احتلام: تفاوت میان نسخه‌ها
جز بازنویسی بخش احتلام امامان و ویرایش بخش احتلام زنان |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{احکام}} | {{احکام}} | ||
{{مقاله توصیفی فقهی}} | {{مقاله توصیفی فقهی}} | ||
'''اِحْتِلام''' یا '''مُحتَلِم شدن'''، خروج [[منی]] از انسان در هنگام خواب است. احتلام در احکام اسلامی یکی از نشانه‌های [[بلوغ]] در مردان شمرده می‌شود. احتلام باعث [[جنابت]] است و فرد محتلم باید برای [[نماز]] و [[روزه]] و برخی دیگر از امور عبادی، [[غسل جنابت]] کند. احتلامِ فردِ روزه‌دار، روزه را باطل نمی‌کند | '''اِحْتِلام''' یا '''مُحتَلِم شدن'''، خروج [[منی]] از انسان در هنگام خواب است. احتلام در احکام اسلامی یکی از نشانه‌های [[بلوغ]] در مردان شمرده می‌شود. احتلام باعث [[جنابت]] است و فرد محتلم باید برای [[نماز]] و [[روزه]] و برخی دیگر از امور عبادی، [[غسل جنابت]] کند. احتلامِ فردِ روزه‌دار، روزه را باطل نمی‌کند. | ||
== تعریف== | == تعریف== | ||
| خط ۸: | خط ۷: | ||
در آیات ۵۸ و ۵۹ [[سوره نور]] به احتلام اشاره شده است.{{یادداشت|{{عربی|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِيَسْتَأْذِنكُمُ الَّذِينَ مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ وَالَّذِينَ لَمْ يَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنكُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مِّن قَبْلِ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَحِينَ تَضَعُونَ ثِيَابَكُم مِّنَ الظَّهِيرَةِ وَمِن بَعْدِ صَلَاةِ الْعِشَاءِ ثَلَاثُ عَوْرَاتٍ لَّكُمْ ۚ لَيْسَ عَلَيْكُمْ وَلَا عَلَيْهِمْ جُنَاحٌ بَعْدَهُنَّ ۚطَوَّافُونَ عَلَيْكُم بَعْضُكُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ ۚ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّـهُ لَكُمُ الْآيَاتِ ۗ وَاللَّـهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴿٥٨﴾ وَإِذَا بَلَغَ الْأَطْفَالُ مِنكُمُ الْحُلُمَ فَلْيَسْتَأْذِنُوا كَمَا اسْتَأْذَنَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ ۚ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّـهُ لَكُمْ آيَاتِهِ ۗ وَاللَّـهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ﴿٥٩﴾|ترجمه=ای کسانی که ایمان آورده‌اید! بردگان شما، و همچنین کودکانتان که به حدّ بلوغ نرسیده‌اند، در سه وقت باید از شما اجازه بگیرند: پیش از نماز صبح، و نیمروز هنگامی که لباسهای (معمولی) خود را بیرون می‌آورید، و بعد از نماز عشا؛ این سه وقت خصوصی برای شماست؛ امّا بعد از این سه وقت، گناهی بر شما و بر آنان نیست (که بدون اذن وارد شوند) و بر گرد یکدیگر بگردید (و با صفا و صمیمیّت به یکدیگر خدمت نمایید). این گونه خداوند آیات را برای شما بیان می‌کند، و خداوند دانا و حکیم است. (۵۸) و هنگامی که اطفال شما به سنّ بلوغ رسند باید اجازه بگیرند، همان گونه که اشخاصی که پیش از آنان بودند اجازه می‌گرفتند؛ اینچنین خداوند آیاتش را برای شما بیان می‌کند، و خدا دانا و حکیم است! (۵۹)}}}}و نیز [[محمد بن یعقوب کلینی|کلینی]] در کتاب حدیثی [[الکافی (کتاب)|الکافی]] بابی با عنوان «باب احتلام الرجل و المرأة» ایجاد کرده و در آن هفت حدیث ذکر کرده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۸.</ref> | در آیات ۵۸ و ۵۹ [[سوره نور]] به احتلام اشاره شده است.{{یادداشت|{{عربی|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِيَسْتَأْذِنكُمُ الَّذِينَ مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ وَالَّذِينَ لَمْ يَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنكُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مِّن قَبْلِ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَحِينَ تَضَعُونَ ثِيَابَكُم مِّنَ الظَّهِيرَةِ وَمِن بَعْدِ صَلَاةِ الْعِشَاءِ ثَلَاثُ عَوْرَاتٍ لَّكُمْ ۚ لَيْسَ عَلَيْكُمْ وَلَا عَلَيْهِمْ جُنَاحٌ بَعْدَهُنَّ ۚطَوَّافُونَ عَلَيْكُم بَعْضُكُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ ۚ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّـهُ لَكُمُ الْآيَاتِ ۗ وَاللَّـهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴿٥٨﴾ وَإِذَا بَلَغَ الْأَطْفَالُ مِنكُمُ الْحُلُمَ فَلْيَسْتَأْذِنُوا كَمَا اسْتَأْذَنَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ ۚ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّـهُ لَكُمْ آيَاتِهِ ۗ وَاللَّـهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ﴿٥٩﴾|ترجمه=ای کسانی که ایمان آورده‌اید! بردگان شما، و همچنین کودکانتان که به حدّ بلوغ نرسیده‌اند، در سه وقت باید از شما اجازه بگیرند: پیش از نماز صبح، و نیمروز هنگامی که لباسهای (معمولی) خود را بیرون می‌آورید، و بعد از نماز عشا؛ این سه وقت خصوصی برای شماست؛ امّا بعد از این سه وقت، گناهی بر شما و بر آنان نیست (که بدون اذن وارد شوند) و بر گرد یکدیگر بگردید (و با صفا و صمیمیّت به یکدیگر خدمت نمایید). این گونه خداوند آیات را برای شما بیان می‌کند، و خداوند دانا و حکیم است. (۵۸) و هنگامی که اطفال شما به سنّ بلوغ رسند باید اجازه بگیرند، همان گونه که اشخاصی که پیش از آنان بودند اجازه می‌گرفتند؛ اینچنین خداوند آیاتش را برای شما بیان می‌کند، و خدا دانا و حکیم است! (۵۹)}}}}و نیز [[محمد بن یعقوب کلینی|کلینی]] در کتاب حدیثی [[الکافی (کتاب)|الکافی]] بابی با عنوان «باب احتلام الرجل و المرأة» ایجاد کرده و در آن هفت حدیث ذکر کرده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۸.</ref> | ||
=== احتلام زنان=== | |||
محتلم شدن زنان از موارد اختلافی است. برخی معتقدند احتلام اختصاصی به مردان ندارد و برای زنان نیز پیش می‌آید.<ref>فرهنگ فقه، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۲۹۴.</ref> فقیهانی نیز [[فتوا]] داده‌اند که اگر زن محتلم شود و از او [[منی]] خارج شود باید غسل کند. صدوق برای این فتوا روایتی نقل کرده است.<ref>صدوق، المقنع، ۱۴۱۵ق، ص۴۲.</ref> | |||
در مقابل برخی احتلام برای زنان را رد کرده و معتقدند بر زنی که در ظاهر محتلم شده غسل واجب نیست.<ref>فرهنگ فقه، ج۱، ۱۳۹۰ش، ص۲۹۴.</ref> این نظر را [[شیخ صدوق]] در مقنع آورده است.<ref>صدوق، المقنع، ۱۴۱۵ق، ص۴۲.</ref> | |||
== احکام فقهی== | == احکام فقهی== | ||
| خط ۱۹: | خط ۲۳: | ||
== احتلام امامان== | == احتلام امامان== | ||
براساس برخی احادیث، [[امامان شیعه]] محتلم نمی‌شده‌اند.<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۰۹؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، دفتر نشر اسلامی، ج۴، ص۴۱۸.</ref> | براساس برخی احادیث، [[امامان شیعه]] محتلم نمی‌شده‌اند.<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۰۹؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، دفتر نشر اسلامی، ج۴، ص۴۱۸.</ref> | ||
اما برخی فقیهان معتقدند احتلام امر طبیعی برای انسان است و نقصی نمی‌باشد تا بخواهیم ائمه را از آن مبرا بدانیم.<ref>خوئی، موسوعه الامام الخوئی، ۱۴۱۳م، ج۱۰، ص۱۲۶.</ref> با این حال [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] در ذیل این روایات چنین آورده که امامان، محتلم نمی‌شوند ولی این به معنای جنب نشدن آن‌ها نیست.<ref name=":0" /> ایشان روایاتی را در تأیید این مطلب آورده است.<ref name=":0">مجلسی، مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۲۶۹.</ref> | |||
== دعا برای جلوگیری از احتلام == | == دعا برای جلوگیری از احتلام== | ||
از [[امام صادق(ع)]] دعایی نقل شده که اگر کسی نگران محتلم شدن بود قبل از خواب دعا را بخواند: | از [[امام صادق(ع)]] دعایی نقل شده که اگر کسی نگران محتلم شدن بود قبل از خواب دعا را بخواند: | ||
{{عربی| اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِكَ مِنَ الِاحْتِلَامِ وَ مِنْ سُوءِ الْأَحْلَامِ وَ مِنْ أَنْ یتَلَاعَبَ بی‌الشَّیطَانُ فِی الْیقَظَةِ وَ الْمَنَامِ.}} | {{عربی| اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِكَ مِنَ الِاحْتِلَامِ وَ مِنْ سُوءِ الْأَحْلَامِ وَ مِنْ أَنْ یتَلَاعَبَ بی‌الشَّیطَانُ فِی الْیقَظَةِ وَ الْمَنَامِ.}} | ||
| خط ۴۰: | خط ۳۹: | ||
*انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، انتشارات سخن، ۱۳۹۰ش. | *انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، انتشارات سخن، ۱۳۹۰ش. | ||
*بحرانی، یوسف بن احمد، الحدایق الناظرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، دفتر نشر اسلامی، ۱۴۰۵ق. | *بحرانی، یوسف بن احمد، الحدایق الناظرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، دفتر نشر اسلامی، ۱۴۰۵ق. | ||
* خوئی، ابوالقاسم، موسوعه الامام الخوئی، قم، مؤسسة إحياء آثار الإمام الخوئی، ۱۴۱۸ق. | |||
*شیخ صدوق، محمد بن علی، المقنع، قم، مؤسسه امام هادی، ۱۴۱۵ق. | *شیخ صدوق، محمد بن علی، المقنع، قم، مؤسسه امام هادی، ۱۴۱۵ق. | ||
*شیخ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، تصحیح علی اکبر غفاری، قم، دفتر نشر اسلامی، بی‌تا (بر اساس نرم افزار جامع الاحادیث نور نسخه ۳/۵). | *شیخ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، تصحیح علی اکبر غفاری، قم، دفتر نشر اسلامی، بی‌تا (بر اساس نرم افزار جامع الاحادیث نور نسخه ۳/۵). | ||
*فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، زیر نظر سید محمود هاشمی شاهردوی، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، ۱۳۹۰ش. | *فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، زیر نظر سید محمود هاشمی شاهردوی، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، ۱۳۹۰ش. | ||
*کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق. | *کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق. | ||
* مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، مصحح: هاشم رسولى محلاتى، تهران، دارالكتب الإسلامية، ۱۴۰۴ق. | |||
*یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۹ق. | *یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۹ق. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
نسخهٔ ۱۷ مارس ۲۰۱۹، ساعت ۱۳:۴۶
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
اِحْتِلام یا مُحتَلِم شدن، خروج منی از انسان در هنگام خواب است. احتلام در احکام اسلامی یکی از نشانه‌های بلوغ در مردان شمرده می‌شود. احتلام باعث جنابت است و فرد محتلم باید برای نماز و روزه و برخی دیگر از امور عبادی، غسل جنابت کند. احتلامِ فردِ روزه‌دار، روزه را باطل نمی‌کند.
تعریف
احتلام از ماده حلم (=رؤیا) و به معنای نزدیکی و مانند آن در خواب است.[۱] فرهنگ سخن احتلام را به معنی خروج غیرارادی منی دانسته است که اغلب در خواب اتفاق می‌افتد،[۲] و در اصطلاح فقیهان به دو معنای خروج منی و خروج منی در خواب به کار رفته است.[۳] به شخصی که دچار احتلام شده مُحْتَلِم گفته می‌شود.
در آیات ۵۸ و ۵۹ سوره نور به احتلام اشاره شده است.
<div class="reflist reflist-columns references-column-width " style="column-width: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِيَسْتَأْذِنكُمُ الَّذِينَ مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ وَالَّذِينَ لَمْ يَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنكُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مِّن قَبْلِ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَحِينَ تَضَعُونَ ثِيَابَكُم مِّنَ الظَّهِيرَةِ وَمِن بَعْدِ صَلَاةِ الْعِشَاءِ ثَلَاثُ عَوْرَاتٍ لَّكُمْ ۚ لَيْسَ عَلَيْكُمْ وَلَا عَلَيْهِمْ جُنَاحٌ بَعْدَهُنَّ ۚطَوَّافُونَ عَلَيْكُم بَعْضُكُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ ۚ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّـهُ لَكُمُ الْآيَاتِ ۗ وَاللَّـهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴿58﴾ وَإِذَا بَلَغَ الْأَطْفَالُ مِنكُمُ الْحُلُمَ فَلْيَسْتَأْذِنُوا كَمَا اسْتَأْذَنَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ ۚ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّـهُ لَكُمْ آيَاتِهِ ۗ وَاللَّـهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ﴿59﴾ (ای کسانی که ایمان آورده‌اید! بردگان شما، و همچنین کودکانتان که به حدّ بلوغ نرسیده‌اند، در سه وقت باید از شما اجازه بگیرند: پیش از نماز صبح، و نیمروز هنگامی که لباسهای (معمولی) خود را بیرون می‌آورید، و بعد از نماز عشا؛ این سه وقت خصوصی برای شماست؛ امّا بعد از این سه وقت، گناهی بر شما و بر آنان نیست (که بدون اذن وارد شوند) و بر گرد یکدیگر بگردید (و با صفا و صمیمیّت به یکدیگر خدمت نمایید). این گونه خداوند آیات را برای شما بیان می‌کند، و خداوند دانا و حکیم است. (58) و هنگامی که اطفال شما به سنّ بلوغ رسند باید اجازه بگیرند، همان گونه که اشخاصی که پیش از آنان بودند اجازه می‌گرفتند؛ اینچنین خداوند آیاتش را برای شما بیان می‌کند، و خدا دانا و حکیم است! (59)); ">
و نیز کلینی در کتاب حدیثی الکافی بابی با عنوان «باب احتلام الرجل و المرأة» ایجاد کرده و در آن هفت حدیث ذکر کرده است.[۴]
احتلام زنان
محتلم شدن زنان از موارد اختلافی است. برخی معتقدند احتلام اختصاصی به مردان ندارد و برای زنان نیز پیش می‌آید.[۵] فقیهانی نیز فتوا داده‌اند که اگر زن محتلم شود و از او منی خارج شود باید غسل کند. صدوق برای این فتوا روایتی نقل کرده است.[۶]
در مقابل برخی احتلام برای زنان را رد کرده و معتقدند بر زنی که در ظاهر محتلم شده غسل واجب نیست.[۷] این نظر را شیخ صدوق در مقنع آورده است.[۸]
احکام فقهی
در رساله‌های توضیح المسائل بخش خاصی برای احکام احتلام وجود ندارد. و احکام کسی که محتلم شده در بخش‌هایی مثل احکام روزه و حج ذکر شده است.
- احتلام از نظر فقیهان شیعه یکی از نشانه‌های بلوغ در مردان است.[۹] فتوای فقیهان شیعه مستند به چند حدیث است که یوسف بحرانی آن‌ها را متکاثر (فراوان) توصیف می‌کند.[۱۰]
- احتلام باعث جنابت است و شخص جنب باید برای نماز، روزه، حضور در مسجد، خواندن سوره‌های سجده‌دار و برخی دیگر از امور عبادی غسل کند. [۱۱]
- در مواردی که شک دارد رطوبت خارج شده در خواب منی است یا خیر، چنانچه نشانه‌های منی مانند خروج با شهوت را نداشته باشد حکم به جنابت نشده و غسل جنابت نیز واجب نخواهد بود.[۱۲]
- در احکام روزه اگر کسی قبل از اذان صبح محتلم شود باید تا قبل از اذان غسل جنابت کند، ولی اگر روزه‌دار در طول روز بخوابد و محتلم شود، روزه‌اش صحیح است. [۱۳]
- محتلم شدن در حال احرام در حج باعث ابطال احرام نیست. ولی به گفته برخی فقیهان اگر کسی در مسجد الحرام یا مسجد النبی محتلم شود باید برای خروج از مسجد نیز تیمم کند.[۱۴] و در هر صورت شخص محتلم باید غسل جنابت انجام دهد.
- برای محتلم آمیزش جنسی کراهت دارد؛ ولی اگر وضو بگیرد این کراهت برطرف می‌شود.[۱۵]
احتلام امامان
براساس برخی احادیث، امامان شیعه محتلم نمی‌شده‌اند.[۱۶]
اما برخی فقیهان معتقدند احتلام امر طبیعی برای انسان است و نقصی نمی‌باشد تا بخواهیم ائمه را از آن مبرا بدانیم.[۱۷] با این حال علامه مجلسی در ذیل این روایات چنین آورده که امامان، محتلم نمی‌شوند ولی این به معنای جنب نشدن آن‌ها نیست.[۱۸] ایشان روایاتی را در تأیید این مطلب آورده است.[۱۸]
دعا برای جلوگیری از احتلام
از امام صادق(ع) دعایی نقل شده که اگر کسی نگران محتلم شدن بود قبل از خواب دعا را بخواند: اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِكَ مِنَ الِاحْتِلَامِ وَ مِنْ سُوءِ الْأَحْلَامِ وَ مِنْ أَنْ یتَلَاعَبَ بی‌الشَّیطَانُ فِی الْیقَظَةِ وَ الْمَنَامِ. خدایا من از احتلام و خواب‌های بد به تو پناه می‌برم و نیز از این که شیطان در بیداری یا خواب مرا بازیچه سازد.[۱۹]
پانویس
الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود
منابع
- انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، انتشارات سخن، ۱۳۹۰ش.
- بحرانی، یوسف بن احمد، الحدایق الناظرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، دفتر نشر اسلامی، ۱۴۰۵ق.
- خوئی، ابوالقاسم، موسوعه الامام الخوئی، قم، مؤسسة إحياء آثار الإمام الخوئی، ۱۴۱۸ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، المقنع، قم، مؤسسه امام هادی، ۱۴۱۵ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، تصحیح علی اکبر غفاری، قم، دفتر نشر اسلامی، بی‌تا (بر اساس نرم افزار جامع الاحادیث نور نسخه ۳/۵).
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، زیر نظر سید محمود هاشمی شاهردوی، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، ۱۳۹۰ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، مصحح: هاشم رسولى محلاتى، تهران، دارالكتب الإسلامية، ۱۴۰۴ق.
- یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۹ق.
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ذیل ماده حلم؛ فیروزآبادی، القاموس المحیط، ذیل ماده حلم.
- ↑ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ذیل ماده احتلام.
- ↑ فرهنگ فقه، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۲۹۴.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۸.
- ↑ فرهنگ فقه، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۲۹۴.
- ↑ صدوق، المقنع، ۱۴۱۵ق، ص۴۲.
- ↑ فرهنگ فقه، ج۱، ۱۳۹۰ش، ص۲۹۴.
- ↑ صدوق، المقنع، ۱۴۱۵ق، ص۴۲.
- ↑ فرهنگ فقه، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۲۹۴.
- ↑ بحرانی، الحدائق الناظرة، ۱۴۰۵ق، ج۲۰، ص۳۴۵.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۸۵-۲۸۷.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۹۷.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۵۴۷.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۵۱۰.
- ↑ فرهنگ فقه، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۲۹۴.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۰۹؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، دفتر نشر اسلامی، ج۴، ص۴۱۸.
- ↑ خوئی، موسوعه الامام الخوئی، ۱۴۱۳م، ج۱۰، ص۱۲۶.
- ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ مجلسی، مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۲۶۹.
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، دفتر نشر اسلامی، ج۱، ص۴۷۱.