داستان خواستگاری امام علی از دختر ابوجهل
داستان خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل از احادیث اختلافی بین شیعیان و اهل سنت است که برپایهٔ آن، امام علی(ع) به خواستگاری دختر ابوجهل رفت و این کار باعث ناراحتی حضرت فاطمه(س) شد. طبق این روایت، این حرکت امام علی با واکنش پیامبر(ص) همراه شد و او حدیث بضعه را در این ماجرا بیان کرد و آزار فاطمه را مساوی با آزار خود معرفی نمود.
این روایت در کتاب‌های حدیثی معتبر اهل‌سنت آمده است و بدین جهت، آن را می‌پذیرند؛ اما عالمان شیعه آن را ساخته مخالفان اهل‌بیت به‌منظور تخریب امام علی(ع) می‌دانند. آنها هم سند روایت را ضعیف می‌دانند؛ چون راویان آن دشمن امام علی بوده‌اند، و هم به محتوای آن اشکالاتی وارد می‌کنند؛ از جمله اینکه این روایت با اخلاق پسندیده پیامبر ناسازگار است که به‌خاطر امری حلال چنان عصبانی شود که به منبر برود و علی را تهدید به طلاق دخترش کند. همچنین می‌گویند ممکن نیست امام علی با آن همه فضایل اخلاقی‌اش بدون مشورت با پیامبر چنین کاری بکند.
در منابع شیعه، تنها، شیخ صدوق در علل‌الشَّرایع یک روایت با مضمون داستان خواستگاری علی از دختر ابوجهل نقل کرده که براساس آن، با تکذیب خواستگاری از سوی امام علی(ع)، سوء‌تفاهم ایجادشده، برطرف شده است. البته شیخ صدوق در کتاب دیگرش اَمالی به‌نقل از امام صادق، این روایت را تهمت معرفی کرده است.
جایگاه و اهمیت ماجرا
داستان خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل از احادیث اختلافی بین شیعیان و اهل‌سنت است. اهل‌سنت آن را پذیرفته‌اند؛[۱] اما شیعیان آن را ساختگی می‌دانند،[۲] با مقام پیامبر و امام علی(ع) ناسازگار می‌شمارند[۳] و اشکالاتی به‌لحاظ سند[۴] و محتوا[۵] به آن دارند.
اینان در رد این داستان، کتاب‌هایی هم نوشته‌اند؛ از جمله: خواستگاری ساختگی؛ بررسی و نقد داستان خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل، نوشته سید علی حسینی میلانی[۶] و روایات خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل در بوته نقد، نوشته یوسف جمالی.[۷]
در خصوص نام دختر ابوجهل اختلاف‌نظر هست. در برخی منابع از او با نام «جویریه» یاد شده است. [۸] در بعضی دیگر با نام «عوراء»[۹] و در منابع دیگری با نام «جمیله» از او یاد کرده‌اند.[۱۰]
داستان خواستگاری در منابع اهل‌سنت و شیعه
به‌گفته سیدعلی میلانی، متکلم، داستان خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل مورداتفاق اهل‌سنت است[۱۱] و تمام نویسندگان صِحاح سِتِّه و نگارندگان مسندها آن را نقل کرده‌اند.[۱۲] البته این ماجرا به شکل‌‌های مختلفی در منابع اهل‌سنت آمده است.[۱۳]
از میان منابع حیثی شیعه، داستان خواستگاری امام علی تنها در کتاب عِلَل‌الشَّرایع نوشته شیخ صدوق آمده است.[۱۴] در این کتاب، روایتی از امام صادق(ع) آمده که خلاصه‌اش چنین است: فردی به فاطمه زهرا(س) خبر داد که امام علی(ع) از دختر ابوجهل خواستگاری کرده است. فاطمه(س) سه بار از او پرسید که آیا این مسئله حقیقت دارد و او هر سه بار، پاسخ مثبت داد. حضرت فاطمه(س) با شنیدن این خبر بسیار ناراحت شد و با فرارسیدن شب، به‌همراه فرزندانش نزد پدر رفت و جریان را بازگو کرد. پس از این، پیامبر(ص) برخی از اصحابش چون امام علی(ع)، ابوبکر، عُمر و طلحه را فراخواند و در آن جمع، فاطمه را پاره تن خود معرفی کرد و آزار او را مساوی با آزار خود و آزار خود را مساوی با آزار خداوند شمرد. در ادامه، از امام علی(ع) ماجرای خواستگاری را پرسید که علی(ع) سوگند یاد کرد این خبر از اساس دروغ است. پیامبر(ص) هم سخنان او را تصدیق کرد. فاطمه زهرا(س) هم با شنیدن این خبر، خوشحال شد و همراه امام علی(ع) و فرزندانش و به اتفاق پیامبر به خانه خویش بازگشتند.[۱۵]
دیدگاه عالمان شیعه
شیخ صدوق که روایت خواستگاری را در کتاب علل‌الشرایع ذکر کرده، در کتاب دیگرش اَمالی، روایتی از امام صادق(ع) آورده که در آن، امام این داستان را از جملهٔ تهمت‌های ناروایی دانسته که به امام علی(ع)، پیامبر اسلام(ص) و دیگر انبیا زده‌اند.[۱۶]
سید مرتضی از محدثان و متکلمان شیعه در قرن پنجم،[۱۷] ابن‌شهرآشوب دیگر محدث شیعه در قرن ششم قمری،[۱۸] جعفر مرتضی،[۱۹] سید محمد حسینی قزوینی[۲۰] و دیگران[۲۱] این ماجرا را ساختگی دانسته‌اند.
سید مرتضی جاعل این خبر را ملحد و ناصبی دانسته و معتقد است طعنه این ماجرا به رسول خدا(ص) بسیار بالاتر از ایرادی است که به امام علی(ع) وارد ساخته است.[۲۲] علامه طباطبایی فیلسوف و مفسر شیعه نیز این ماجرا را با دیگر احادیث شیعه ناسازگار دانسته و نوشته است این داستانِ جعلی پیامبر اسلام(ص) را هم نکوهش می‌کند[۲۳] به‌باور سیدعلی حسینی میلانی هم، این داستان به پیامبر(ص) و حضرت زهرا(س) نیز جسارت می‌کند.[۲۴]
احمد عابدی، از استادان حوزه علمیه قم می‌گوید هدف از تأکید بر داستان خواستگاری آن است که اگر خلیفه اول و دوم، حضرت زهرا(س) را اذیت کرده‌اند، امام علی(ع) نیز فاطمه(س) را اذیت کرده و فرقی میان آنها نیست؛ یعنی جاعلان حدیث برای تبرئه خلفا، به امام تهمت زده‌اند.[۲۵]
اشکالات مطرح‌شده به روایت خواستگاری
برخی از اشکالات عالمان شیعه به داستان خواستگاریِ موجود در منابع اهل سنت به شرح زیر است:
- کودک‌بودن راوی اصلی: این اتفاق در سال هشتم هجری و بعد از فتح مکه رخ داده است؛ درحالی‌که مِسوَر (راوی ماجرا در کتاب‌های اهل‌سنت) متولد سال دوم هجری است و آن زمان، کودکی شش‌ساله بوده است.[۲۶]
- وجود دشمنان اهل‌بیت در سلسله‌سند: مِسور، راوی داستان، با خوارج روابط حسنه داشت. وی همچنین به معاویه و زبیریان نزدیک بود. بنابراین روایت وی در این زمینه قابل‌اعتماد نیست.[۲۷] کَرابیسی یکی دیگر از راویان موجود در سلسله‌سند هم از دشمنان مشهور اهل‌بیت بوده است.[۲۸]
- اختلاف گزارش‌ها: اختلاف گزارش‌ها در نقل داستان خواستگاری سبب کم‌شدن اعتبار آن[۲۹] یا نشانه واقعیت‌نداشتن اصل ماجرا[۳۰] است.
- ناسازگاری داستان با مقام پیامبر(ص) و امام علی(ع): ماجرای خواستگاری در منابع اهل‌سنت را مغایر با مقام پیامبر اسلام(ص) و اخلاق پسندیده او دانسته‌اند؛ چراکه در این روایت، او به‌خاطر امری حلال، چنان عصبانی می‌شود که وارد مسجد می‌شود و بالای منبر اعلام می‌کند علی(ع) باید دختر مرا طلاق دهد.[۳۱] همچنین سید مرتضی معتقد است هرکس از تاریخ مطلع باشد، می‌داند امام علی(ع) در همه‌حال از رسول خدا(ص) اطاعت می‌کرد و هیچ‌گاه سبب نشد به‌خاطر کاری مورد عتاب او قرار گیرد.[۳۲]
پانویس
- ↑ حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۱۷.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به سید مرتضی، تنزیه الانبیاء،۱۳۷۷ش، ص ۱۶۷؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۲ق، ج۱۴، ص۲۲۹؛ سید مرتضی، تنزیه الانبیاء،۱۳۷۷ش، ص ۱۶۸.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به سید مرتضی، تنزیه الانبیاء،۱۳۷۷ش، ص ۱۶۷-۱۶۸.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به سید مرتضی، تنزیه الانبیاء،۱۳۷۷ش، ص ۱۶۹.
- ↑ حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش.
- ↑ جمالی، روایات خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل در بوته نقد، ۱۴۰۱ش.
- ↑ نگاه کنید به واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۸۴۶؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۲۰۶.
- ↑ نگاه کنید به ابن حنبل، فضائل الصحابه، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۹۴۶؛ ابن حجر، فتح الباری، ۱۳۷۹ق، ج۷، ص۸۶.
- ↑ ابن اثیر، اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۵۳.
- ↑ حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۱۷.
- ↑ حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۲۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۰۷-۲۰۸، ج۶، ص۱۲۵-۱۲۶، ج۸، ص۱۹۹؛ ابن حنبل، مسند احمد، ۱۴۱۶ق، ج۳۱، ص۲۲۶، ۲۲۷-۲۲۹؛ مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۹۰۲، ۱۹۰۳-۱۹۰۴.
- ↑ ذهنی تهرانی، ترجمه علل الشرایع، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۶۰۵.
- ↑ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۱۸۵-۱۸۶.
- ↑ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۱۰۲-۱۰۵.
- ↑ سید مرتضی، تنزیه الانبیاء،۱۳۷۷ش، ص ۱۶۷.
- ↑ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۴.
- ↑ مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة الامام علی(ع)، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۶۱، ۶۵.
- ↑ حسینی قزوینی، «خواستگاری از دختر ابوجهل/ازدواج موقت»، موسسه تحقیقاتی حضرت ولی‌عصر(عج).
- ↑ حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۱۳۱؛ محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۹۷-۹۸.
- ↑ سید مرتضی، تنزیه الانبیاء،۱۳۷۷ش، ص ۱۶۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۲ق، ج۱۴، ص۲۲۹.
- ↑ حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۱۷.
- ↑ عابدی، «ماجرای خواستگاری امیرالمؤمنین از دختر ابوجهل/چه کسانی مورد غضب صدیقه طاهره (س) بودند؟»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۶.
- ↑ حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۱۳۱؛ محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۰۵.
- ↑ سید مرتضی، تنزیه الانبیاء،۱۳۷۷ش، ص ۱۶۷-۱۶۸.
- ↑ مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة الامام علی(ع)، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۶۵.
- ↑ حسینی میلانی، خواستگاری ساختگی، ۱۳۸۶ش، ص۸۷.
- ↑ محسنی، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، ۱۳۹۵ش، ص۱۱۱-۱۱۲.
- ↑ سید مرتضی، تنزیه الانبیاء،۱۳۷۷ش، ص ۱۶۹.
منابع
- قرآن کریم.
- ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة‌الله، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی، ۱۴۰۴ق.
- ابن اثیر، عزالدین علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابه، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق.
- ابن حجر، احمد بن علی بن حجر عسقلانی، فتح الباری، تحقیق محمد فواد عبدالباقی و محب‌الدین الخطیب، بیروت، دار المعرفه، ۱۳۷۹ق.
- ابن حنبل، احمد بن محمد، فضائل الصحابه، تحقیق وصیالله بن محمد عباس، قاهره، دار ابن الجوزی، چاپ چهارم، ۱۴۳۰ق.
- ابن حنبل، احمد بن محمد، مسند احمد، تحقیق عبدالله بن عبدالمحسن ترکی و دیگران، بیروت، موسسة الرساله، ۱۴۱۶ق.
- ابن سعد، محمد بن سعد بن منیع، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق.
- ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب(ع)، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، قاهره، وزارة الاوقاف المجلس الأعلی للشئون الإسلامیة و لجنة إحیاء کتب السنه، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
- جمالی، یوسف، روایات خواستگاری امام علی(ع) از دختر ابوجهل در بوته نقد، قم، نور المصطفی، ۱۴۰۱ش.
- حسینی قزوینی، سیدمحمد، «خواستگاری از دختر ابوجهل/ازدواج موقت»، سایت موسسه تحقیقاتی حضرت ولی‌عصر(عج)، تاریخ درج مطلب: ۹ فروردین ۱۳۹۰ش، تاریخ بازدید: ۶ آذر ۱۴۰۲ش.
- حسینی میلانی، سیدعلی، خواستگاری ساختگی بررسی و نقد داستان خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل، قم، مرکز حقایق اسلامی، ۱۳۸۶ش.
- ذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، تحقیق عمر عبد السلام تدمری، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- ذهنی تهرانی، محمدجواد، ترجمه علل الشرایع، قم، انتشارات مومنین، ۱۳۸۹ش.
- سید مرتضی، علی بن حسین، تنزیه الانبیاء، قم، دار الشریف الرضی، ۱۳۷۷ش.
- صدوق، محمد بن علی بن بابویه، الامالی، تهران، کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.
- صدوق، محمد بن علی بن بابویه، علل الشرایع، قم، کتاب‌فروشی داوری، ۱۳۸۵ش.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- عابدی، احمد، «ماجرای خواستگاری امیرالمؤمنین از دختر ابوجهل/چه کسانی مورد غضب صدیقه طاهره (س) بودند؟»، سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۱۹ بهمن ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۶ آذر ۱۴۰۲ش.
- محسنی، غلام‌رسول، «خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل»، چاپ شده در مجموعه موسوعه رد شبهات امام علی(ع)، جلد دوم، به کوشش حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارات، قم، سازمان حج و زیارت، ۱۳۹۵ش.
- مرتضی عاملی، جعفر، الصحیح من سیرة الامام علی(ع)، بیروت، المرکز الاسلامی للدراسات، ۱۴۳۰ق.
- مسلم نیشابوری، ابوالحسین بن حجاج، صحیح مسلم، تحقیق محمد فواد عبدالباقی، قاهره، دار الحدیث، ۱۴۱۲ق.
- واقدی، محمد بن عمر، المغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، موسسة الاعلمی، چاپ سوم، ۱۴۰۹ق.