عثمان بن عیسی رواسی
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | عثمان بن عیسی کلابی رواسی کوفی |
| ولادت | نامشخص |
| محل زندگی | کوفه |
| وفات | حدود سال ۲۰۳ هجری قمری |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | امام کاظم (ع) |
| فعالیت‌ها | نقل روایت، از وکیلان امام کاظم، از سران واقفیه (بنا به نقلی بعدها توبه کرد) |
| آثار | کتاب المیاه، کتاب القضایا، کتاب الأحکام، کتاب الوصایا، و کتاب الصلوة |
عثمان بن عیسی رواسی (زنده تا قبل از ۲۰۳ق)، از اصحاب و وکلای امام موسی کاظم (ع) که پس از درگذشت امام هفتم، از بازگرداندن اموال به امام رضا (ع) خودداری کرد و مدعی زنده بودن امام کاظم (ع) شد. برخی منابع از توبه او سخن گفته‌اند، اما آیت الله خویی روایات حاکی از توبه او را غیرمعتبر دانسته، گرچه شواهدی از ثقه بودن وی ذکر کرده است. عثمان بن عیسی، در کنار علی بن ابی حمزه بطائنی و زیاد بن مروان قندی، سه رکن اصلی واقفیه بودند که بر امامت امام کاظم توقف کرده و امامان بعد از وی را انکار کردند.
زندگی و جایگاه حدیثی
عثمان بن عیسی کلابی رواسی کوفی (زنده تا قبل از ۲۰۳ق)،[۱] از سران واقفیه بود[۲] و شیخ طوسی او را از اصحاب امام موسی کاظم[۳] و امام رضا (ع)[۴] دانسته است. عثمان بن عیسی از وکلای امام کاظم (ع) بود که اموال را از شیعیان دریافت می‌کرد و امکان ارسال وجوه، به دلیل زندانی بودن امام کاظم، فراهم نبود. عثمان بن عیسی پس از شهادت امام هفتم، و دریافت نامه امام رضا (ع) برای بازگرداندن اموال، ابتدا از این کار خودداری کرد و امام هشتم بر او خشم گرفت. بر اساس منابع تاریخی، عثمان بن عیسی سپس پشیمان شد، توبه کرد و اموال را برای امام رضا (ع) فرستاد.[۵]
به باور کشّی، اتهامی متوجه عثمان بن عیسی نبوده است. کشّی همچنین قولی را نقل می‌کند که بر اساس آن، عثمان بن عیسی از اصحاب اجماع عنوان شده است.[۶] شیخ طوسی و ابن شهرآشوب او را ثقه دانسته و به اجماع درباره ثقه بودن وی شهادت داده‌اند.[۷] ابن شهرآشوب، عثمان بن عیسی را از افراد مورد اعتماد امام کاظم (ع) دانسته است.[۸]
عثمان بن عیسی، تالیفاتی از جمله کتاب المیاه، کتاب القضایا، کتاب الأحکام، کتاب الوصایا، و کتاب الصلوة دارد.[۹] او روایاتی از ابوحمزه ثمالی، علی بن مهزیار اهوازی، علی بن سندی و سهل بن زیاد آدمی نقل کرده است.[۱۰] نام عثمان بن عیسی، ۷۴۳ بار در روایات اسلامی آمده است.[۱۱] کتابی با عنوان «الوجیزة فی عثمان بن عیسی الرواسی» توسط محمدباقر بن محمدجعفر بهاری همدانی در سال ۱۳۲۱ قمری درباره عثمان بن عیسی نوشته شده است.[۱۲]
بنابر نقل نصر بن صباح، پس از خشمگین شدن امام رضا از عثمان بن عیسی، عثمان توبه کرد، و اموال را به امام هشتم بازگرداند. همچنین بنابر نقل نصر بن صباح از ابی‌حمزه، عثمان در خواب دید که در حائر حسینی می‌میرد، به همین دلیل از کوفه خارج شد و در حائر حسینی سکونت کرد تا آنکه در آنجا درگذشت و دفن شد.[۱۳]
انکار امامت امام رضا(ع)
عثمان بن عیسی رواسی، سومین کسی بود که پس از علی بن ابی حمزه بطائنی و زیاد بن مروان قندی، اعتقاد واقفی یافت و آن را ظاهر کرد.[۱۴] از او با عنوان ضلع سوم بنیانگذاران واقفه نام برده شده است.[۱۵] علامه مجلسی و شیخ صدوق، انگیزه وکلای امام موسی کاظم در کوفه و مصر برای انکار امامت امام رضا (ع) و توقف در امام هفتم را طمع در مال دنیا دانسته‌اند.[۱۶]
عثمان بن عیسی در پاسخ به نامه امام رضا (ع) که از او خواسته بود اموال امام کاظم را به او بازگرداند، درگذشت امام موسی کاظم (ع) را انکار کرد و ادعا کرد موسی بن جعفر (ع) زنده است. او در ادامه پاسخ خود، می‌گوید که حتی اگر ادعای رحلت امام هفتم درست باشد، از آنجا که امام موسی بن جعفر درباره بازگرداندن اموال چیزی به او نگفته، پس اموال را بازنمی‌گرداند.[۱۷] اموال موجود نزد عثمان بن عیسی، سی هزار دینار طلا به اضافه پنج کنیز ذکر شده است.[۱۸]
عثمان بن عیسی به همراه دو وکیل دیگر امام موسی کاظم (ع)، وی را امام غایب خواندند و امامت امامان پس از او را نپذیرفتند.[۱۹][۲۰] به باور آیت الله خویی، عثمان بن عیسی بدون شک منحرف از حق و مخالف امام رضا (ع) بوده و او را امام نمی‌دانست و اموال امام را به او برنگردانده است. به‌علاوه، آیت الله خویی توبه عثمان بن عیسی را که در حدیثی از نصر بن صباح نقل شده، قابل اثبات نمی‌داند.[۲۱] با این حال سید ابوالقاسم خویی، با استناد به نظرات شیخ طوسی، علی بن ابراهیم و ابن شهرآشوب و همچنین با اشاره به اینکه برخی، عثمان بن عیسی را از اصحاب اجماع دانسته‌اند، عثمان بن عیسی را در نقل حدیث، ثقه دانسته است.[۲۲]
پانویس
- ↑ شفیعی، مکتب حدیثی شیعه...، ۱۳۸۸ش، ص۱۶۶.
- ↑ قرشی، پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضا، ۱۳۸۲ش، ص۲۲۷.
- ↑ رجال الطوسي، ۱۳۷۲، ص: ۳۴۰
- ↑ رجال الطوسي، ۱۳۷۲، ص: ۳۶۰
- ↑ شفیعی، مکتب حدیثی شیعه...، ۱۳۸۸ش، ص۱۶۷.
- ↑ شفیعی، مکتب حدیثی شیعه...، ۱۳۸۸ش، ص۱۶۷.
- ↑ شفیعی، مکتب حدیثی شیعه...، ۱۳۸۸ش، ص۱۶۷.
- ↑ قرشی، پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضا، ۱۳۸۲ش، ص۲۲۷.
- ↑ شفیعی، مکتب حدیثی شیعه...، ۱۳۸۸ش، ص۱۶۸.
- ↑ شفیعی، مکتب حدیثی شیعه...، ۱۳۸۸ش، ص۱۶۸.
- ↑ شفیعی، مکتب حدیثی شیعه...، ۱۳۸۸ش، ص۱۶۸.
- ↑ صدرایی خویی، فهرستگان نسخه‌های خطی حدیث...، ۱۳۸۲ش، ص۴۴۸.
- ↑ قرشی، پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضا، ۱۳۸۲ش، ص۲۲۷.
- ↑ شفیعی، مکتب حدیثی شیعه...، ۱۳۸۸ش، ص۳۱۰.
- ↑ مظفری، «مهدویت در واقفیه و موضع‌گیری امام رضا(ع)» ص۱۶۸.
- ↑ مظفری، «مهدویت در واقفیه و موضع‌گیری امام رضا(ع)» ص۱۶۸.
- ↑ مظفری، «مهدویت در واقفیه و موضع‌گیری امام رضا(ع)»، ص۱۷۹.
- ↑ بهبودی، تحقیقی درباره مذهب وقف و بررسی تاریخ واقفیه، در فصلنامه مدرس علوم انسانی، ش۵و۶و۷، ص۵۶.
- ↑ عابدینی، «استفاده از سایه و سایبان در حال احرام»، ص۴۹-۵۰.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۱۲، ص۱۳۱.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۱۲، ص۱۳۲.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۱۲، ص۱۳۲.
منابع
- بهبودی، محمدباقر، «تحقیقی درباره مذهب وقف و بررسی تاریخ واقفیه»، در فصلنامه مدرس علوم انسانی، پاییز و زمستان ۱۳۷۰ش و بهار ۱۳۷۱، شماره ۵ و ۶ و ۷.
- شفیعی، سعید، مکتب حدیثی شیعه در کوفه تا پایان قرن سوم هجری، قم، سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، اول، ۱۳۸۸ش.
- صدرایی خویی، علی، فهرستگان نسخه‌های خطی حدیث و علوم حدیث شیعه، قم، سازمان چاپ و نشر موسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۲ش.
- عابدینی، احمد، «استفاده از سایه و سایبان در حال احرام»، در فصلنامه کاوشی نو در فقه اسلامی، پاییز ۱۳۷۶ش، ش۱۳.
- مظفری، محمدحیدر، «مهدویت در واقفیه و موضع‌گیری امام رضا(ع)»، در فصلنامه انتظار موعود، پاییز و زمستان ۱۳۸۹ش، ش۳۳.