عروسی قاسم ماجرای ازدواج قاسم بن حسن با یکی از دختران امام حسین(ع) در روز عاشورا. ملاحسین کاشفی(درگذشته قرن دهم) را به عنوان اولین کسی نام برده‌اند که این واقعه را در کتاب روضة الشهدا گزارش کرده و سپس به منابع دیگری همچون منتخب طریحی و اکسیر العبادات راه پیدا کرده است. عده‌ای آن را از تحریفات عاشورا می‌دانند. عالمان متعددی همچون علامه مجلسی، میرزا حسین نوری، شیخ عباس قمی، مرتضی مطهری به دلیل ذکر نشدن این داستان در منابع معتبر آن را نپذیرفته‌اند. برخی معتقدند این داستان، با داستان عروسی حسن مُثَنّی، فرزند دیگر امام حسن(ع) اشتباه شده است. در مقابل از نظر ابوالحسن شعرانی دلیلی بر انکار عروسی قاسم وجود ندارد. محمدحسین غروی اصفهانی نیز در دیوان شعر خود، در ضمن مرثیه‌ای به عروسی قاسم اشاره کرده است.
قاسم بن حسن(ع)
قاسم از فرزندان امام حسن مجتبی(ع) است که در واقعه کربلا به شهادت رسیده است.[۱] طبق بعضی از منابع وی در هنگام شهادت به سن بلوغ نرسیده بود.[۲]
داستان عروسی
ملاحسین واعظ کاشفی(درگذشته ۹۱۰ق) در روضة الشهدا نقل کرده قاسم در روز عاشورا از عمویش امام حسین(ع) اجازه میدان خواست، ولی امام حسین(ع) به علت سن کم قاسم به او اجازه نداد. قاسم از این ماجرا ناراحت شده و یاد بازوبندی افتاد که پدرش امام حسن مجتبی(ع) بر بازویش بسته بود و از او خواسته بود هنگامی که غم و اندوه بیش از حد بر وی غلبه کرد آن را باز کند. قاسم بازوبند را باز کرد، دید در آن پدرش وصیت کرده در کربلا جان خود را فدای عمویت کن. قاسم شادمان خود را به امام حسین(ع) رساند و وصیت پدر را به او نشان داد، امام پس از مشاهده خط برادر، گریه کرد و به قاسم فرمود: پدرت به من نیز وصیت کرده که یکی از دخترانم را به عقد تو درآورم و به عباس(ع) و عون و زینب(س) فرمود: مقدمات عقد قاسم را فراهم کنند. قاسم در روز عاشورا عروسی کرد و پس از آن وارد میدان شد.[۳] کاشفی برای تأیید این گزارش به شعری از ابوالمفاخر رازی، از شاعران پارسی‌گوی دوره سلجوقیان در نیمه اول قرن ششم[۴]، اشاره کرده است.[۵]
بحرانی نویسنده تفسیر البرهان در کتاب مدینة المعاجز به داستان نشان دادن بازوبند اشاره کرده است. [۶]
در برخی از منابعی که این داستان نقل شده، نام دختر امام حسین(ع) که به عقد قاسم درآمد، زبیده‌خاتون[۷] و در برخی دیگر فاطمه ذکر شده است.[۸]
ناقلان داستان
به گفته برخی محققان نخستین کسی که داستان عروسی قاسم را ذکر کرده، ملاحسین واعظ کاشفی در روضة الشهدا است.[۹] سپس در منابعی همچون منتخب طریحی، اکسیر العبادات اثر فاضل دربندی،[۱۰] محرق القلوب اثر نراقی،[۱۱] تذکره الشهدا اثر ملاحبیب شریف کاشانی و مدینة المعاجز اثر بحرانی[۱۲] راه یافته است.[۱۳]
ابوالحسن شعرانی در کتاب دمع السجوم گفته است به نظر ما دلیلی ندارد که تزویج قاسم را انکار کنیم؛ چون ملاحسین کاشفی در روضة الشهداء نقل کرده و او مردی جامع و عالم و متبحر بوده است و این که می‌گویند تزویج در آن گیرودار بعید می‌نماید، صحیح نیست؛ چون مصالح اعمال ائمه معصومین برای ما معلوم نیست.[۱۴]
محمدحسین غروی اصفهانی، مشهور به کمپانی (درگذشت ۱۳۶۱ق) نیز، در دیوان شعر خود، در ضمن مرثیه‌ای که برای قاسم بن حسن سروده، به عروسی وی اشاره کرده است.[۱۵]
دیدگاه مخالفان
برخی از عالمان شیعه همچون علامه مجلسی،[۱۶] محدث نوری[۱۷] و شیخ عباس قمی[۱۸] به دلیل ذکر نشدن ماجرای عروسی قاسم در منابع معتبر آن را نپذیرفته‌اند.[۱۹]
همچنین برخی منابع در رد این ماجرا سن کم قاسم را یادآورشده و گفته‌اند که او در کربلا به سن بلوغ و ازدواج نرسیده بود.[۲۰] مرتضی مطهری نیز با دروغ خواندن این ماجرا، برآن است در روز عاشورا مجال نماز خواندن هم نبود و امام حسین(ع) نماز خوف خواند، چگونه ممکن است که حجله عروسی قاسم راه انداخته باشد؟![۲۱] براساس برخی گزارش‌ها شیخ جعفر شوشتری هم در دیداری که با ناصرالدین شاه قاجار داشته به او گفته که به طبق عقیده‌اش شبیه‌خوانی در تعزیه داری سید الشهداء(ع)، حرام است و هَتکِ حرمت خاندان رسول(ص) است، ولی چون مخالفت با عقیده عوام مشکل است و نمی‌توانید به کلی آن را موقوف کنید، خواهش می‌کنم شبیه‌خوانی عروسی قاسم را حکم کنید موقوف کنند؛ زیرا این واقعه، دروغ و از مجعولات است. [۲۲] سید عبدالرزاق موسوی مقرم با رد عروسی قاسم، معتقد است که در کتاب منتخب، دست برده شده و این ماجرا را به آن افزوده‌اند.[۲۳]
اشتباه با حسن مثنی
برخی معتقدند داستان عروسی قاسم با عروسی حسن مثنی اشتباه شده است.[۲۴] قاضی طباطبایی احتمال داده ازدواج حسن مثنی با فاطمه دختر امام حسین(ع) در سال ۶۰ هجری و قبل از واقعه عاشورا در مکه اتفاق افتاده است. از این رو حسن مثنی با همسرش فاطمه در کربلا حضور داشته است؛[۲۵] ولی ملاحسین کاشفی به اشتباه آن را درباره قاسم نقل کرده و قضیه دو برادر با هم اشتباه شده است.[۲۶] بر اساس برخی منابع تاریخی حسن مثنی یکی از دختران امام حسین(ع) را خواستگاری کرد،[۲۷] امام حسین(ع) دخترش فاطمه را به عقد وی در آورد.[۲۸] به گفته ابن فندق بیهقی، این ازدواج در سال شهادت امام حسین(ع) اتفاق افتاده است.[۲۹]
عروسی در تعزیه
در مجالس تعزیه‌خوانی، داستان عروسی قاسم اجرا می‌شود. در این مراسم تعزیه‌خوانان پیکر غرق به خون حضرت علی اکبر(ع) را در گوشه‌ای قرار داده و به برنامه عروسی قاسم می‌پردازند.[۳۰] حتی اشقیاخوانان نیز به جنب‌وجوش درآمده و به امام حسین(ع) بابت عروسی اعتراض می‌کنند. در سال‌های اخیر داستان عروسی قاسم به مراسم مداحی و روضه‌خوانی نیز کشیده شده است، البته محققانی مانند شهید مطهری آن را مصداق تحریف وخیانت [۳۱] و آن را باعث وهن عزاداری امام حسین(ع) می‌دانند.
پانویس
- ↑ اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۳۶۸ق، ص۹۲
- ↑ مجلسی، جلاء العیون، ۱۳۸۲ش، ص۶۷۵؛ پیشوایی، مقتل جامع، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۶۱۹.
- ↑ کاشفی، روضة الشهداء، نوید اسلام، ص۴۰۱.
- ↑ دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۶، ص۲۷۷
- ↑ کاشفی، روضة الشهداء، نوید اسلام، ص۴۰۲
- ↑ بحرانی، مدینة المعاجز، ج۲، ص۳۶۷، الناشر : مؤسسة المعارف الإسلامية
- ↑ رکن الدین حسینی، بحرالانساب، ص۲۴
- ↑ قمی، منتهی الآمال، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۸۸۹.
- ↑ پیشوایی، مقتل جامع، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۵۵۵.
- ↑ فاضل دربندی، اکسیر العبادات، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۳۸۴،ص۳۰۵
- ↑ نراقی، محرق القلوب، ۱۳۸۸ش، ص۴۱۰
- ↑ بحرانی، مدینه المعاجز، ج۳، ص۳۶۸.
- ↑ پیشوایی، مقتل جامع، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۵۵۵.
- ↑ شعرانی، دمع السجوم، ۱۳۸۵ش، ص۲۷۸-۲۷۷.
- ↑ غروی اصفهانی، دیوان کمپانی، ۱۳۹۷ش، ص۱۴۲.
- ↑ مجلسی، جلاء العیون، ۱۳۸۲ش، ص۶۷۶.
- ↑ نوری، لؤلؤ و مرجان، ص۱۹۳.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۸۸۹.
- ↑ محلاتی، فرسان الهیجاء، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۳۱؛ مطهری، حماسه حسینی، انتشارات صدرا، ج۱، ص۲۷-۲۸.
- ↑ مقرم، مقتل الحسین(ع)، ۱۴۲۳ق، ص۲۶۴؛ قاضی طباطبایی، تحقیق دربارۀ اول اربعین حضرت سیدالشهداء، ۱۳۸۳ش، ص۳۷۸.
- ↑ مطهری، حماسه حسینی، انتشارات صدرا، ج۱، ص۲۷-۲۸
- ↑ وحید نیا، نامه‌ای از حاج شیخ جعفر شوشتری، ص۱۰۷ – ۱۱۰.
- ↑ مقرم، مقتل الحسین(ع)، ۱۴۲۳ق، ص۲۶۴
- ↑ محلاتی، فرسان الهیجاء، ۱۳۹۰ق، ج ۲، ص۳۱؛ قاضی طباطبایی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سید الشهدا(ع)، ۱۳۸۳ش، ص۳۷۷.
- ↑ قاضی طباطبایی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سید الشهدا(ع)، ۱۳۸۳ش، ص۳۷۷
- ↑ قاضی طباطبایی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سید الشهدا(ع)، ۱۳۸۳ش، ص۳۷۸
- ↑ ابن جوزی، المنتظم، ج۷، ص۱۸۳
- ↑ مفید، ارشاد، ۱۳۸۰ش، ص۳۶۶
- ↑ ابن فندق، لباب الانساب، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ص۳۸۵.
- ↑ بلوک‌باشی، «توصیفی از تعزیه عروسی قاسم»، ص۷۸.
- ↑ مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، ج۱، ص۹۸؛ مجموعه آثار، ۱۳۹۰ش، ج۱۷، ص۷۷.
- ↑ خاکی، «مجلس شبیه شهادت حضرت قاسم(ع)»، ص۷۳.
یادداشت
منابع
- ابن فندق، بیهقی علی بن زید، لباب الأنساب و الألقاب و الأعقاب، محقق رجایی، مهدی، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی(ره)، قم.
- اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، به کوشش احمد صقر، قاهره، ۱۳۶۸ق.
- بلوک‌باشی، علی، «توصیفی از تعزیه عروسی قاسم»، در مجله تئاتر، زمستان۱۳۷۰ش.
- پیشوایی، مهدی و دیگران، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء (ع)، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ یازدهم، ۱۳۹۵ش.
- خاکی، محمدرضا، «مجلس شبیه شهادت حضرت قاسم(ع)»، در مجله هنر، تابستان۱۳۸۷ش.
- شعرانی، میرزا ابوالحسن، دمع السجوم ترجمه نفس المهموم، وزارت ارشاد، سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۸۵ش.
- قاضی طباطبایی، محمدعلی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سید الشهدا علیه‌السلام، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ سازمان چاپ وانتشارات، تهران، ۱۳۸۳ش.
- قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، تهران، مبین اندیشه، ۱۳۹۰ش.
- کاشفی، حسین بن علی، روضة الشهداء، تصحیح عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم، نوید اسلام، بی‌تا.
- مجلسی، محمدباقر، جلاء‌العیون: تاریخ چهارده معصوم(ع)، تحقیق علی امامیان، قم، سرور،۱۳۸۲ش.
- محلاتی، ذبیح‌اللَّه، فرسان الهیجاء، تهران، مرکز نشر کتاب، ۱۳۹۰ق.
- مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، تهران، انتشارات صدرا.
- مفید، ارشاد، ترجمه محمدباقر محمودی، انتشارات اسلامیه، ۱۳۸۰ش.
- مقرم، سیدعبدالرزاق، مقتل الحسین(ع)، مکتبة الحیدریة، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
- نراقی، ملا محمدمهدی، محرق القلوب، به اهتمام علی نظری منفرد، انتشارات سرور، چ اول، ۱۳۸۸ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله : دائرة المعارف بزرگ اسلامی