ابن‌ملجم مرادی
| از خوارج نهروان و قاتل علی بن ابی طالب(ع) | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| نام کامل | عَبدالرّحمن بن عمرو بن مُلْجَم مُرادی |
| لقب/کنیه | ابن‌ملجم |
| مذهب | خوارج |
| شهرت | اَشقَی الاَولّینَ وَ الآخرین • اشقی الاشقیاء |
| نسب | اعراب حِمیری، از قبیله مراد |
| اطلاعات دیگر | |
| فعالیت‌ها | شرکت در جنگ‌های جمل، صفین و نهروان |
عَبدالرّحمن بن عمرو بن مُلْجَم مُرادی معروف به إبن مُلْجَم مُرادی از خوارج نهروان و قاتل علی بن ابی طالب(ع)، امام اول شیعیان، است. ابن ملجم پس از به خلافت رسیدن علی(ع)، با او بیعت کرد، در جنگ جمل در کنار او جنگید و پس از جنگ صفین و پایان حکمیت، به خوارج پیوست. او در جنگ نهروان با علی(ع) نبرد کرد و از معدود افراد بازمانده از این جنگ بود. تا اینکه در سحر ۱۹ رمضان، فرق حضرت علی(ع) را در محراب مسجد کوفه شکافت و امام علی(ع) پس از دو روز بر اثر ضربه او به شهادت رسید. به نقل مشهور، ابن ملجم، در ۲۱ رمضان با یک ضربت شمشیر قصاص شد. وی بنا بر روایات اهل بیت(ع) در بین شیعیان به «اَشقَی الاَولّینَ وَ الآخرین» و «اشقی الاشقیاء» شهرت دارد.
ولادت و نسب
از تاریخ ولادت ابن ملجم خبری گزارش نشده، اما گفته‌اند وی، جاهلیت را درک کرده است.[۱] ابن سعد نسب او را از اعراب حِمیری و از قبیله مراد معرفی می‌کند که با بنی‌جبله از قبیله کنده هم پیمان بودند.[۲]
برخی نیز او را از تَجوب، یکی از قبایل حمیری و هم‌پیمان قبیله مراد خوانده‌اند[۳] و بلاذری تجوب را جد ابن ملجم دانسته است.[۴][یادداشت ۱]
انگیزه ابن ملجم در قتل امیرمؤمنان
درباره شهادت علی بن ابی طالب(ع) به دست ابن ملجم و انگیزه آن، روایت‌های متفاوتی بیان شده است.
ابن سعد، انتقام را انگیزه قتل می‌داند و می‌نویسد:
- به‌دنبال شکست خوارج در نهروان، سه تن از آنان، عبدالرحمن بن ملجم، برک بن عبدالله تمیمی و عمرو بن بکیر تمیمی در مکه گرد آمدند و پس از رایزنی بر آن شدند که هم‌زمان، علی(ع)، معاویه و عمرو بن عاص را بکشند. عبدالرحمن کشتن علی (ع) را به عهده گرفت و به کوفه آمد و با یارانش از خوارج دیدار کرد. وی در مواجهه زن زیبارویی به نام قَطام دختر شجنة بن عدی به او دل باخت و از او خواستگاری کرد. زن که پدر و برادرش در نهروان کشته شده بودند، این پیشنهاد را پذیرفت و یکی از شرایط ازدواج را کشتن علی (ع) قرار داد.[۶]
ابن اعثم کوفی، عشق ابن ملجم به قطام را دلیل بر قتل امیرمؤمنان ذکر کرده و می‌گوید:
- پس از جنگ نهروان و پیش از رسیدن علی(ع) به کوفه، ابن ملجم به کوفه وارد شد و خبر کشته شدن خوارج را به طرفدارانشان داد. او در کوفه به زنی به نام قطام دختر اضبع تمیمی دل باخت و از او تقاضای ازدواج کرد. بنا بر این نقل، عبدالرحمن در آن شب در خانه قطام به سر برد و شراب نوشید و مست افتاد و چون بانگ اذان صبح برخاست، قطام او را بیدار کرد و به مسجد کوفه فرستاد و سرانجام چون علی(ع) خواست در رکعت دوم به سجده رود، شمشیر ابن ملجم بر سرش فرود آمد.[۷]
[۸] بنا بر منابع، ابن ملجم مرادی در سحر ۱۹ رمضان سال ۴۰ هجری قمری با شمشیر آلوده به زهر، فرق حضرت علی(ع) را در محراب مسجد کوفه شکافت.[۹]
لعن ملائکه
در روایتی از امام صادق (ع) آمده هنگامی که ابن ملجم ضربت خود را بر سر امام علی(ع) فرود آورد، مانند همان ضربت بر صورتی از آن حضرت که در آسمان بود، نقش بست. و ملائکه هر بامداد و شامگاه آن صورت را زیارت می‌نمایند، و بر ابن ملجم لعنت می‌فرستند.[۱۰]
سرنوشت
« پسران عبدالمطلب! نبینم در خون مسلمانان فرو رفته‌اید -و دست‌ها را بدان آلوده- و گویید امیر مؤمنان را کشته‌اند! بدانید جز کشنده من نباید کسی به خون من کشته شود. بنگرید! اگر من از این ضربت او مردم، او را تنها یک ضربت بزنید و دست و پا و دیگر اندام او را مبرید که من از رسول خدا(ص) شنیدم می‌فرمود: بپرهیزید از بریدن اندام مرده، هرچند سگ دیوانه باشد. »
نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، نامه ۴۷، ص۳۲۰-۳۲۱.
گزارش‌های متفاوتی از سرنوشت ابن ملجم در منابع تاریخی آمده؛ اما آن‌چه شهرت دارد این است که امام علی(ع) در آخرین ساعات زندگی‌اش، به فرزندانش وصیت کرد که با وی به مدارا رفتار کنند. پس از شهادت امام علی(ع)، ابن ملجم را برای قصاص نزد امام حسن(ع) آوردند و ایشان دستور داد با یک ضربۀ شمشیر او را قصاص کردند. این واقعه در ۲۱ رمضان روی داد. مشهور است ام الهیثم دختر اسود نخعی جنازه او را گرفته و آن را به آتش کشید.[۱۱]
در برخی شهرها مانند تهران و زنجان، روز ۲۷ رمضان را به‌عنوان روز کشته‌شدن ابن ملجم دانسته و رسم بوده است که شب بیست‌وهفتم، کله‌پاچه و آجیل مراد می‌خوردند.[۱۲]
قبر
ابن بطوطه درباره محل دفن ابن ملجم می‌نویسد:
- هنگامی که به کوفه مسافرت کردم، در غربی جبانه کوفه، در زمینی سرتاسر سفید، زمینی بسیار سیاه دیدم و از روی کنجکاوی علت آن را پرسیدم و چون به تحقیق مشغول شدم مردم آن دیار گفتند: این‌جا، قبر ابن ملجم، قاتل حضرت علی(ع) است و عادت اهل کوفه این است که هر سال هیزم زیادی در سر قبر ابن ملجم جمع می‌کنند و به مدت ۷ روز آن‌ها را در این مکان می‌سوزانند.[۱۳]
پانویس
- ↑ ابن حجر، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۸۵.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۸م، ج۳، ص۳۵.
- ↑ بغدادی، اسماء المُغتالین، ۱۴۲۲ق، ص۱۱۹.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۲، ص۵۰۷.
- ↑ انساب الاشراف، بلاذری، ۱۴۱۷ق، ۱۹۹۶م، ج۲، ص۵۰۷.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۸م، ج۳، ص۳۵و۳۶.
- ↑ ابن اعثم، کتاب الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۴، ص۲۷۶-۲۷۸.
- ↑ ادیب الممالک، دیوان اشعار، قصاید، شماره ۳۴، وبگاه گنجور
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ ق، ج۱، ص۲۰.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار،۱۴۰۳ق، ج۱۸، ص۳۰۴
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۲.
- ↑ رشیدی مهرآبادی، «ماه رمضان در تهران قدیم»، سایت تبیان؛ «سنت‌های رايج ماه رمضان در استان زنجان»، سایت استانداری زنجان.
- ↑ ابن بطوطه، الرحلة، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۶۷.
یادداشت
منابع
- ابن بطوطه، محمد بن عبدالله، رحلة ابن بطوطة، تحفة النظار فی غرائب الأمصار و عجائب الأسفار، ریاض، اکادیمیة المملکة المغربیة، ۱۴۱۷ق.
- ابن حجر، احمد بن علی، الاصابة الی تمییز الصحابة، بیروت، دار الکتاب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، چاپ اول، ۱۹۶۸م.
- بغدادی، محمدبن حبیب، أسماء المغتالین من الأشراف فی الجاهلیة و الإسلام، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الأشراف، بیروت، مؤسسة الأعلمی، ۱۳۹۴ق.
- رشیدی مهرآبادی، طاهره، «ماه رمضان در تهران قدیم»، پایگاه تبیان، تاریخ بارگذاری:۱۳۹۰/۰۵/۲۲، تاریخ بازدید: ۱۳۹۸/۰۱/۰۶.
- کوفی، احمد بن اعثم، کتاب الفتوح، دار الاضواء، ۱۴۱۱ق.
- مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق.
- «سنت‌های رايج ماه رمضان در استان زنجان»، پایگاه استانداری زنجان، تاریخ بازدید: ۱۳۹۸/۰۱/۰۶.
پیوند به بیرون