آیه ۴۵ سوره بقره
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | بقره |
| شماره آیه | ۴۵ |
| جزء | ۱ |
| اطلاعات محتوایی | |
| درباره | یاری طلبیدن از صبر و نماز |
آیه ۴۵ سوره بقره به یاری طلبیدن از صبر و نماز دستور داده است.[۱] این آیه صبر و نماز را جز بر خاشعان امری دشوار می‌داند.[۲] «وَاسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ ۚ وَإِنَّهَا لَکَبِیرَةٌ إِلَّا عَلَی الْخَاشِعِینَ» از شکیبایی و نماز یاری جویید. و آن، جز برای اهل خشوع کاری دشوار است.[۳]
کلمه صبر در آیه را به صبر بر حرام، صبر بر مقام‌های دنیایی[۴] و به‌صورت کلی صبر در مقابل همه گناهان، انجام انواع طاعت‌ها و تحمل مصیبت‌های مختلف معنا کرده‌اند.[۵] طالقانی، مفسر و عالم شیعی به این نکته تذکر داده که صبر به معنای تسلیم شدن و ناله سر ندادن نیست. صبر قدرتِ اراده ایمانی و تسلط آن بر هیجان‌ها و انفعال‌های نفسانی است.[۶] ابن‌عربی، عارف مسلمان، صبر را بر چیزی دانسته که اکراه داریم نسبت به ما انجام شود و با صبر به مقام رضای الهی برسیم.[۷]
امام صادق(ع):
«هرگاه بر یکی از شما اندوه دنیایی رسید، چه مانعی برای شما وجود دارد که وضو گرفته، به سجده‌گاه خود بروید، دو رکعت نماز بخوانید و در آن دعا کنید. مگر نشنیده‌اید که خداوند می‌فرماید: «از صبر و نماز مدد بگیرید».[۸]
«صلاة» در آیه را به معنای نمازهای پنج‌گانه و صلوات بر پیامبر و آل او، [۹] و نیز به معنای حضور قلب گفته‌اند که موجب تجلی صفات خداوند می‌گردد.[۱۰]
واژه کبیر در «إِنَّها لَکَبِیرَةٌ» را به دشواری و سنگین‌بودن معنا کرده‌اند.[۱۱] بیشتر مفسران و ضمیر «ها» در «إِنَّها لَکَبِیرَةٌ» را به صلاة برگشت داده‌اند[۱۲] و آیه چنین معنا شده که نماز امر سنگینی است.[۱۳] برخی نیز احتمال داده‌اند که ضمیر به استعانت برگشت داده شود.[۱۴] شیخ طوسی نیز این احتمال را مطرح کرده است که هم صبر و هم صلاة امر سنگینی باشند.[۱۵]
خاشعین را مومنان[۱۶] و اهل تواضعِ در مقابل خداوند معنا کرده‌اند[۱۷] که در آیه بعد (آیه ۴۶ سوره بقره) آنان را کسانی توصیف می‌کند که «می‌دانند پروردگار خود را ملاقات خواهند کرد».[۱۸]
براساس گفتار واحدی(متوفای ۴۶۸ق) در کتاب اسباب نزول القرآن بیشتر اهل علم این آیه را در خطاب به اهل‌کتاب دانسته‌اند در عین حال این آیه از لحاظ اخلاق و ادب، تمام مردم را در بر می‌گیرد.[۱۹] بخشی از آیه ۴۵ سوره بقره در آیه ۱۵۳ همین سوره تکرار شده[۲۰] و در آنجا به افرادی که ایمان آورده‌اند گفته شده «اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ؛ از شکیبایی و نماز یاری بجویید که خداوند با شکیبایان است.»[۲۱]
پانویس
- ↑ طیب، أطیب البیان، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۱۹.
- ↑ طیب، أطیب البیان، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۱۹.
- ↑ سوره بقره، آیه۴۵.
- ↑ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۲۰۸.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۲۵.
- ↑ طالقانی، پرتوی از قرآن، ۱۳۶۲ق، ج۱، ص۱۴۵- ۱۴۶.
- ↑ ابن عربی، تفسیر ابن عربی، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۳۱
- ↑ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۴۳.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۲۶.
- ↑ ابن عربی، تفسیر ابن عربی، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۳۱
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۲۱۸.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۱، ص۲۰۳.
- ↑ محلی، تفسیر الجلالین، ۱۴۱۶ق، ص۱۰.
- ↑ طبرسی، تفسیر جوامع الجامع، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۴۳.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۱، ص۲۰۳.
- ↑ ابن عاشور، التحریر و التنویر، بیروت، ج۱، ص۴۶۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۲۱۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، تهران، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۲۱۶.
- ↑ واحدی، أسباب نزول القرآن، ۱۴۱۱ق، ص۲۷.
- ↑ مغنیه، تفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۹۴.
- ↑ سوره بقره، آیه۱۵۳.
منابع
- ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، بیروت، مؤسسه التاریخ، چاپ اول، بی‌تا.
- ابن عربی، محی‌الدین محمد، تفسیر ابن عربی، تحقیق: سمیر مصطفی رباب، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، با مقدمه: شیخ آقابزرگ تهرانی، تحقیق: احمد قصیرعاملی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
- طالقانی، سید محمود، پرتوی از قرآن، تهران، شرکت سهامی انتشار، تهران، چاپ چهارم، ۱۳۶۲ش.
- طباطبائی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: محمدجواد بلاغی، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
- عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، محقق و مصحح: هاشم رسولی محلاتی، تهران، المطبعة العلمیة، چاپ اول، ۱۳۸۰ق.
- فیض کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، تحقیق: اعلمی، حسین، انتشارات الصدر، تهران، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.
- محلی، جلال‌الدین، سیوطی، جلال‌الدین، تفسیر الجلالین، بیروت، مؤسسة النور للمطبوعات، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- مغنیه، محمدجواد، تفسیر الکاشف، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- واحدی، علی بن احمد، اسباب نزول القرآن، تحقیق، کمال بسیونی، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۱ق.