محمدتقی بهجت

محمدتقی بهجت

از مراجع تقلید شیعه
اطلاعات فردی
تاریخ تولد	۲ شهریور ۱۲۹۵ش
زادگاه	فومن، رشت
تاریخ وفات	یکشنبه ۲۷ اردیبهشت سال ۱۳۸۸ش
محل دفن	حرم حضرت معصومه(س)
شهر وفات	قم
اطلاعات علمی
استادان	آقا ضیاءالدین عراقی • میرزا محمد حسین نائینی • سید علی آقا قاضی طباطبایی • سید حسین بادکوبه‌ای • سید محمد حجت کوه کمره‌ای
شاگردان	مرتضی مطهری • عبدالله جوادی آملی • محمد محمدی گیلانی • محمد یزدی • محمدتقی مصباح یزدی
محل تحصیل	کربلا • نجف • قم
تألیفات	رساله توضیح المسائل • جامع المسایل • مناسک حج

محمدتقی بهجت (۱۳۳۴-۱۴۳۰ ق./ ۱۲۹۵-۱۳۸۸ ش) از مراجع تقلید شیعه . او بیشتر به عرفان، زهد و تقوا شناخته می‌شود. نماز جماعت آیت الله بهجت و احوال عرفانی و گریستن او در حین نماز، نزد مردم مشهور بود. در قم وفات یافت و در حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد.

زندگی‌نامه

محمدتقی بهجت، در ۲ شهریور ۱۲۹۵ش در میان خانواده‌ای مذهبی در فومن، از شهرهای نزدیک رشت به دنیا آمد. او بعدها خانه محل تولدش را به مدرسه دینی تبدیل کرد. بهجت، در ۱۶ ماهگی، مادرش را از دست داد و تحت تربیت پدرش قرار گرفت. پدرش، کربلایی محمود، از طریق ساختن نوعی کلوچه سنتی و محلی مخصوص فومنات، امرار معاش می‌کرد.

هجرت به عراق

آیت‌الله بهجت پس از طی تحصیلات مقدماتی در شهر فومن، در ۱۳۴۸ ق. برای ادامه تحصیل رهسپار حوزه‌های علمیه عراق و ابتدا در کربلا ساکن شد. اقامت آیت‌الله بهجت در کربلا، چهار سال به طول انجامید. در سال ۱۳۵۲ ق. از کربلا به نجف رفت و قسمت‌های پایانی دروس دوره سطح را نزد عالمان آن سامان به ویژه مرتضی طالقانی به پایان رساند. پس از اتمام دوره سطح، خارج فقه و اصول و نیز اخلاق و عرفان را از اساتید حوزه نجف فرا گرفت.

بازگشت به ایران

بهجت، بعد از اخذ اجازات اجتهاد از استادان، برای دیدار خانواده در سال ۱۳۲۴ ش./ ۱۳۶۳ ق. به ایران آمد و چند ماهی را در فومن بود. بعد از اقامتی چند ماهه در فومن، به قصد زیارت حضرت معصومه(س) و اطّلاع از حوزه علمیه قم، به این شهر رفت و چند ماه در آن‌جا ماند تا این که خبر رحلت استادان نجف را یکی پس از دیگری شنید. از این رو، تصمیم گرفت که در قم بماند.

آیت الله محمدتقی بهجت فومنی عصر یکشنبه ۲۷ اردیبهشت سال ۱۳۸۸ش به علت سکته قلبی، در بیمارستان حضرت ولی عصر(عج) قم وفات یافت و در حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد.

سنگ قبر اقای بهجت در حرم حضرت معصومه(س)

اطلاعات علمی

اساتید در حوزه نجف

1. سید عبدالغفار مازندرانی نجفی.
2. مرتضی طالقانی.
3. سید ابوالحسن اصفهانی.
4. آقا ضیاء عراقی.
5. محمدحسین غروی نائینی.
6. محمدحسین غروی اصفهانی.
7. محمدکاظم شیرازی.
8. سید علی قاضی طباطبایی
9. سید حسین بادکوبه‌ای.

اساتید در حوزه علمیه قم

1. سید محمد حجت کوه کمره‌ای
2. سید حسین طباطبائی بروجردی

تدریس

آیت‌الله بهجت در تدریس و تربیت شاگردان، روش مخصوصی داشت. علی اکبر مسعودی خمینی درباره شیوه تدریس وی گفته است: سبک درس ایشان، سبک خاصّی است. ایشان بر خلاف سایر مراجع و بزرگان که در درس خارج، نقل اقوال کرده و آن را نقد و یا تأیید و انتخاب می‌نمایند، در درس خارج، نقل اقوال نمی‌کنند بلکه ابتدا مسئله را مطرح می‌کنند و بعد روند استدلالش را بیان می‌کنند. اگر شاگرد آراء علماء را دیده و مطالعه کرده باشد، می‌فهمد که دلیلی را که استاد ذکر می‌کند، چه کسی گفته است و اشکال یا تأییدی را که می‌کند، می‌فهمد به سخن چه کسی اشکال یا قول چه کسی را تأیید می‌کند. لذا هر کس بخواهد در درس ایشان شرکت کند، باید مبانی و نظرات آقایان دیگر را دیده باشد.

شاگردان

1. مرتضی مطهری.
2. عبدالله جوادی آملی.
3. محمد محمدی گیلانی.
4. محمد یزدی.
5. احمد آذری قمی.
6. محمدتقی مصباح یزدی.
7. عباس محفوظی گیلانی.
8. سید مهدی روحانی.
9. عزیزالله خوشوقت.
10. صادق احسان بخش.
11. سید عبدالکریم رضوی کشمیری
12. محمدعلی فیض گیلانی.
13. علی اکبر مسعودی خمینی.
14. محمدهادی فقهی.
15. مهدی هادوی تهرانی.
16. محمدحسین رخشاد،
17. سید محمدرضا مدرسی یزدی.

تألیفات

آیت‌الله بهجت، تألیفاتی در فقه و اصول دارد که اغلب آنها به چاپ نرسیده است. او در جواب کسانی که تقاضا کردند تا با اموال شخصی خود آن کتاب‌ها را به چاپ برسانند، گفت: «هنوز بسیاری از کتاب‌های علمای بزرگ سال‌هاست که به گونه خطی مانده است آنها را چاپ کنید. نوبت اینها دیر نشده است.» بهجت، کار قلمی خود را در ایام جوانی با محدث قمی آغاز کرد و در تألیف سفینة البحار، با او همکاری داشته است؛ قسمت زیادی از سفینه البحار خطی، به خط آیت‌الله بهجت است».

برخی آثار چاپ‌شده

1. رساله توضیح‌المسائل
2. مناسک حج
3. حاشیه بر وسیلة النجاة تألیف سید ابوالحسن اصفهانی
4. جامع المسایل حاشیه بر ذخیرة العباد آیت‌الله غروی اصفهانی

آثار چاپ‌نشده

1. حاشیه بر کتاب الصلوة صاحب جواهر.
2. حاشیه بر کفایة الاصول.
3. تعلیقه بر مناسک حج شیخ انصاری.
4. حاشیه بر مکاسب.
5. چندین جلد اصول.
6. حاشیه بر شرایع الاسلام.
7. تقریرات فقهی، اصولی بر اساتیدش.

ویژگی‌های اخلاقی و عرفانی

محمدتقی بهجت، از نوجوانی مسائل عرفانی و اخلاقی را نیز در کنار فقه و اصول دنبال می‌کرد. برداشت وی از عرفان ناب، تقید و تعبد است. بعضی چون علامه طباطبایی، آیت‌الله بهاءالدینی، شهید قدوسی، حسن زاده آملی، آیت‌الله جوادی آملی و... مقید به شرکت در نماز جماعت او به ویژه در شب‌های جمعه بودند. در این نماز، صدای او به گریه بلند می‌شد.

او در خانه‌ای قدیمی به فاصله کمی از مسجد فاطمیه گذر خان قم زندگی می‌کرد.

آیت‌الله بهجت دیر اقدام به انتشار رساله توضیح المسائل کرد. استدلالش این بود؛ صبر کنید همه رساله خود را نشر دهند. بعد اگر کسی ماند و از دیگران تقلید نکرد و فقط خواست از من تقلید کند، آن وقت رساله مرا منتشر کنید. بهجت، هرروز صبح‌ها بعد از تعقیبات نماز صبح و طلوع آفتاب، به حرم حضرت معصومه(س) می‌رفت و در مسجد شهید مطهری به عبادت می‌پرداخت.

از نگاه دیگران

• امام خمینی:«جناب آقای بهجت، دارای مقامات معنوی بسیار ممتازی هستند. ایشان دارای موت اختیاری هستند».
• علامه طباطبایی:«ایشان عبد صالح است».

• سید رضا بهاءالدینی:«الان ثروتمندترین مرد جهان، به لحاظ معنوی، آقای بهجت است».
• محمد تقی جعفری پس از اشاره به روایت (زیارت عالمان در نزد خدا، محبوب‌تر از هفتاد بار طواف خانه خدا می‌باشد) در این مورد می‌گوید: «مصداق بارز علما، آیت‌الله بهجت هستند. صرف دیدن و ملاقات کردن ایشان، خود سر تا پا موعظه است. من هر وقت ایشان را می‌بینم، تا چند روز اثر این ملاقات در من باقی است».
• سیدحسین بُدلا:«وضع مقامات آقای بهجت، از همان زمانی که درس آیت‌الله بروجردی می‌رفتیم، روشن بود و معلوم بود که ایشان لیاقت چنین مقاماتی را دارند».
• محمد شریف رازی مؤلف کتاب گنجینه دانشمندان:«آیت‌الله آقای حاج شیخ محمّدتقی بهجت غروی فومنی، از آیات و مدرسین بزرگ و دانشمندان بنام حوزه علمیه قم، حقاً عالمی برجسته و دانشمندی شایسته و مهذّب و بارع و متّقی و پارسا و مُعْرِض از تظاهرات و اجتماعات و دائم الذکر و مورد توجّه افاضل مدرسین و دانشمندان حوزه علمیه قم می‌باشند».

دستورالعمل‌های اخلاقی

از آیت‌الله بهجت دستورالعمل‌های اخلاقی فراوانی به جا مانده است. تکیه این دستورالعمل‌ها، بیش از هر چیز، بر انجام واجبات، ترک محرم و رفتار بر طبق موازین دینی و اسلامی است.

در برخی از این دستورالعمل‌ها چنین آمده است:

آقایانی که طالب مواعظ هستند، از ایشان سئوال می‌شود آیا به مواعظی که تا به حال شنیده‌اید، عمل کرده‌اید یا نه؟ آیا می‌دانید که هر کس به معلومات خود عمل کرد، خداوند مجهولات او را معلوم می‌فرماید؟ آیا باید دعوت به حق از طریق لسان باشد؟ آیا نفرموده با اعمال خودتان دعوت به حق بنمایید؟ آیا طریق تعلیم را باید یاد بدهیم یا آن که یاد بگیریم؟

.... بعضی التماس دعا می‌گوییم برای چه؟ درد را بیان می‌کنند دوا را معرفی می‌کنیم، به جای تشکر و به کار‌انداختن، باز می‌گویند: دعا کنید! دور است آن چه می‌گوییم و آن چه می‌خواهند. شرطیت دعا را با نفسیت آن مخلوط می‌کنند. ما از عهده تکلیف خارج نمی‌شویم بلکه بایداز عمل نتیجه بگیریم و محال است عمل بی‌نتیجه باشد و نتیجه از غیر عمل حاصل شود.

اگر سلاطین عالم می‌دانستند که انسان در حال نماز چه لذت‌هایی می‌برد، هیچ گاه دنبال این مسائل مادی نمی‌رفتند.

ما باید اهل محاسبه باشم هرچند اهل توبه نباشیم و تدارک نکنیم...اگر بدانیم فلان روز حسینی و فلان روز یزیدی هستیم بهتر از این است که اصلا ندانیم یزدی هستیم یا حسینی... به فکر خود باشیم خود را اصلاح کنیم اگربه خود نرسیدیم و خود را اصلاح نکردیم نمی‌توانیم دیگران را اصلاح کنیم.

اندیشه سیاسی

حکومت اسلامی در عصر غیبت

آیت‌الله محمد تقی بهجت از منظر ایجابی به سیاست می‌نگریست. وی درباره حکومت در دوره پس از غیبت می‌گوید «ایجاد حکومت اسلامی» واجب است «و توان اداره کشور را نیز داریم». تأکید او بر اقامه حکومت اسلامی در عصر غیبت، منوط بر اجرای کامل دستورات الهی و دوری جستن از مصلحت اندیشی‌هایی است که احیاناً منجر به تعطیلی احکام گردد. بهجت برخلاف کسانی که معتقد به تعویق افتادن وظایف اجتماعی و سیاسی معصوم(ع) تا ظهور امام زمان(عج) هستند معتقد به جریان زندگی سیاسی شیعیان در عصر غیبت است. از این رو، بر فرد یا گروهی از مؤمنان واجب است که به اقامه چنین وظایفی قیام کنند. استدلال او بر چنین مدعایی، بر این فرض استوار است که «به دلیل عقلی و نقلی باید دین اسلام تا قیام قیامت باقی باشد و هر کس، دین دیگری غیر از اسلام بجوید، هرگز از او پذیرفته نمی‌گردد».

آیت الله بهجت و انقلاب اسلامی ایران

براساس اسناد و مدارک موجود، گرچه اثری از بهجت در نهضت اسلامی مشاهده نمی‌شود، اما او همواره مؤید انقلاب و بر روحانیونی که به نهضت پیوسته‌اند تأثیر زیادی نهاده است. وی در اوایل دهه چهل بارها تأکید می‌کرد پهلوی دارد دین را از بین می‌برند. روزی شخصی به ایشان عرض کرد احتمال نمی‌دهید آیت الله خمینی در مخالفت با شاه، تُندی می‌کند؟ وی در جواب فرمود: شما احتمال نمی‌دهید که خیلی کُند می‌رود؟ محمد هادی فقهی می‌افزاید: زمانی که آیت‌الله خمینی را تبعید کردند، ایشان در درس گفتند کسانی نیستند بروند این سران را بکُشند؟ علاوه بر این، روابط دوستانه‌ای که میان او و امام خمینی برقرار بود، همواره او را خیرخواه انقلاب و دعاگوی آن فقید می‌ساخت.

معرفی کتاب

• فریادگر توحید تهیه و تنظیم موسسه‌تحقیقاتی‌فرهنگی‌اهل‌بیت(ع).
• ‌ زمزم عرفان: یادنامه فقیه عارف حضرت آیت‌الله محمدتقی بهجت نوشته محمد محمدی ری‌شهری که زندگی‌نامه و رهنمودهای وی را در بردارد. این کتاب از سوی مؤسسه دارالحدیث در قم منتشر شده است.
• برگی از دفتر عارفان شرح حال شیخ ‌السالکین حضرت آیت اللّه العظمی بهجت؛ تألیف رضا باقی زاده.
• در محضر بهجت؛ تألیف محمدحسین رخشاد.
• بهجت عارفان؛ تألیف رضا باقی زاده.

پیوند به بیرون

• سایت مرکز تنظیم و نشر آثار آیت الله العظمی بهجت