داستان خواستگاری امام علی از دختر ابوجهل

از ویکی شیعه
امام علی علیه‌السلام
نخستین امام شیعیان
زندگی
مولود کعبهیوم‌الدارشعب ابی‌طالبلیلة المبیتهجرت به مدینهازدواج با فاطمه(س)فتح خیبرابلاغ آیات برائتمباهلهواقعه غدیر سقیفه بنی‌ساعدهشهادت فاطمه(س)شورای شش‌نفرهحکومت امام علی(ع)شهادت امام علی(ع)سال‌شمار زندگی
لقب‌ها
امیرالمؤمنینولی اللهاسداللهصدیق قسیم النار و الجنةابوترابیعسوب‌ الدینحیدرقرآن ناطقفاروقصاحب اللواءشاه مردانزوج البتولساقی کوثرصالح المؤمنینخاصف‌النعل
میراث
مصحف امام علی مصحف فاطمهسیره علوینهج البلاغه غُرَر الحِکَمدُستُورُ مَعالِمِ الحِکَمدیوان امام علی(ع)جَفْردعای ناد علیخطبه شقشقیهخطبهٔ بی‌الفخطبه بی‌نقطهحرم
فضائل
آیه ولایتآیه لیلة المبیتآیه تبلیغآیه اکمالآیه صادقینآیه خیر البریهآیه انفاقآیه نجواآیه ودآیه مباهلهآیه اولی‌الامرآیه مودتآیه اهل الذکرآیه نصرآیه انذارآیه اخوتآیه اطعامآیه شاهدآیه ۵۶ سوره مائدهآیه ۲۰ سوره توبهآیه علم‌الکتابحدیث مدینة العلمحدیث رایتحدیث وصایتحدیث منزلتحدیث یوم الدارحدیث طیر مشویحدیث ولایتخطبه غدیرلا فتی الا علیحدیث شجرهسلونی قبل ان تفقدونیحدیث تشبیهحدیث ذکر علی عبادةحدیث علی مع الحقخاتم‌بخشیماجرای تهنیتماجرای کسر اصنام
اصحاب
عمار بن یاسرمالک اشترسلمان فارسیابوذر غفاریمقدادعبیدالله بن ابی‌رافعحجر بن عدیدیگران


داستان خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل از احادیث اختلافی بین شیعیان و اهل سنت که مدعی است امام علی(ع) بعد از فتح مکه، به خواستگاری دختر ابوجهل رفته و باعث ناراحتی حضرت فاطمه(س) شده است. گفته شده این حرکت با واکنش پیامبر اکرم(ص) همراه شده و حدیث بضعه را در این ماجرا بیان کرده و آزار فاطمه را مساوی با آزار خود دانسته است.

این داستان را ساخته مخالفان و در راستای تخریب امام علی(ع) دانسته‌اند و هدف جاعلان از ساختن آن را بی‌اعتبار ساختن حدیث بضعه قلمداد کرده‌اند؛ بدین معنا که اگر خلیفه اول و دوم سبب رنجش حضرت زهرا(س) و به تبع آن، باعث رنجش پیامبر اکرم(ص) شدند، امام علی(ع) نیز چنین کاری کرده است. رسانه‌های مخالف شیعه به این موضوع دامن می‌زنند و کتاب‌هایی نیز در راستای اثبات و یا رد این ماجرا منتشر شده است.

مهم‌ترین منبع این داستان که در کتاب‌های اهل‌سنت بازتاب یافته، گزارش‌های صحیح بخاری است. بخاری این داستان را در سه گزارش متفاوت از مِسْوَر بن مَخْرَمِه از صحابه پیامبر اکرم(ص)، نقل کرده است. بر اساس این گزارش‌ها پیامبر اعلام می‌کند که دختر دشمن خدا و دختر رسول خدا(ص) در نزد یک مرد، جمع نخواهند شد.

روایت مسور بن مخرمه به‌عنوان راوی اصلی این ماجرا پذیرفته نشده است؛ زیرا هنگام رخ‌دادن این واقعه سن او بسیار کم بوده و نکته دیگر اینکه او و دیگر راویان قصه به دشمنان اهل بیت گرایش دارند. محتوای داستان خواستگاری به سبب اختلاف و تضاد در گزارش‌ها و مغایرت با شریعت اسلام و تصریح قرآن در جواز تعدد زوجات، مورد تردید قرار گرفته است. از سوی دیگر گفته شده دختر ابوجهل هیچ‌گاه به مدینه نیامد که امام علی(ع) از او خواستگاری کند. در ضمن، دیگر داماد پیامبر، بین دختر رسول خدا و دختر دشمنان خدا جمع کرده و هیچ‌گاه با منع پیامبر اکرم(ص) مواجه نشد و نیز خود پیامبر با دختر برخی از سران مخالفان خود ازدواج کرده است. همچنین رسول خدا(ص) در واقعه‌ای مشابه که از برگزیدن کنیزی توسط امام علی(ع) در یکی از سریه‌ها حکایت دارد، از عملکرد او دفاع کرده است.

دانشمندان شیعه، این داستان را ساختگی دانسته‌ و آن را از لحاظ سند و متن، مورد نقد قرار داده‌اند. در منابع شیعه نیز تنها، شیخ صدوق در علل الشرایع یک روایت با مضمون داستان خواستگاری علی از دختر ابوجهل نقل کرده که بر اساس آن با تکذیب خواستگاری از سوی امام علی(ع)، سوء‌تفاهم ایجادشده، برطرف شده است. سند روایت یادشده را ضعیف و متن آن را در تضاد با شأن پیامبر و امام علی(ع) و حضرت زهرا(س) دانسته‌اند. امام صادق(ع) نیز این داستان را همانند تهمت‌های ناروایی دانسته که به پیامبر اسلام(ص) و دیگر انبیا زده شده است. در حدیثی دیگر امام علی(ع) سوگند یاد کرده که هیچ گاه حضرت زهرا(س) را از خود رنجیده‌خاطر نساخت.

جایگاه و اهمیت ماجرا

داستان خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل از احادیث اختلافی بین شیعیان و اهل سنت است. برخی ماجرای خواستگاری را برساخته‌ی دشمنان امام علی(ع) از امویان دانسته که گروهی از ناصبیان و وهابی‌ها به آن دامن می‌زنند[۱] چنان‌که گفته شده در کتابچه‌‌هایی که در ایام حج، میان حاجیان توزیع می‌شود، به این داستان پرداخته و در سایت‌ها و شبکه‌های وهابی، بر این موضوع تاکید فراوانی می‌شود.[۲] در مقابل از سوی شیعیان در رد این داستان کتاب‌هایی نوشته شده است که می‌توان به «خواستگاری ساختگی: بررسی و نقد داستان خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل» نوشته سید علی حسینی میلانی[۳] و «روایات خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل در بوته نقد» نوشته یوسف جمالی[۴] اشاره کرد. به گزارش پاره‌ای از محققان، محمدفواد عبدالباقی و اسحاق دبیری در اثبات این داستان آثاری نوشته‌اند.[۵]

تخریب چهره امام علی(ع)

عده‌ای معتقدند گزارش خواستگاری از دختر ابوجهل ساخته شده که حدیث بِضعه را بی‌فایده سازد.[۶] چنان‌که ابن‌ابی‌الحدید در شرح نهج‌البلاغه، این حدیث را جزو مجموعه احادیثی می‌داند که به دستور معاویه و در راستای تخریب امام علی(ع) جعل شده‌ است.[۷] و حتی برخی هدف داستان را جسارت به پیامبر(ص) و حضرت زهرا(س) نیز می‌دانند.[۸] سید مرتضی جاعل این خبر را ملحد و ناصبی دانسته و معتقد است طعنه‌ی این ماجرا به رسول خدا(ص) بسیار بالاتر از ایرادی است که به امام علی(ع) وارد ساخته است.[۹] علامه طباطبایی نیز در کتاب المیزان معتقد است که این داستان جعلی پیامبر اسلام(ص) را هم مورد نکوهش قرار داده است.[۱۰] حسینی میلانی از محققان معاصر معتقد است که این حدیث با توجه به راویان زبیری آن، از سوی خاندان زبیر ساخته شده تا به امام علی(ع) ضربه بزند.[۱۱]

دفاع از عملکرد دو خلیفه اول

در همین راستا گفته‌شده، هدف از تأکید بر داستان خواستگاری آن است که اگر خلیفه اول و دوم، حضرت زهرا(س) را اذیت کرده‌اند، امام علی(ع) نیز فاطمه(س) را اذیت کرده و فرقی میان آنها نیست و برای تبرئه خلفا، به امام تهمت زده‌اند.[۱۲] همچنین بعضی بر این باورند از آنجا که مسور بن مخرمه راوی اصلی ماجرا نتوانست شمشیر پیامبر اسلام(ص) را از امام سجاد(ع) بگیرد، چنین داستانی را سرهم کرده و داستان خواستگاری امام را به حدیث بضعه الصاق کرده است.[۱۳]

داستان خواستگاری در منابع متقدم اهل‌سنت

داستان خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل به نام جُوَیْریّه[یادداشت ۱] را مورد اتفاق اهل‌سنت دانسته‌اند.[۱۴] به گونه‌ای که برخی محققان معتقدند، تمام نویسندگان صِحاح سِتِّه و نگارندگان مسندها و سنن، اعم از متقدمین و متأخرین، به جز عده‌ای معدود، به نقل این داستان پرداخته‌اند.[۱۵] ماجرای فوق به شکل‌‌های مختلفی در منابع اهل‌سنت آمده است،[۱۶] اما گفته‌شده که منبع اصلی این قصه، روایاتی است که محمد بن اسماعیل بُخاری۲۵۶ق) در کتاب الصحیح خود آورده است.[۱۷]

در تمامی گزارش‌های بخاری از ماجرای خواستگاری نام مسور بن مخرمه به چشم می‌خورد.[۱۸] برخی بر این باورند که نویسندگان صحاح شش‌گانه‌ی اهل‌سنت، بر نقل این داستان از مسور، اتفاق‌نظر داشته[۱۹] و گزارش او را قابل‌اعتماد قلمداد کرده‌اند.[۲۰] بعضی محققان معتقدند تمامی اسناد روایت‌های خواستگاری، به مسور بن مخرمه باز می‌گردد.[۲۱] هر چند در برخی از گزارش‌های این داستان نام عبدالله بن زبیر۷۳ق)[۲۲] عبدالله بن عباس، [۲۳] و عروة بن زبیر نیز به عنوان راوی داستان به چشم می‌خورد.[۲۴]

ماجرای خواستگاری در صحیح بخاری

بخاری در سه گزارش که هر سه از مِسْوَر بن مَخْرَمَه از اصحاب پیامبر(ص) است به نقل ماجرای خواستگاری پرداخته است.[۲۵]

نخستین گزارش بخاری، مربوط به ملاقات مسور با امام سجاد(ع) پس از بازگشت امام و دیگر اسیران واقعه عاشورا از شام به مدینه است. مسور از امام خواست تا شمشیر رسول خدا(ص) را به او بدهد که با مخالفت امام روبرو شد. در ادامه، مسور به خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل پرداخته و ادعا کرد در دوران بعد از بلوغش در خطبه‌ای از پیامبر اسلام(ص) شنیده که فاطمه زهرا(س) را از خود دانسته و اظهار نگرانی کرد که ممکن است در دینش دچار آزمایش شود. سپس، پیامبر از دیگر دامادش ابوالعاص بن ربیع یاد کرد که با صداقت و وفاداری با پیامبر رفتار کرده است. سپس پیامبر اسلام(ص) اعلام کرد که او حلالی را حرام و حرامی را حلال نمی‌کند، اما به خدا قسم، دختر رسول خدا و دختر دشمن خدا با یکدیگر جمع نخواهند شد.[۲۶] این روایت در صحیح مسلم،[۲۷] مسند احمد[۲۸] و دیگر منابع متقدم اهل‌سنت[۲۹] نیز آمده است.

بنابر گزارش دوم بخاری به نقل مسور وقتی خبر خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل به گوش فاطمه زهرا(س) رسید، به نزد پیامبر اسلام(ص) آمد و از این کار علی شکایت کرد. پیامبر اسلام(ص) با شنیدن این خبر به پاخاست و بعد از ادای شهادتین گفت: «ابوالعاص بن ربیع، با من با صداقت رفتار کرد. فاطمه زهرا(س) پاره تن من است و من از ناراحتی او اکراه دارم. به خدا قسم، دختر رسول خدا و دختر دشمن خدا در نزد یک مرد جمع نخواهند شد.» امام علی(ع) با شنیدن این خبر از خواستگاری صرف نظر کرد.[۳۰] این روایت در دیگر منابع اهل‌سنت همچون صحیح مسلم،[۳۱] مسند احمد،[۳۲] و مصادر دیگر[۳۳] نیز گزارش شده است.

در گزارش سوم بخاری این پیامبر است که از خواستگاری خبر داده است. بر اساس این نقل پیامبر اسلام(ص) در بالای منبر گفت: فرزندان هشام بن مُغَیره (ابوجهل) از او بابت ازدواج دخترشان با علی بن ابیطالب(ع) اجازه خواستند که این اجازه صادر نخواهد شد. پیامبر بعد از تکرار سه باره این مطلب، اظهار داشت که تنها در صورتی اجازه این کار را می‌دهد که علی(ع) فرزند او را طلاق دهد. از آنجا که فاطمه(س) پاره تن اوست و هر کس او را اذیت کند، رسول خدا(ص) را اذیت کرده است.[۳۴] این مطلب توسط مسلم نیشابوری،[۳۵] ابی‌داوود،[۳۶] ابن‌ماجه،[۳۷] نسائی،[۳۸] تِرمِذی[۳۹] و دیگران[۴۰] نیز نقل شده است. در برخی منابع آمده که خانواده ابوجهل هم با خواستگاری امام علی(ع)، در حالی که حضرت زهرا(س) همسر او باشد، مخالفت کردند.[۴۱]

بعض از محدثان اهل‌سنت این خبر را چنین گزارش کرده اند که امام علی(ع) دختر ابوجهل را از عمویش حارث بن هشام خواستگاری کرد و سپس به مشورت با پیامبر اسلام(ص) پرداخت و وقتی فهمید این موضوع سبب ناراحتی پیامبر می‌شود، از این مسئله صرف نظر کرد.[۴۲]

داستان خواستگاری در منابع شیعی

ماجرای خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل را با احادیث ائمه(ع) ناسازگار دانسته‌اند[۴۳] شیخ صدوق در کتاب اَمالی خود، به روایتی از امام صادق(ع) پرداخته که امام، این داستان را هم‌ردیف با دیگر تهمت‌های ناروایی دانسته که به امام علی(ع)، پیامبر اسلام(ص) و دیگر انبیا زده‌اند.[۴۴] چنان‌چه خود امام علی(ع) نیز در حدیثی، به خداوند قسم خورد که هیچ‌گاه سبب ناراحتی حضرت فاطمه(س) را فراهم نکرد.[۴۵]

سیدمحمدجواد ذهنی تهرانی، مترجم کتاب علل شرایع، تصریح می‌کند که با وجود جستجو فراوان، مطلبی مشابه با این داستان را به جز علل الشرایع در هیچ‌یک از کتاب‌های حدیثی شیعه نیافته است و حتی شیخ صدوق نیز این حدیث را در دیگر کتاب‌های خود نقل نکرده است.[۴۶]

نقل خبر در کتاب علل الشرایع

در کتاب علل الشرایع نوشته شیخ صدوق، به روایتی از امام صادق(ع) اشاره شده که یک فرد شقی، به فاطمه زهرا(س) خبر داد که امام علی(ع) از دختر ابوجهل خواستگاری کرده است. فاطمه(س) از این فرد سه مرتبه سوال نمود که آیا این مسئله حقیقت دارد که هر سه بار، او پاسخ مثبت داد. حضرت زهرا(س)‌ با شنیدن این خبر بسیار ناراحت شد و با فرا رسیدن شب، به همراه فرزندانش نزد پدر رفت و جریان را بازگو نمود. پیامبر اسلام(ص) نیز با دیدن بی‌قراری حضرت زهرا(س)، از او و فرزندانش خواست که به اتفاق به نزد امام علی(ع) بروند. از سوی دیگر، امام هم که بعد از بازگشت به منزل، متوجه نبودن اهالی خانه شده بود، بی‌خبر از ماجرا، با ناراحتی به مسجد رفته و بعد از نماز و دعا، در گوشه‌ای با خاک، برای خود متکایی درست کرده و خوابید. پیامبر اسلام(ص) با دیدن امام علی(ع) در آن وضعیت، او را با لقب ابوتراب بیدار ساخته و از وی خواست که ابوبکر، عُمر و طلحه را به نزد او آورد. سپس پیامبر در حضور آنها، فاطمه را پاره تن خود خوانده و آزار او را مساوی با آزار خویش و آزار خود را مساوی با آزار خداوند دانست و یادآور شد که این مسئله، صرفاً مختص به زمان حیاتش نخواهد بود. پیامبر در ادامه، از امام علی(ع) پیرامون ماجرای خواستگاری سوال کرد که علی(ع) سوگند یاد نمود که این خبر از اساس دروغ است. پیامبر اسلام(ص) سخنان امام را تصدیق ‌نمود. فاطمه زهرا(س) با شنیدن این خبر بسیار خوشحال شد و همراه امام علی(ع) و فرزندانش و به اتفاق پیامبر به خانه خویش بازگشتند.[۴۷]

ذهنی تهرانی، این حدیث را با توجه به سندش، ضعیف ارزیابی کرده و می‌گوید برخی از افراد سلسله سند، ضعیف و یا مجهول هستند. چنان‌که متن حدیث نیز فاقد اعتبار بوده و چنین مطالبی از شأن پیامبر اسلام(ص) و امام علی(ع) و حضرت زهرا(س) به دور است.[۴۸]

ارزیابی داستان خواستگاری

عالمان شیعه روایت‌های داستان خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل را هم از ناحیه سند[۴۹] و هم از جهت متن احادیث مخدوش دانسته‌اند[۵۰] و تصریح کرده‌اند که دقت در متن داستان به خوبی ساختگی‌بودن آن را نشان می‌دهد.[۵۱] سید مرتضی از محدثان و متکلمان شیعه در قرن پنجم، (درگذشته سال ۴۳۶ هجری قمری) داستان خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل را ساختگی و فاقد شهرت دانسته است.[۵۲] ابن‌شهرآشوب نیز به‌عنوان محدثی شیعی در قرن ششم هجری قمری، بر ساختگی‌بودن این ماجرا تأکید کرده است.[۵۳] جعفر مرتضی،[۵۴] سید محمد حسینی قزوینی[۵۵] و دیگران[۵۶] نیز این ماجرا را ساختگی دانسته‌اند.

بعضی گفته‌اند که اگر داستان خواستگاری واقعیت داشت، باید دشمنان امام علی(ع) مانند بنی‌امیه از این فرصت استفاده می‌کردند. در حالی که چنین بهره‌برداری از سوی دشمنان امام گزارش نشده است.[۵۷] البته در ادوار بعد برخی از شعرا همچون مروان بن ابی‌حفصه۱۸۹ق) که در دشمنی با اهل‌بیت(ع) شهرت داشت،[۵۸] ضمن مدح هارون خلیفه عباسی، به این داستان اشاره و امام را نکوهش کرده‌اند.[۵۹]

کودک بودن راوی اصلی

هرچند مسور از اصحاب پیامبر اکرم (ص) شمرده شده،[۶۰] اما گزارش او از ماجرای خواستگاری را به جهت سن اندک او برای نقل این داستان، غیرقابل‌پذیرش دانسته‌اند.[۶۱] زیرا بنا بر گزارش‌ها، این اتفاق در سال هشتم هجری و بعد از فتح مکه رخ داده[۶۲] در حالی‌که مسور متولد سال دوم هجری،[۶۳] و کودکی شش‌ساله بوده است.[۶۴] از سوی دیگر مسور در یکی از نقل‌هایش ادعا کرده است که در زمان نقل واقعه، محتلم شده (و به بلوغ) رسیده بود.[۶۵] بعضی از نویسندگان اهل‌سنت تلاش کرده‌اند این تعبیر را به نوعی توجیه کنند.[۶۶] مثلا ابن حَجَر عَسْقَلانی منظور از محتلم شدن در این حدیث را رسیدن به حد کمال عقلی دانسته است.[۶۷] ولی این توجیه خلاف عقل و عرف قلمداد شده[۶۸] و رفتارهای مسور در عصر نبوی را[۶۹] نیز مخالف با این نظر شمرده‌اند.[۷۰] همچنین این سوال مطرح شده که چطور در میان تمامی اصحاب، تنها دو کودک به‌مانند مسور و حداکثر عبدالله بن زبیر که در سال اول هجری به دنیا آمده،[۷۱] این ماجرا را نقل کرده و دیگران به این داستان و خطبه پیامبر اکرم(ص) در این موضوع، هیچ اشاره‌ای نکرده‌اند.[۷۲]

وجود دشمنان اهل‌بیت در سلسله سند

برخی شیعیان نیز با تکیه بر روابط حسنه مسور با خوارج[۷۳] و گرایش‌های او به معاویه[۷۴] و زبیریان[۷۵] روایت وی را غیر قابل اعتماد قلمداد نموده‌اند.[۷۶] چنان‌که راویان دیگر این ماجرا هم دشمن امام علی(ع) حساب می‌شوند و نقل آنها را از عوامل ضعف روایت دانسته‌اند؛ سید مرتضی گزارش خواستگاری را به جهت نقل کَرابیسی که در دشمنی با اهل‌بیت(ع) مشهور بوده،‌ ساختگی و ضعیف دانسته است.[۷۷] دیگران نیز به نقش ابوهریره در نقل این ماجرا و تلاش او برای تخریب امام علی(ع) پرداخته‌اند.[۷۸] چنان‌که وجود زُهری۱۲۴ق) [۷۹] شَعْبی و ابن مَخْدوم در سلسله سند این داستان را نیز به خاطر دشمنی ایشان با امام علی باعث تضعیف حدیث دانسته‌اند.[۸۰] به عنوان نمونه گفته‌اند شعبی قسم یاد کرد که امام علی(ع) تا زمان مرگ، قرآن نخواند و ابن مخدوم نیز در یک روز، دوازده هزار مرتبه امام علی(ع) را لعن نمود.[۸۰]

اختلاف گزارش‌ها و عدم هماهنگی میان اجزای یک گزارش

اختلاف گزارش‌ها در نقل داستان خواستگاری را سببی برای کاسته شدن از اعتبار[۸۱] و یا نشانه‌ای برای واقعیت‌نداشتن اصل ماجرا[۸۲] قلمداد کرده‌اند. در ضمن یکی از اشکالات گزارش اول بخاری را عدم ارتباط بین وضعیت امام سجاد(ع) در هنگام ورود به مدینه و درخواست بدون مقدمه از سوی مسور برای گرفتن شمشیر رسول خدا(ص) و سپس بازگویی داستان خواستگاری امام علی (ع) از دختر ابوجهل دانسته‌اند.[۸۳] البته برخی گفته‌اند منظور مسور آن بود که همان‌گونه که پیامبر اسلام(ص) در مخالفت با این ازدواج، رضایت و آرامش حضرت زهرا(س) را در نظر داشت، من نیز می‌خواهم با گرفتن این شمشیر، آن را برای شما حفظ کرده و آرامش را به شما ارزانی دارم.[۸۴] این توجیه و دیگر توجیهات، از سوی شماری از نویسندگان مورد نقد قرار گرفته است.[۸۵]

مخالفت با شریعت و قرآن

داستان خواستگاری را در تضاد با قرآن دانسته‌اند.[۸۶] زیرا در قرآن تعدد زوجات جایز است؛[۸۷] اما در این ماجرا و بر اساس برخی گزارش‌ها،[۸۸] پیامبر اسلام(ص) ازدواج مجدد برای امام علی(ع) را حرام اعلام کرده است.[۸۹] ابن‌ابی‌الحدید ادیب معتزلی در قرن هفتم، معتقد است که حتی در صورت صحت گزارش خواستگاری، اشکالی به امام علی(ع) وارد نیست؛ زیرا او به حکم قرآن می‌توانسته تا چهار زن اختیار کند و در آن هنگام نیز دختر ابوجهل مسلمان شده و منعی برای ازدواج با او نبود.[۹۰]

گفته شده که این مورد یک حکم خاص است و جمع‌کردن بین دختر پیامبر و دیگران به عنوان یک حکم خاص، حرام بوده است،[۹۱] اما گفته‌اند حتی در این صورت هم این مساله از قبل به اطلاع امام نرسیده بود که رسول خدا(ص) بخواهد بر این اساس، او را توبیخ کند[۹۲] چنان‌که این مسئله در احکام اختصاصی پیامبر نیز ذکر نشده است.[۹۳]

ناسازگاری داستان با مقام پیامبر(ص)

ماجرای خواستگاری را مغایر با مقام پیامبر اسلام(ص) قلمداد کرده‌اند که با آن اخلاق پسندیده، به خاطر امری حلال، چنان عصبانی شود که درحالی‌که ردایش بر زمین کشیده می‌شد، وارد مسجد شده و در بالای منبر اعلام کند علی(ع) باید دختر مرا طلاق دهد.[۹۴] بعضی گفته‌اند که اگر حتی این موضوع حرام بود، نیازی به اعلام آن به این شکل نبود و کافی بود پیامبر تنها به علی اطلاع دهد و او هم بلافاصله اطاعت می‌کرد.[۹۵] سید مرتضی معتقد است هر کس از تاریخ مطلع باشد، می‌داند امام علی(ع) در همه‌حال از رسول خدا(ص) اطاعت کرده و هیچ‌گاه سبب نشد تا به خاطر کاری مورد عتاب او قرار گیرد.[۹۶] همچنین بعضی معتقدند[۹۷] چگونه ممکن است پیامبر اسلام(ص) از دختر ابوجهل که مسلمان شده، به عنوان «دختر دشمن خدا» یاد کرده باشد و از سوی دیگر اجازه ندهد اصحابش نسبت به برادر او یعنی عکرمه که او نیز بعد از فتح مکه مسلمان شد، با همین وصف یعنی «پسر دشمن خدا» یاد کنند؟ با این استدلال که این وصف سبب آزار عکرمه می‌شود.[۹۸]

ناسازگاری داستان با فضایل امام علی(ع)

بعضی گفته‌اند با پذیرش داستان خواستگاری، این سوال پیش می‌آید که آیا امام علی(ع) به اندازه بنی‌مغیره، ادب معاشرت با پیامبر اسلام(ص) را نداشت که بخواهد از او اجازه بگیرد؟[۹۹] چنان‌که این داستان را مغایر با مقام علمی امام دانسته‌اند که از زشتی جمع بین دختر پیامبر و دختر یک مشرک بی‌اطلاع بوده است.[۱۰۰] همچنین در تضاد با تقوا و محبت امام علی(ع) نسبت به پیامبر و دخترش تلقی شده است.[۱۰۱] به‌صورت‌کلی، این ماجرا با احادیث متعدد پیامبر در فضیلت امام علی(ع) ناسازگار تلقی شده است.[۱۰۲]

ناسازگاری داستان با مقام حضرت فاطمه(س)

ماجرای خواستگاری را مغایر با ایمان و مقام حضرت زهرا(س) نیز دانسته‌اند.[۱۰۳] از آنجا که در برخی گزارش‌ها آمده که پیامبر اسلام(ص) اظهار نگرانی می‌کرد که با این خواستگاری، دخترش در دین خود دچار آزمایش شود.[۱۰۴] همچنین گفته شده بر فرض صحت داستان، شأن حضرت فاطمه(س)‌ بالاتر از آن است که بر خلاف حکم خدا نظر داده و به نزد پیامبر اسلام(ص) شکایت برد.[۱۰۵]

اشکالات تاریخی

برخی بر این باورند که امکان خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل، به جهت تاریخی ممکن نیست. از آنجا که او تا قبل از فتح مکه، کافر بود[۱۰۶] و بعد از مسلمان شدن با عَتّاب بن اُسَیْد ازدواج کرد.[۱۰۷] بنابر این دختر ابوجهل هیچ‌گاه به مدینه نیامده تا خواستگاری صورت بگیرد.[۱۰۸] هر چند برخی نویسندگان به حضور حضرت زهرا(س) در جریان فتح مکه اشاره کرده‌اند[۱۰۹] و لذا بعضی گفته‌اند که ازدواج دختر ابوجهل و عتاب بعد از خواستگاری امام علی(ع) و انصراف وی صورت گرفته است.[۱۱۰] برخی مدعی‌اند که عتاب با شنیدن خبر خواستگاری، به حضرت زهرا(س) پیغام داد که من این قضیه را حل می‌کنم و با دختر ابوجهل ازدواج کرد.[۱۱۱]

شماری از محققان، با توجه به جملات کینه‌توزانه دختر ابوجهل نسبت به اسلام و رسول خدا(ص) بعد از فتح مکه[۱۱۲] و توهین وی به بلال حبشی در هنگام گفتن اذان،[۱۱۳] اسلام او را ظاهری دانسته و خواستگاری از چنین فردی توسط امام علی(ع) را رد کرده‌اند.[۱۱۴]

نمونه‌های مشابه

برای نقد داستان خواستگاری محققان نمونه‌های مشابهی ذکر کرده‌اند که در همه آن‌ها دختر پیامبر(ص) همسر مردی است که همسر دیگری از خانواده مشرکان دارد؛ عثمان،[۱۱۵] هم‌زمان با رقیه از دختران رسول خدا(ص)‌[یادداشت ۲] با رمله دختر شیبه،[۱۱۶] و فاطمه دختر ولید بن عبدشمس[۱۱۷] (نوه دختری ابوجهل)[۱۱۸] و ام‌البنین دختر عیینه [۱۱۹] ازدواج کرده بود[۱۲۰] که پدرانشان همه از دشمنان پیامبر محسوب می‌شدند.

بنا بر پاره‌ای از گزارش‌های تاریخی، پیامبر اسلام(ص) با دختر حیی بن اخطب ازدواج کرد[۱۲۱] که از روسای یهودیان و از دشمنان رسول خدا(ص) بود.[۱۲۲] لذا بعضی گفته‌اند چگونه خود پیامبر به مفاد گفته‌اش عمل نکرده و با دختر دشمن خدا، ازدواج کرده است.[۱۲۳] جعفر مرتضی معتقد است که ایمان خود فرد مهم است و لذا پیامبر با دختران مسلمانی که پدران مشرک آن‌ها با حالت شرک از دنیا رفته بودند، ازدواج می‌کرد.[۱۲۴]

نمونه‌ مشابه دیگری که برای نقد داستان خواستگاری از آن استفاده شده واکنش پیامبر اسلام(ص) نسبت به بدگویی از امام علی(ع) در سریه امام در یمن است.[۱۲۵] گفته‌شده امام برای خود از بین غنایم، کنیزی را برگزید. یکی از همراهان امام به نزد پیامبر رفت تا گزارش این کار را بدهد. یکی از صحابه به او گفت پیامبر نسبت به دخترش حساس است و بر علی خشم خواهد گرفت. ولی پیامبر در پاسخ او گفت که علی در تقسیم فیئ مانند خود من است و می‌تواند هر طور خواست عمل کند.[۱۲۶]

پانویس

  1. محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۹۷-۹۸.
  2. عابدی، «ماجرای خواستگاری امیرالمؤمنین از دختر ابوجهل/چه کسانی مورد غضب صدیقه طاهره (س) بودند؟»، باشگاه خبرنگاران جوان.
  3. حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش.
  4. جمالی، روایات خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل در بوته نقد، ۱۴۰۱ش.
  5. عابدی، «ماجرای خواستگاری امیرالمؤمنین از دختر ابوجهل/چه کسانی مورد غضب صدیقه طاهره (س) بودند؟»، باشگاه خبرنگاران جوان.
  6. «اهل تسنن جمله معروف پيامبر(فاطمه بضعة منی و...) در مورد حضرت فاطمه را مربوط به خواستگاری حضرت عل (ع) از...»، مرکز ملی مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم.
  7. ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۶۳-۶۴.
  8. حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۱۷.
  9. سید مرتضی، تنزیه الانبیاء،۱۳۷۷ش، ص ۱۶۸.
  10. طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۲ق، ج۱۴، ص۲۲۹.
  11. حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۱۳۱-۱۳۲.
  12. عابدی، «ماجرای خواستگاری امیرالمؤمنین از دختر ابوجهل/چه کسانی مورد غضب صدیقه طاهره (س) بودند؟»، باشگاه خبرنگاران جوان.
  13. رضوانی، «حدیث خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل چرا و چگونه ساخته شد؟»، خبرگزاری بین المللی قرآن.
  14. حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۱۷.
  15. حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۲۱.
  16. برای نمونه نگاه کنید به: بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۰۷-۲۰۸، ج۶، ص۱۲۵-۱۲۶، ج۸، ص۱۹۹؛ ابن حنبل، مسند احمد، ۱۴۱۶ق، ج۳۱، ص۲۲۶، ۲۲۷-۲۲۹؛ مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۲، ۱۹۰۳-۱۹۰۴.
  17. محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۱.
  18. بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۰۷، ج۶، ص۱۲۵، ج۸، ص۱۹۹.
  19. حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۶۹.
  20. حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۶۹.
  21. محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۵.
  22. ترمذی، سنن ترمذی، ۱۴۱۹ق، ج۵، ص۵۱۱.
  23. ابن بکار، الاخبار الموفقیات، ۱۴۱۶ق، ص۶۱۸-۶۱۹.
  24. ابی داوود، سنن ابی داوود، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۸۸۶.
  25. بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۰۷-۲۰۸، ج۶، ص۱۲۵-۱۲۶، ج۸، ص۱۹۹.
  26. بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۰۷-۲۰۸.
  27. مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۳.
  28. ابن حنبل، مسند احمد، ۱۴۱۶ق، ج۳۱، ص۲۲۸-۲۲۹.
  29. ابی داوود، سنن ابی داوود، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۸۸۵-۸۸۶.
  30. بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۱۲۵-۱۲۶.
  31. مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۳-۱۹۰۴.
  32. ابن حنبل، مسند احمد، ۱۴۱۶ق، ج۳۱، ص۲۲۶، ۲۲۷-۲۲۸.
  33. ابن ماجه، سنن ابن ماجه، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۴۱۲-۴۱۳؛ ابونعیم، معرفة الصحابه، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۲۵۳.
  34. بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۹۹.
  35. مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۲.
  36. ابی داوود، سنن ابی داوود، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۸۸۶.
  37. ابن ماجه، سنن ابن ماجه، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۴۱۲.
  38. نسائی، السنن الکبری، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۴۷.
  39. ترمذی، سنن ترمذی، ۱۴۱۹ق، ج۵، ص۵۱۰-۵۱۱.
  40. ابونعیم، معرفة الصحابه، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۲۵۳؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۵۸، ص۱۵۹-۱۶۰.
  41. حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۱۷۳.
  42. ابن حنبل، فضائل الصحابه، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۹۴۴-۹۴۵؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۱۷۳.
  43. طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۲ق، ج۱۴، ص۲۲۹.
  44. صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۱۰۲-۱۰۵.
  45. اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۱، ص۳۶۳.
  46. ذهنی تهرانی، ترجمه علل الشرایع، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۶۰۵.
  47. صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۱۸۵-۱۸۶.
  48. ذهنی تهرانی، ترجمه علل الشرایع، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۶۰۵.
  49. «ماجرای خواستگاری حضرت علی(ع) از دختر ابوجهل؛ دروغ یا واقعیت!؟»، خبرگزاری رسمی حوزه.
  50. «ماجرای خواستگاری حضرت علی(ع) از دختر ابوجهل؛ دروغ یا واقعیت!؟»، خبرگزاری رسمی حوزه.
  51. محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۶.
  52. سید مرتضی، تنزیه الانبیاء،۱۳۷۷ش، ص ۱۶۷.
  53. ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۴.
  54. مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة الامام علی(ع)، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۶۱، ۶۵.
  55. حسینی قزوینی، «خواستگاری از دختر ابوجهل/ازدواج موقت»، موسسه تحقیقاتی حضرت ولی‌عصر(عج).
  56. حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۱۳۱؛ محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۹۷-۹۸.
  57. سید مرتضی، تنزیه الانبیاء،۱۳۷۷ش، ص ۱۶۹.
  58. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۱۴۴؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۵۷، ص۲۸۷.
  59. ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۶۵.
  60. ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۵۸، ص۱۵۸.
  61. «ماجرای خواستگاری حضرت علی(ع) از دختر ابوجهل؛ دروغ یا واقعیت!؟»، خبرگزاری رسمی حوزه.
  62. ابن حجر، فتح الباری، ۱۳۷۹ق، ج۷، ص۸۶؛ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۶۶.
  63. ابونعیم، معرفة الصحابه، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۲۵۲؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۵۸، ص۱۶۲.
  64. محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۶.
  65. بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۰۸؛ ابن حنبل، مسند احمد، ۱۴۱۶ق، ج۳۱، ص۲۲۹؛ مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۳.
  66. طحاوی، شرح مشکل الآثار، ۱۴۳۱ق، ج۱۲، ص۵۱۵؛ ابن حبان، صحیح ابن حبان، ۱۴۱۴ق، ج۱۵، ص۴۰۷؛ ابن قیم جوزی، حاشیة ابن القیم علی سنن ابی داود، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۵۵.
  67. ابن حجر، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۵ق، ج۱۰، ص۱۵۱-۱۵۲.
  68. محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۷.
  69. مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۶۸؛ ابن قانع، معجم الصحابه، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۱۲۳۲، ج۱۴، ص۴۹۵۳؛ ابن حجر، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۹۴.
  70. محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۷-۱۰۸.
  71. ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۹۰۵.
  72. حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۱۳۲-۱۳۳.
  73. ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۵۸، ص۱۶۱.
  74. ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۵۸، ص۱۶۸.
  75. ابونعیم، معرفة الصحابة، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۲۵۲؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۵۸، ص۱۶۱، ۱۶۴.
  76. حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۱۳۱؛ محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۵.
  77. سید مرتضی، تنزیه الانبیاء،۱۳۷۷ش، ص ۱۶۷-۱۶۸.
  78. ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۶۳-۶۴.
  79. حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۷۳-۸۳.
  80. ۸۰٫۰ ۸۰٫۱ عابدی، «ماجرای خواستگاری امیرالمؤمنین از دختر ابوجهل/چه کسانی مورد غضب صدیقه طاهره (س) بودند؟»، باشگاه خبرنگاران جوان.
  81. مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة الامام علی(ع)، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۶۵.
  82. حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۸۷.
  83. محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۶.
  84. ابن حجر، فتح الباری، ۱۳۷۹ق، ج۶، ص۲۱۴.
  85. حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۹۰-۹۶.
  86. محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۸.
  87. قرآن کریم، سوره نساء، آیه ۳.
  88. بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۹۹؛ مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۲؛ ابی داوود، سنن ابی داوود، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۸۸۶.
  89. سید مرتضی، تنزیه الانبیاء،۱۳۷۷ش، ص ۱۶۸.
  90. ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۶۵-۶۶.
  91. ابن حجر، فتح الباری، ۱۳۷۹ق، ج۷، ص۸۶.
  92. طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۲ق، ج۱۴، ص۲۲۹؛ قزوینی حائری، الامامة الکبری و الخلافة العظمی، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۵۳.
  93. «ماجرای خواستگاری حضرت علی(ع) از دختر ابوجهل؛ دروغ یا واقعیت!؟»، خبرگزاری رسمی حوزه.
  94. محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۱۱-۱۱۲.
  95. مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة الامام علی(ع)، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۷۰.
  96. سید مرتضی، تنزیه الانبیاء،۱۳۷۷ش، ص ۱۶۹.
  97. مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة الامام علی(ع)، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۷۲.
  98. حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۲۷۰-۲۷۱؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۱، ص۵۹.
  99. مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة الامام علی(ع)، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۷۰-۷۱.
  100. «ماجرای خواستگاری حضرت علی(ع) از دختر ابوجهل؛ دروغ یا واقعیت!؟»، خبرگزاری رسمی حوزه.
  101. «ماجرای خواستگاری حضرت علی(ع) از دختر ابوجهل؛ دروغ یا واقعیت!؟»، خبرگزاری رسمی حوزه.
  102. «خواستگاری علی بن ابی‌طالب(ع) از دختر ابو جهل!!!»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی.
  103. مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة الامام علی(ع)، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۷۱.
  104. بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۰۷-۲۰۸؛ مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۳؛ ابن حنبل، مسند احمد، ۱۴۱۶ق، ج۳۱، ص۲۲۸-۲۲۹.
  105. رضوانی، «حدیث خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل چرا و چگونه ساخته شد؟»، خبرگزاری بین المللی قرآن.
  106. خطیب عمری، الروضة الفیحاء فی تواریخ النساء، ۱۴۲۰ق، ص ۲۹۲.
  107. ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۵۳۱.
  108. محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۱۳-۱۱۴.
  109. واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۸۲۹-۸۳۰؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۱۱۰.
  110. ابن اثیر، اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۵۶؛ ابن حجر، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۳۵، ج۸، ص۷۲.
  111. ابن‌حجر، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۵ق، ج۷، ص۸۹-۹۰.
  112. واقدی،‌المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۸۴۶؛ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۳۹۶، ج۱۳، ص۳۸۵.
  113. بلاذری،‌انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۵۶؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۲۵۴.
  114. حسینی قزوینی، «پاسخ به شبهه ازدواج حضرت علی(ع) با دختر ابوجهل»، موسسه تحقیقاتی حضرت ولی‌عصر(عج).
  115. مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة الامام علی(ع)، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۷۱.
  116. ابن هشام، السیرة النبویه، بی‌تا، ج۱، ص۶۲۵، ۶۳۹؛ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۴۸.
  117. بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۴۹۸، ۶۰۱؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۴۲۰.
  118. ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۱۱۶؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۶۰۱.
  119. ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۴۰؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۴۹۸، ۵۷۵، ۵۹۳، ۶۰۱؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۴۲۰-۴۲۱.
  120. ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۹-۴۰؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۴۲۰-۴۲۱.
  121. ابن حبیب، المحبر، بی‌تا، ص ۹۰؛ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بی‌تا، ج۲، ص۵۶.
  122. ابن هشام، السیرة النبویه، بی‌تا، ج۲، ص۲۴؛ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۴۵۵.
  123. عابدی، «ماجرای خواستگاری امیرالمؤمنین از دختر ابوجهل/چه کسانی مورد غضب صدیقه طاهره (س) بودند؟»، باشگاه خبرنگاران جوان.
  124. مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة الامام علی(ع)، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۷۱.
  125. مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة الامام علی(ع)، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۶۵-۶۸.
  126. مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۶۰-۱۶۱؛ نسائی، السنن الکبری، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۳۵-۱۳۶.

یادداشت

  1. در مورد نام او اختلاف است. برخی منابع از او با نام «جویریه» (واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۸۴۶؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۲۰۶) و بعضی با نام «عوراء» (ابن حنبل، فضائل الصحابه، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۹۴۶؛ ابن حجر، فتح الباری، ۱۳۷۹ق، ج۷، ص۸۶) و یا «جمیله» (ابن اثیر،‌ اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۵۳) یاد کرده‌اند.
  2. برخی بر این باورند که رقیه و ام کلثوم دخترخوانده‌های پیامبر اسلام(ص) بوده‌اند. (مرتضی عاملی، بنات النبی(ص) ام ربائبه، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۳-۱۱۴)

منابع

  • قرآن کریم.
  • ابن ابی‌ الحدید، عبدالحمید بن هبة‌الله، ‏شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی، ۱۴۰۴ق.
  • ابن اثیر، عزالدین علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابه، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق.
  • ابن اثیر، عزالدین علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
  • ابن بکار، زبیر، الاخبار الموفقیات، تحقیق سامی مکی العانی، قم، الشریف الرضی، ۱۴۱۶ق.
  • ابن حبان، محمد بن احمد، صحیح ابن حبان بترتیب ابن بلبان، تحقیق شعیب الارنووط، بیروت، موسسة الرساله، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق.
  • ابن حبیب، محمد بن حبیب بن امیه، المحبر، تحقیق ایلزة لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده، بی‌تا.
  • ابن حجر، احمد بن علی بن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابه، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
  • ابن حجر، احمد بن علی بن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، بیروت، دار صادر، ۱۳۲۵ق.
  • ابن حجر، احمد بن علی بن حجر عسقلانی، فتح الباری، تحقیق محمد فواد عبدالباقی و محب‌الدین الخطیب، بیروت، دار المعرفه، ۱۳۷۹ق.
  • ابن حنبل، احمد بن محمد، فضائل الصحابه، تحقیق وصی‏الله بن محمد عباس، قاهره، دار ابن الجوزی‏، چاپ چهارم، ۱۴۳۰ق.
  • ابن حنبل، احمد بن محمد، مسند احمد، تحقیق عبدالله بن عبدالمحسن ترکی و دیگران، بیروت، موسسة الرساله، ۱۴۱۶ق.
  • ابن سعد، محمد بن سعد بن منیع، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق.
  • ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب(ع)، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
  • ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
  • ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
  • ابن قانع، عبدالباقی، معجم الصحابه، تحقیق خلیل ابراهیم قوتلای، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۴ق.
  • ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، المعارف، تحقیق ثروت عکاشة، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، چاپ دوم، ۱۹۹۲م.
  • ابن قیم جوزی، محمد بن ابی‌بکر، حاشیة ابن القیم علی سنن ابی داود، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.
  • ابن ماجه، محمد بن یزید، سنن ابن ماجه، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۸ق.
  • ابن هشام، عبدالملک بن هشام حمیری، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و ابراهیم الابیاری و عبد الحفیظ شلبی، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.
  • ابو نعیم، احمد بن عبدالله، ‏معرفة الصحابه، تحقیق محمدحسن اسماعیل شافعی و مسعد عبدالحمید سعدنی، بیروت، دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون‏، ۱۴۲۲ق.
  • ابی داوود، سلیمان بن اشعث، سنن ابی داوود، تحقیق سید ابراهیم، قاهره، دار الحدیث، ۱۴۲۰ق.
  • اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمه(ع)، تحقیق هاشم رسولی محلاتی، تبریز، بنی‌هاشمی، ۱۳۸۱ق.
  • «اهل تسنن جمله معروف پیامبر(فاطمه بضعة منی و...) در مورد حضرت فاطمه را مربوط به خواستگاری حضرت عل (ع) از...»، سایت مرکز ملی مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم، تاریخ بازدید: ۶ آذر ۱۴۰۲ش.
  • بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، قاهره، وزارة الاوقاف المجلس الأعلی للشئون الإسلامیة و لجنة إحیاء کتب السنه، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
  • بلاذری، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، ط الأولی، ۱۴۱۷ق.
  • ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی، تحقیق احمد محمد شاکر، قاهره، دار الحدیث، ۱۴۱۹ق.
  • جمالی، یوسف، روایات خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل در بوته نقد، قم، نور المصطفی، ۱۴۰۱ش.
  • حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت،‌ دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۱ق.
  • حسینی قزوینی، سیدمحمد، «پاسخ به شبهه ازدواج حضرت علی(ع) با دختر ابوجهل»، سایت موسسه تحقیقاتی حضرت ولی‌عصر(عج)، تاریخ درج مطلب: ۲۶ فروردین ۱۳۹۰ش، تاریخ بازدید: ۶ آذر ۱۴۰۲ش.
  • حسینی قزوینی، سیدمحمد، «خواستگاری از دختر ابوجهل/ازدواج موقت»، سایت موسسه تحقیقاتی حضرت ولی‌عصر(عج)، تاریخ درج مطلب: ۹ فروردین ۱۳۹۰ش، تاریخ بازدید: ۶ آذر ۱۴۰۲ش.
  • حسینی میلانی، سیدعلی، خواستگاری ساختگی بررسی و نقد داستان خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل، قم، مرکز حقایق اسلامی، ۱۳۸۶ش.
  • خطیب بغدادی، احمد بن علی‏، تاریخ بغداد او مدینة السلام، تحقیق مصطفی عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
  • خطیب عمری، یاسین، الروضة الفیحاء فی تواریخ النساء، تحقیق حسام ریاض عبدالحکیم، بیروت، موسسة الکتب الثقافیه، ۱۴۲۰ق.
  • «خواستگاری علی بن ابی‌طالب(ع) از دختر ابو جهل!!!»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی، تاریخ درج مطلب: ۱۸ دی ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۶ آذر ۱۴۰۲ش.
  • ذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، تحقیق عمر عبد السلام تدمری، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
  • ذهنی تهرانی، محمدجواد، ترجمه علل الشرایع، قم، انتشارات مومنین‏، ۱۳۸۹ش.
  • رضوانی، علی اصغر، «حدیث خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل چرا و چگونه ساخته شد؟»، سایت خبرگزاری بین المللی قرآن، تاریخ درج مطلب: ۲ بهمن ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۶ آذر ۱۴۰۲ش.
  • سید مرتضی، علی بن حسین، تنزیه الانبیاء، قم، دار الشریف الرضی، ۱۳۷۷ش‏.
  • صدوق، محمد بن علی بن بابویه، الامالی، تهران، کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.
  • صدوق، محمد بن علی بن بابویه، علل الشرایع، قم، کتاب‌فروشی داوری، ۱۳۸۵ش.
  • طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
  • طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.
  • طحاوی، احمد بن محمد، شرح مشکل الآثار، تحقیق شعیب الارنووط، دمشق، دار الرسالة العاملیه، چاپ سوم، ۱۴۳۱ق.
  • عابدی، احمد، «ماجرای خواستگاری امیرالمؤمنین از دختر ابوجهل/چه کسانی مورد غضب صدیقه طاهره (س) بودند؟»، سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۱۹ بهمن ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۶ آذر ۱۴۰۲ش.
  • قزوینی حائری، محمدحسن، الامامة الکبری و الخلافة العظمی، تحقیق جعفر قزوینی، قم، دار المجتبی، ۱۴۲۷ق.
  • «ماجرای خواستگاری حضرت علی(ع) از دختر ابوجهل؛ دروغ یا واقعیت!؟»، سایت خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۲۵ آذر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۶ آذر ۱۴۰۲ش.
  • محسنی، غلام‌رسول، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، چاپ شده در مجموعه موسوعه رد شبهات امام علی(ع)، جلد دوم، به کوشش حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارات، قم، سازمان حج و زیارت، ۱۳۹۵ش.
  • مرتضی عاملی، جعفر، الصحیح من سیرة الامام علی(ع)، بیروت، المرکز الاسلامی للدراسات، ۱۴۳۰ق.
  • مرتضی عاملی، جعفر، بنات النبی(ص) ام ربائبه، بی‌جا، مرکز الجواد للتحقیق و النشر، ۱۴۱۳ق.
  • مسلم نیشابوری، ابوالحسین بن حجاج، صحیح مسلم، تحقیق محمد فواد عبدالباقی، قاهره، دار الحدیث، ۱۴۱۲ق.
  • مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، تحقیق موسسة آل البیت(ع)، ‏قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
  • مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع، تحقیق محمد عبدالحمید النمیسی، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۰ق.
  • نسائی، احمد بن علی، السنن الکبری، تحقیق عبد الغفار سلیمان بنداری و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه‏، ۱۴۱۱ق.
  • واقدی، محمد بن عمر، المغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، موسسة الاعلمی، چاپ سوم، ۱۴۰۹ق.
  • یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، بیروت، دار صادر، بی‌تا.