زرارة بن اعین
| از صحابه خاص امام باقر(ع) و امام صادق(ع) | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | عَبدرَبّه بن اَعْیَن بن سُنسُن شَیبانی کوفی |
| کنیه | ابوعلی یا ابوالحسن |
| لقب | زُرارَة |
| نسب | خاندان آل اعین |
| تولد | حدود ۷۰ق |
| وفات | سال ۱۴۸ قمری بعد از شهادت امام صادق(ع) |
| خویشاوندان سرشناس | بکیر بن اعین • حمران بن اعین (برادران) •ام اسود شیبانی (خواهر)• حسن بن زرارة • حسین بن زرارة(فرزندان) |
| مذهب | شیعه |
| صحابی | امام باقر(ع) • امام صادق(ع) |
| اطلاعات حدیثی | |
| راوی از معصوم | امام باقر(ع) و امام صادق(ع) |
| راویان از او | ابان بن تغلب • جمیل بن دراج • هشام بن سالم جوالیقی • عبدالله بن بکیر • عبدالله بن مسکان و ... |
| اعتبار | از اصحاب اجماع |
| تعداد روایات | حدود سه هزار حدیث (حدود ۱۲۰۰ حدیث مستیقما از معصوم) |
| تألیفات | الاستطاعة و الجبر و العهود |
زُرارَة بن اَعْیَن بن سُنسُن شَیبانی کوفی، (حدود ۷۰ - ۱۴۸ یا ۱۵۰ق) از اصحاب اجماع و صحابه خاص امام باقر(ع) و امام صادق(ع) و از بزرگ‌ترین فقها و متکلمان شیعه بود. امام جعفر صادق(ع) او را از برترین اصحاب خود برشمرده است. زراره از خاندان آل اعین است که افراد بسیاری از این خاندان جزو اصحاب ائمه(ع)، راویان بزرگ و فقهای شیعه بوده‌اند. گویا زراره تألیفات فراوانی داشته؛ اما در آثار رجالی، تنها نام کتاب الاستطاعة و الجبر و العهود، ذکر شده است. از زراره حدود سه هزار حدیث نقل شده که حدود ۱۲۰۰ حدیث را به طور مستقیم از امامان نقل کرده است.
فرزندان و برخی از برادران زراره، از اصحاب امام صادق(ع) و امام باقر(ع) و از محدثان شیعه بودند.
اسم و کنیه
اسم اصلی او، عَبدرَبّه (بنده پروردگارش) و لقبش زراره بوده است. چنانچه در روایتی خود او نقل می‌کند که امام صادق(ع) به من فرمود:
«ای زراره اسم تو در اسامی اهل بهشت بدون الف است. گفتم: بله فدایت شوم اسم اصلی من عبدربه است. زراره لقب من است».[۱]
کنیه او را ابوعلی یا ابوالحسن ذکر کرده‌اند.[۲]
نسب
زراره از خاندان آل اعین است. این خاندان که منسوب به اعین بن سُنْسُن است، از نظر زمانی بیش از دیگر خاندان‌های شیعی به خدمات علمی مشغول بوده‌اند. افراد آل اعین، کوفی و غالباً در شهر کوفه ساکن بوده‌اند.[۳]
جد زراره، سُنسن،(یا سنبس) مسیحی و راهب بوده و پسرش اعین نیز مسیحی بوده و پس از اسارت اعین به دست مسلمانان و رفتن به قبیله بنی شیبان وی به اسلام گرویده است. تستری اعین و فرزندانش را سنی دانسته که سپس جمعی از آنان شیعه شده‌اند اما اعین شیعه نشده است.[۴]
مقام علمی
ابن ندیم در الفهرست زراره را بزرگ‌ترین عالم شیعه در فقه، حدیث، کلام و شناخت مذهب تشیع دانسته است. نجاشی در رجال خود وی را بزرگ و استاد شیعیان در زمان حیاتش معرفی می‌کند، که قارِی قرآن، فقیه، متکلم، شاعر و ادیب بوده و تمام خصائص دین و مزایای فضیلت در او جمع شده بود و راستگو، مورد اعتماد و در زمان خویش بر همه اصحاب مقدم بود.
وی از جمله اصحاب اجماع است، که از نظر دانشمندان شیعه هر چه روایت کند، راست و درست است. امام صادق(ع) او را از برترین اصحاب خود برشمرده است.
گرچه زراره تألیفات فراوانی داشته؛ اما در آثار رجالی، تنها نام یکی از آثار او، کتاب الاستطاعة والجبر والعهود، ذکر شده است و به نام دیگر آثار او اشاره‌ای نشده است.[۵]
تعداد روایات او
طبق نقل کتاب معجم رجال الحدیث، حدود سه هزار روایت از طریق زراره به ما رسیده است و طبق نقل کتاب مفتاح الکتب الاربعة، روایاتی که بدون واسطه از معصومین در کتب اربعه دارد، حدود ۱۲۰۰ روایت است.[۶]
شاگردان زراره
جمع زیادی از متکلمان شیعه در زمره شاگردان او هستند. روایت کنندگان او را بالغ بر یک‌صد تن نوشته‌اند، از جمله: موسی بن بکر واسطی، ابان بن تغلب حریزی، حنان بن سدیر، جمیل بن دراج، هشام بن سالم، ابن بکیر، ابن مسکان، ابوخالد، ثعلبه بن میمون، علی بن عطیه، عمر بن اذنیه، محمد بن حمران، حریز، حسن بن موسی.[۷]
فرزندان، برادران و خواهر زراره
زراره فرزندانی به نام‌های عبیدالله، عبدالله، حسن، حسین، یحیی و رومی داشت که همه آنها از اصحاب امام صادق(ع) بوده‌اند. حسن و حسین از اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) و از بزرگان و محدثان شیعه بودند.[۸] امام صادق(ع) در حق این دو برادر دعا کرده است.[۹] عبیدالله بن زراره نیز از اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) بود که در منابع حدیثی، روایتی ذکر شده است که دلالت بر همنشینی زیاد او با امام صادق(ع) دارد.[۱۰]
نجاشی نام عبدالله بن زراره را در زمره مصنفان شیعه آورده است که دارای تألیف و از اصحاب امام صادق(ع) و جزو ثقات بوده است.[۱۱] درباره وثاقت رومی بن زراره از امام صادق(ع) و روایت شده است و نجاشی نیز ایشان را صاحب کتاب و تألیف دانسته است.[۱۲] یحیی بن زراره نیز از اصحاب امام صادق(ع) و دارای روایات بسیار و صاحب اصول و تصانیف بوده است.[۱۳]
برادران زراره عبدالرحمن، بکیر و حمران به غیر از مالک و قعنب افراد شناخته شده هستند.[۱۴] برادر دیگر زراره، عبدالملک است که امام صادق(ع) قبر او را زیارت کرد و برای او طلب رحمت نمود.[۱۵] زراره خواهری معروف به ام اسود داشت که گفته می‌شود از طریق ابوخالد کابلی، با امام صادق آشنا گشته و در مجالس درس او حاضر گشته، و اولین نفر در خاندان اعین بود که مذهب شیعه را پذیرفته، و برادرانش را نیز با جعفر صادق آشنا گردانیده است.[۱۶]
احمد بن علی نجاشی اثری را در معرفی خاندان زراره با نام اخبار بنی سنسن تألیف کرده است.
زراره از زبان امامان
درباره زرراه دو دسته روایات از اهل بیت وارد شده است؛ برخی از روایات، مشتمل بر مدح اوست. اخبار در مدح زراره از ائمه اطهار(ع) به حد تواتر است که گاهی از او تعبیر به یکی از اوتاد زمین و اعلام دین[۱۷] و‌گاه به یکی از سابقین و مقربین[۱۸] و‌گاه به نگهبان دین و امین بر حلال و حرام شرع[۱۹] مبین نموده‌اند. امام باقر(ع) در روایتی فرمود: لَوْ لَا زُرَارَةُ لَظَنَنْتُ أَنَّ أَحَادِيثَ أَبِي (ع) سَتَذْهَبُ. اگر زراره نبود احادیث پدرم از میان می‌رفت. [۲۰]
دسته دوم روایاتی هستند که از آنها مذمت و نکوهش زراره فهمیمده می‌شود. محدثان شیعه روایات دسته دوم را حمل بر تقیه نموده و گفته‌اند که صدور این گونه اخبار برای حفظ جان زراره بوده است و این مطلب از خلال بعضی از آنها استفاده می‌شود.[۲۱][۲۲]
زراره در کلام علمای شیعه
علامه حلی، در خلاصة الاقوال، درباره زراره می‌گوید: «زراره مرد بزرگی از ما (امامیه)، در زمان خود است که بر امثال و اقرانش تقدم داشت. او قاری، فقیه، متکلم، شاعر و ادیب بوده و در او خصلت‌های فضل و دین جمع گردیده و در شمار موثقین شمرده شده و در آن چه نقل می‌کرده، راستگو بوده است».[۲۳] نجاشی نیز، به همان گونه که از کتاب خلاصه نقل شد، زراره را توصیف نموده است، جز آن که لفظ ثقه در عبارت نجاشی ذکر نشده است.[۲۴]
شیخ طوسی در کتاب رجالش، در باب اصحاب امام کاظم(ع) گفته: زرارة بن اعین شیبانی، در شمار موثقین به حساب آمده و از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) روایت می‌کند.[۲۵] از ابن ابی عمیر که از بزرگان شیعه است، نقل شده که وقتی به جمیل بن دراج از بزرگان فقهاء و محدثین شیعه، گفت: «چه نیکو محضری است محضر تو چه زینتی دارد مجلس تو( مجلس استفاده علمی از تو) گفت: آری، ولی به خدا سوگند که ما، در برابر زراره، همچون کودکان دبستانی که در نزد معلم خود باشند، بودیم».[۲۶]
وفات
بیشتر محدثین وفات زراره را در سال ۱۴۸ قمری بعد از شهادت امام صادق(ع)، به فاصله دو ماه، یا کمتر، دانسته و گفته‌اند که زراره به هنگام وفات آن حضرت مریض بود و به همان مرض از دنیا رفت.[۲۷] اما برخی از محدثین وفات زراره را در سال ۱۵۰ قمری ذکر کرده‌اند.[۲۸]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ کشی، رجال، ۱۳۹۰ق، ص۱۳۳؛ زراری، تاریخ آل اعین، ۱۳۶۹ش، ص۳۵.
- ↑ ابن ندیم، الفهرست، ۱۳۹۸ق، ص۳۰۹-۳۰۸.
- ↑ زراری، تاریخ آل اعین، ۱۳۶۹ش، مقدمه مصحح، صفحه «د».
- ↑ تستری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۱۷۲.
- ↑ مهری، سید محمد جواد، یاران امامان زرارة بن اعین.
- ↑ باقری بیدهندی، ناصر، اصحاب اجماع، فصلنامه علوم حدیث، شماره۹.
- ↑ باقری بیدهندی، ناصر، اصحاب اجماع، فصلنامه علوم حدیث، شماره۹.
- ↑ زراری، تاریخ آل اعین، ۱۳۶۹ش، ص۸۸.
- ↑ کشی، رجال، ص۱۳۹.
- ↑ زراری، تاریخ آل اعین، ۱۳۶۹ش، ص۹۲.
- ↑ نجاشی، رجال، ص۲۲۳.
- ↑ نجاشی، رجال، ص۱۶۶.
- ↑ زراری، تاریخ آل اعین، ۱۳۶۹ش، ص۹۶.
- ↑ کشی، اختیار معرفة الرجال، ص۱۶۱.
- ↑ کشی، اختیار معرفة الرجال، ص۱۷۵.
- ↑ الشیبانی، رساله ابی‌غالب الزراری، ص۱۳۵-۱۳۰.
- ↑ کشی، رجال (اختیار معرفة الرجال)، ص۲۳۸.
- ↑ کشی، رجال، ص۱۷۰.
- ↑ شیخ مفید، اختصاص، ص۶۶؛ کشی، رجال، ص۱۲۴؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۴۷، ص۳۹۰.
- ↑ شیخ طوسی، إختيار معرفة الرجال المعروف بـ رجال الكشي، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۳۳.
- ↑ کشی، رجال، ص۱۲۵؛ شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۱، مجلس پنجم، ص۳۴۴؛ نامه دانشوران، ج۹، ص۸۷.
- ↑ کشی، رجال، ص۱۲۸.
- ↑ علامه حلی، خلاصة الاقوال، ص۱۵۲.
- ↑ نجاشی، رجال، ص۱۷۵.
- ↑ طوسی، رجال، ص۳۵۰.
- ↑ کشی، رجال،۱۳۶۳ش، ص۳۲۶و ۳۷۲
- ↑ کشی، اختیار معرفة الرجال،۱۳۶۳ش، ج۱، ص۳۵۴؛ شوشتری، نورالله، مجالس المؤمنین، ج۳، ص۴۶۲؛ قمی، شیخ عباس، سفینة البحار، ج۱، ص۵۴۸.
- ↑ نجاشی، رجال، ص۱۷۵؛ علامه حلی، خلاصة الاقوال، ص۳۸.
منابع
- ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، بیروت، دار المعرفه، ۱۳۹۸ق.
- باقری بیدهندی، ناصر، اصحاب اجماع، فصلنامه علوم حدیث، شماره۹.
- تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، دفتر نشر اسلامی، ۱۴۱۰ق.
- علامه حلی، خلاصة الاقوال، تحقيق جواد القيومى الاصفهانى، قم، مؤسسة النشر الاسلامي التابعه لجماعة المدرسين. بی‌تا.
- زراری، ابوغالب، تاریخ آل اعین، تحقیق: سید محمدرضا حسینی جلالی، قم، مرکز البحوث و التحقیقات الاسلامیه، ۱۳۶۹ش.
- شوشتری، نورالله، مجالس المؤمنین، تهران، انتشارات اسلامیه، چاپ چهارم، ۱۳۷۷ش.
- شیخ طوسی، الرجال، تحقيق جواد القيومى الاصفهانى، قم، مؤسسة النشر الاسلامي التابعه لجماعة المدرسين. بی‌تا.
- شیخ طوسی، الفهرست، نجف اشرف، مکتبة المرتضویة، بی‌تا.
- قمی، شیخ عباس، سفینة البحار، قم، انتشارات اسوه، ۱۴۱۴ق.
- کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال معروف به رجال کشی، تصحیح: حسن مصطفوی، مشهد، نشر دانشگاه مشهد، ۱۳۹۰ق.
- کشی، محمد بن عمر، رجال کشی، تصحیح: مهدی رجایی، ناشر: قم، مؤسسة آل البيت عليهم السلام، چاپ اول، ۱۳۶۳ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، موسسه الوفاء، بیروت، ۱۹۸۳م.
- شیخ مفید، الاختصاص، قم، مؤسسة النشر الاسلامي التابعه لجماعة المدرسين. بی‌تا.
- موحد ابطحی، سید محمدعلی، تاریخ آل زراره، اصفهان، ۱۴۰۰ق.
- موسوی ابطحی، محمدعلی، در رساله فی آل اعین، اصفهان، ۱۳۹۹ق.
- مهری، سید محمد جواد، یاران امامان زرارة بن اعین، نشریه پاسدار اسلام، شماره ۵۰، ۱۳۶۴ش.
- نامه دانشوران ناصری، قم، دار الفکر.
- نجاشی، الرجال، المحقق:السيّد موسى الشبيري الزنجاني، قم، مؤسسة النشر الإسلامي، بی‌تا.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام