذی، ۱۹۹۸م، ج۶، ص۹۰؛ ذهبی، تاریخ‌الاسلام، ۲۰۰۳م، ج۲، ص۶۲۷.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۷، ص۵۹۵.
- ↑ ابن‌حجر، الصواعق المحرقة، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۵۰۶.
- ↑ شافعی، دیوان الامام الشافعی، قاهره، ص۱۲۱.
- ↑ شافعی، دیوان الامام الشافعی، قاهره، ص۸۹.
- ↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۷۰.
- ↑ سبحانی، سیمای عقاید شیعه، ۱۳۸۶ش، ص۲۳۴.
- ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۰۵ق، ج۶، ص۲۵۷.
- ↑ ابوزرعه دمشقی، تاریخ ابی‌زرعة الدمشقی، مجمع اللغة العربیة، ص۵۳۶.
- ↑ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۵، ص۲۷۴.
- ↑ ابن‌حجر هیتمی، الصواعق المحرقة، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۴۴۲.
- ↑ ابن‌حجر هیتمی، الصواعق المحرقه، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۴۴۲.
- ↑ ربانی گلپایگانی، «اهل‌بیت»، ص۵۵۶.
- ↑ «موسوعة سیرة اهل البیت(ع)»، شبکه جامع کتاب گیسوم.
یادداشت
- ↑ سید هاشم بحرانی در کتاب غایةالمرام ۳۴ روایت از منابع شیعه و ۴۱ روایت از اهل‌سنت (بحرانی، غایة المرام و حجة الخصام، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۱۷۳-۲۱۱) و حاکم حسکانی در شواهدالتنزیل بیش از ۱۳۰ حدیث از اهل‌سنت نقل کرده که مراد از اهل‌بیت در آیه تطهیر اصحاب کساء هستند (حاکم حسکانی، شواهدالتنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۱۸-۱۳۹)
منابع
- قرآن کریم.
- «آشنایی با مراکز علمی اردن: دانشگاه آل‌البیت»، خبرگزاری تقریب، تاریخ درج مطلب: ۱۱ آذر ۱۳۸۸ش، تاریخ بازدید: ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «آشنایی با مراکز اسلامی اردن؛ مؤسسه اندیشه اسلامی آل البیت اردن»، خبرگزاری تقریب، تاریخ درج مطلب: ۱۹ بهمن ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغه، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- ابن حجر هیتمی، الصواعق المحرقة علی أهل الرفض والضلال والزندقة، تحقیق عبدالرحمن بن عبدالله الترکی و کامل محمد الخراط، بیروت، مؤسسه الرسالة، ۱۴۱۷ق.
- ابن حنبل، احمد بن محمد، مسند الإمام أحمد بن حنبل، تحقیق شعيب الأرنؤوط و عادل مرشد و دیگران، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۲۱ق.
- ابن عساکر، ابوالقاسم علی بن حسن، تاریخ دمشق، تحقیق عمرو بن غرامة العمروی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
- ابن‌عطیه، مقاتل، ابهی المداد فی شرح مؤتمر علماء بغداد، شرح و تحقیق محمد جمیل حمود، بیروت، مؤسسه الاعلمی، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
- ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۸ق.
- ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، تفسیر ابن کثیر، بیروت، دارالاندلس، ۱۴۱۶ق.
- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، ۲۰۰۰م.
- ابوحنیفة مغربی، نعمان بن محمد، دعائم الاسلام، قاهره، دارالمعارف، بی‌تا.
- ابوزرعه دمشقی، عبدالرحمن بن عمرو، تاریخ ابی زرعة الدمشقی، دمشق، مجمع اللغة العربیة، بی‌تا.
- «اسم‌هایی که مردم ایران از صدسال پیش تا به حال دوست دارند»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۳ خرداد ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- اکبریان، سید محمد، «محبت اهل‌بیت(ع) در قرآن»، در مجله ره توشه، شماره ۱۱۵، بهار و تابستان ۱۳۹۸ش.
- بحرانی، سید هاشم، غایة المرام و حجة الخصام فی تعیین الإمام من طریق الخاص و العام، تحقیق سید علی عاشور، بیروت، مؤسسة التأريخ العربی، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- «برگزاری جشن میلاد امام رضا (ع) در کشورهای مختلف جهان»، خبرگزاری مهر، تاریخ نشر: ۱۴ مرداد ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- بشوی، محمدیعقوب، حقوق اهل‌بیت(ع) در تفاسیر اهل‌سنت، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، ۱۳۹۰ش.
- «بیانات در دیدار میهمانان شرکت کننده در چهارمین مجمع جهانی اهل بیت(ع)»، وبگاه دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: ۲۸ مرداد ۱۳۸۶ش، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «بیانات در دیدار شرکت‌کنندگان در اجلاس «محبان اهل‌بیت(ع) و مسئله تکفیری‌ها»، وبگاه دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: ۲ دی ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «پرچم مخمل السلام علیکم یا اهل بیت النبوة»، وبگاه انتشارات مشهور، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت، دار الغرب الإسلامی، ۱۹۹۸م.
- ثعلبی، احمد بن محمد، الکشف و البیان (تفسیر الثعلبی)، بیروت، دار احیاءالتراث العربی، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- «جشن میلاد حضرت ولی عصر (عج) در کشورهای مختلف جهان برگزار شد»، خبرگزاری تقریب، تاریخ نشر: ۲۷ اسفند ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- جوادی آملی، عبدالله، شمیم ولایت، تنظیم و تدوین سید محمود صادقی، قم، اسراء، چاپ دوم، ۱۳۸۳ش.
- حاکم حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق محمدباقر محمودی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- حسینی میلانی، سید علی، اثبات الولایة العامة للنّبی و الائمة(ع)، قم، نشر الحقایق، چاپ اول، ۱۴۳۸ق.
- حسینی میلانی، سید علی، با پيشوايان هدايت‌گر (نگرشى نوبه شرح زيارت جامعه كبيره)، قم، مركز حقايق اسلامى، ۱۳۸۸ش.
- حلبی، ابوالصلاح، الکافی فی الفقه، تحقیق رضا استادی، اصفهان، مکتبة الامام امیرالمؤمنین(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
- حلّی، حسن بن یوسف، نهج الحق و کشف الصدق، بیروت، دار الکتاب اللبنانی، چاپ اول، ۱۹۸۲م.
- حمود، محمد جمیل، الفؤاد البهیة فی شرح عقائد الامامیة، بیروت، مؤسسه الاعلمی، چاپ دوم، ۱۴۲۱ق.
- خادمی، عین‌الله، «محبت به پیامبر و اهل‌بیت از دیدگاه قرآن و روایات»، در مجله رشد آموزش قرآن، شماره ۵، ۱۳۸۳ش.
- «خوشنویسی السلام علیکم یا اهل بیت النبوة»، وبگاه معلی، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- خویی، سید ابوالقاسم، مصباح الفقاهة (المكاسب)، تقریر محمد على توحيدى، قم، انصاریان، ۱۴۱۷ق.
- «دانشگاه بین‌المللی اهل‌بیت(ع)»، وبگاه دانشگاه بین‌المللی اهل‌بیت، تاریخ بازدید: ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- ذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، مؤسسه الرساله، چاپ سوم، ۱۴۰۵ق.
- ذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد، تاریخ الاسلام وَوَفیات المشاهیر وَالأعلام، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت، دار الغرب الإسلامی، ۲۰۰۳م.
- ربانی گلپایگانی، علی، «اهل بیت»، در دانشنامه کلام اسلامی، تحت اشراف جعفر سبحانی، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- راغب اصفهانی، حسین، مفردات الفاظ القرآن، بیروت - دمشق، دارالقلم- الدار الشامية، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل، تصحیح مصطفی حسین احمد، بیروت، دارالکتب العربی، چاپ اول، ۱۴۰۷ق.
- زینلی، غلامحسین، مفهوم‌شناسی و مصداق‌یابی اهل‌بیت(ع)، تهران، نشر مشعر، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- سبحانی، جعفر، الاهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل، قم، مرکز العالمی للدراسات الاسلامیه، چاپ سوم، ۱۴۱۲ق.
- سبحانی، جعفر، سیمای عقاید شیعه: ترجمه کتاب دلیل المرشدین الی الحق الیقین، ترجمه جواد محدثی، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۶ش.
- سبحانی، جعفر، منشور جاوید، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- سبحانی، جعفر، منشور عقاید امامیه، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- شافعی، محمد بن ادریس، دیوان الامام الشافعی، قاهره، مکتبة ابن‌سینا بی‌تا.
- «شاهنامه، آغاز کتاب بخش ۷، اندر ستایش پیامبر»، وبگاه گنجور، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، الاعتقادات، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، عیون اخبار الرضا(ع)، تحقیق و تصحیح مهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران، اسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۹۵ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، من لایحضره الفقیه، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- شوشتری، قاضی نورالله، احقاق الحق و ازهاق الباطل، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- صافی گلپایگانی، لطف الله، ولایت تکوینی و ولایت تشریعی، قم، دفتر تنظیم و نشر آثار آیت الله العظمی صافی گلپایگانی، چاپ اول، ۱۳۹۲ش.
- صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات فی فضائل آل محمد(ص)، تحقیق و تصحیح محسن کوچه باغی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۳۹۰ق.
- طبرانی، سلیمان بن احمد، التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم، اردن-اربد، دار الکتاب الثقافی، چاپ اول، ۲۰۰۸م.
- طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۳۹۲ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، قم، آل‌البیت، جاپ اول، ۱۴۲۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، اللوامع الالهیه فی المباحث الکلامیة، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۲۲ق.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر(مفاتیح الغیب)، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- فهری، سید احمد، «الولایة التشریعة و التکوینیة»، در مجموعة الآثار المؤتمر العالمی الثانی للامام الرضا(ع)، مشهد، المؤتمر العالمی للامام الرضا(ع)، ۱۴۰۹ق.
- «قصیده شماره ۱۶، در ستایش حضرت رسول(ص)»، وبگاه گنجور، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- قندوزی حنفی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع المودة لذوی القربی، قم، دار الاسوه، ۱۴۲۲ق.
- «کتاب موسوعة سیرة اهل البیت(ع)»، شبکه جامع کتاب گیسوم، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «کتاب‌شناسی اهل‌بیت(ع)»، پایگاه اطلاع‌رسانی حدیث شیعه، تاریخ بازدید: ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- «کشورهای عربی میلاد پیامبر(ص) را چگونه جشن می‌گیرند؟»، خبرگزاری ایکنا، تاریخ نشر: ۵ دی ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- «ماجرای ساخت مسجد اهل‌بیت در ورودی شهر قم»، خبرگزاری رسا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ دی ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار(ع)، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- محمدی ری‌شهری، محمد، اهل بیت علیهم السلام در قرآن و حدیث، با همکاری سید رسول موسوی، ترجمه حمیدرضا شیخی و حمیدرضا آژیر، قم، دار الحدیث، چاپ هفتم، ۱۳۹۱ش.
- محمدی ری‌شهری، محمد، فرهنگ‌نامه مرثیه سرایی و عزاداری سیدالشهدا، تهران، مشعر، ۱۳۸۷ش.
- مرکز اطلاعات و منابع اسلامی، فرهنگ‌نامه اصول فقه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.
- مظفر، محمدحسن، دلائل الصدق لنهج الحق، قم، مؤسسه آل‌بیت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- مظفر، محمدرضا، عقائد الامامیه، تحقیق حامد حنفی، قم، انتشارات انصاریان، چاپ دوازدهم، ۱۳۸۷ش.
- مغنيه، محمد جواد، الجوامع و الفوارق بين السنة و الشیعة، بیروت، مؤسسة عزالدين، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ نهم، ۱۳۸۶ش.
- «مناجات شعبانیه در مسجد اهل‌بیت(ع) سمنان طنین‌انداز می‌شود»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- موسوی زنجانی، سید ابراهیم، عقائد الامامیه، الاثنی عشریة، بیروت، مؤسسه الاعلمی، چاپ سوم، ۱۴۱۳ق.
- میر حامد حسین، سید مهدی، عبقات الانوار فی امامة الائمة الاطهار، اصفهان، کتابخانه اميرالمؤمنین، چاپ دوم، ۱۳۶۶ش.
- «نگاهی به فعالیت‌های جهانی مؤسسه فرهنگی آل‌البیت»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- نهج‌البلاغه، ترجمه محمد دشتی، قم، مشهور، ۱۳۷۹ش.
- نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، داراحیاء التراث الاسلامی، بی‌تا.
- هاشمی شاهرودی، سید محمود، «مکتب فقهی اهل بیت(ع)»، در مجله فقه اهل بیت، شماره ۳۲، ۱۳۸۱ش.
- هیثمی، علی بن ابی بکر، مجمع الزوائد، بیروت، دارالکتاب العربی، بی‌تا.