حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء (کتاب)
 | کتابشناسی یا ارجاعات این مقاله ناقص است. میتوانید با اصلاح نحوهٔ ارجاع به منابع بر طبق شیوهنامهٔ ارجاع به منابع، به ویکیشیعه کمک کنید. |
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | احمد بن عبدالله(ابونعیم اصفهانی) |
| موضوع | شرح حال صحابه و تابعین |
| زبان | عربی |
حِلیةُ الأولیاء و طَبَقاتُ الأصفیاء، کتابی به عربی در شرح حال حدود هفتصد تن از صحابه پیامبر(ص) و نیز عابدان و عارفان از صدر اسلام تا زمان مؤلف، نوشته احمدبن عبداللّه، مشهور به ابونُعَیمِ اصفهانی، محدث قرن چهارم و پنجم است. این کتاب، دربر دارنده فضایل حضرت علی(ع) و امامان شیعه است و به عنوان منبعی برای علمای شیعه و اهل سنت بعدی بوده است. برخی محققان، نویسنده این کتاب را شیعه دانسته‌اند.
درباره مؤلف
مولف کتاب، احمدبن عبدالله، مشهور به ابو نُعَیمِ اصفهانی، محدث قرن چهارم و پنجم. آقابزرگ طهرانی این کتاب را در فهرست تصانیف شیعه یاد کرده است.[۱] همچنین نقل شده که علامه مجلسی، ابونعیم را از اجداد خود و از شیعیان دانسته است.[۲] با توجه به این دو نکته و نیز محتوای این کتاب که به اعتقاد برخی از علمای شیعه، مناقبی از امیرمومنان در آن وجود دارد که در هیچ منبع دیگری یافت نمی‌شود،[۳] به احتمال قوی او شیعه بوده است.
نام کتاب
درباره نام این کتاب، در منابع اختلاف اندکی وجود دارد. برخی آن را حلیةالاولیاء و بهجة‌الاصفیاء دانسته‌اند[۴] اما بر اساس برخی منابع متقدم، به دست می‌آید که نام این کتاب، حلیة الاولیاء است.[۵]
انگیزه نگارش
بنابر نوشته خود نویسنده، انگیزه وی تألیف کتابی بوده است که در آن نام جماعتی از صحابه و تابعان و تابعانِ تابعان و بعضی از روایات و سخنان آنان آمده باشد. وی همه آنان را از بزرگان صوفیه و پیشوایان ایشان دانسته است.[۶]
ساختار کتاب
ابونعیم اصفهانی افراد مذکور در حلیةالاولیاء را به پنج طبقه تقسیم، و مقام معنوی و اخلاقی آنان را گزارش کرده است:
- طبقه نخست، در شرح حال امیرمؤمنان و سه خلیفه اول؛[۷]
- طبقه دوم، در معرفی سایر صحابه که در رتبه پس از خلفا قرار داشتند؛[۸]
- طبقه سوم، در شرح‌حال اهل صفه؛[۹]
- طبقه چهارم، درباره زنان پرهیزگار از صحابه، که این بخش با شرح‌حال حضرت زهرا(س) و همسران پیامبر آغاز شده است؛[۱۰]
- طبقه پنجم درباره تابعان و تابعانِ تابعان است.[۱۱]
بیشترین مطالب این کتاب، مربوط به طبقه پنجم و بیان احوال تابعان تابعانی است که در شمار فقها و محدّثان، امیران زاهد و عرفای بزرگ بوده‌اند. از جمله این افراد، نام سه امام شیعیان: امام سجاد(ع)،[۱۲] امام باقر(ع)[۱۳] و امام صادق(ع)،[۱۴] طاوس بن کیسان،[۱۵] عمر بن عبدالعزیز،[۱۶]مالک‌بن انس،[۱۷] احمد بن حنبل[۱۸] و عرفای بزرگی مانند: ابراهیم ادهم،[۱۹] فضیل بن عیاض،[۲۰] ذوالنون مصری،[۲۱] بایزید بسطامی[۲۲] و یحیی بن معاذ.[۲۳]
منبع مورد استفاده
ابونعیم در تألیف این کتاب، از بسیاری از احادیث و روایاتِ زنان و مردان صحابی درباره افراد، صفات مؤمنان و مسائل فقهی بهره برده و از قول مشایخ نیز مواعظ و نصایحی را مطرح کرده است.
موقعیت کتاب
حلیةالاولیاء منبع بسیاری از کتاب‌های بعدی بوده است. نویسندگان شیعه از آن به عنوان منبعی برای نقل فضایل امام علی(ع) و دیگر امامان شیعه استفاده کرده‌اند.[۲۴] از این کتاب در کتاب‌های المستطرف فی کل فن مستظرف،[۲۵] لسان‌المیزان،[۲۶]استفاده شده است.
ابن‌خلّکان[۲۷] آن‌را از بهترین کتاب‌ها دانسته است.[۲۸] صدیق حسن‌خان[۲۹] نیز مطالعه آن‌را به کسانی که می‌خواهند از احوال و مقامات اولیا و صالحان مؤمن آگاه شوند، توصیه کرده است.
نقاط ضعف
از حلیةالاولیاء انتقادهایی نیز شده است. ابن‌جوزی[۳۰] در سیزده مورد از ابونعیم انتقاد کرده است، از جمله در تکرار اخبار، طولانی بودن احادیث، بیان احادیث باطل و نسبت تصوف به صحابه.[۳۱]
وضعیت نشر
حلیةالاولیاء در ۱۳۱۱ش/۱۹۳۲ در قاهره، و در ۱۳۴۶ش/ ۱۹۶۷ براساس نسخه خطی مدرسه احمدیه حلب و مطابقت آن‌با نسخه خطی موجود در الازهر در مصر، در ده مجلد به چاپ رسید.[۳۲] پس از آن نیز بارها در بیروت چاپ شده است. کمال یوسف الحوت، فهرست آن را فراهم کرده و این فهرست نیز بارها به همراه حلیةالاولیاء به چاپ رسیده است.
پانویس
- ↑ آقا بزرگ، ج۷، ص۸۱
- ↑ مجلسی، ص۱۰۸-۱۰۹
- ↑ خوانساری، ج۱، ص۲۷۳
- ↑ بغدادی، ج۱، ستون۷۵
- ↑ مثلا رجوع کنید به ابن‌خلَّکان، ج۱، ص۹۱، ج۳، ص۲۹۷، ج۴، ص ۲۹۲؛ خوانساری، ج ۱، ص ۲۷۳؛ سرکیس، ج ۱، ستون ۳۵۱
- ↑ ابو نعیم، ج۱، ص۳۴
- ↑ رجوع کنید به: ابو نعیم، ج۱، ص۲۸-۸۷
- ↑ ابو نعیم، ج۱، ص۸۷-۳۳۷
- ↑ ابو نعیم، ج۱، ص۳۳۷-۳۸۵، ج۲، ص۱۳۹
- ↑ ابو نعیم، ج۲، ص۳۹۷۹
- ↑ ابو نعیم، ج ۲، ص ۷۹۳-۸۹
- ↑ رجوع کنید به ابو نعیم، ج۳، ص۱۳۳-۱۴۵
- ↑ ابو نعیم، ج۳، ص۱۸۰-۱۹۲
- ↑ ابو نعیم، ج۳، ص۱۹۲-۲۰۶
- ↑ ابو نعیم، ج۴، ص۳-۲۳
- ↑ ابو نعیم، ج۵، ص۲۵۳-۳۵۳
- ↑ ابو نعیم، ج۶، ص۳۱۶-۳۵۶
- ↑ ابو نعیم، ج۹، ص۱۶۱-۲۳۴
- ↑ ابو نعیم، ج۷، ص۳۶۷-۳۹۵
- ↑ ابو نعیم، ج۸، ص۸۴۱-۴۰
- ↑ ابو نعیم، ج۹، ص۳۲۱-۳۹۵
- ↑ ابو نعیم، ج۱۰، ص۳۳-۴۲
- ↑ ابو نعیم، ج۱۰، ص۵۱-۷۰
- ↑ مثلا رجوع کنید به ابن‌شهرآشوب، ج۱، ص۹؛ بهاءالدین اربلی، ج۱، ص۹۱
- ↑ ابشیهی، ج۱، ص۲۵۱
- ↑ ابن حجر، ج۲، ص۴۰۶؛ ج۴، ص۱۱۸
- ↑ ابن خلکان، ج۱، ص۹۱
- ↑ نیز رجوع کنید به ذهبی، همانجا؛ سرکیس، ج ۱، ستون ۳۵۱
- ↑ حسن خان، ج۲، ص۳۷۵
- ↑ ابن جوزی، ج۱، ص۲۱-۳۱
- ↑ نیز رجوع کنید به حاجی‌خلیفه، ج۱، ستون ۶۸۹
- ↑ زرکلی، ج۸، ص۳۰۲؛ ابونعیم اصفهانی، مقدمه خانجی، ص۱
منابع
- ابشیهی، محمدبن احمد، المستطرف فی کلّ فنّ مستظرف، چاپ مفید محمد قمیحه، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶، چاپ افست قم ۱۳۶۸ش.
- ابن‌جوزی، صفة‌الصفوة، چاپ محمود فاخوری و محمدرواس قلعه‌جی، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
- ابن‌حجر عسقلانی، لسان المیزان، حیدرآباد، دکن ۱۳۲۹-۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
- ابن‌خلّکان، وفیات الاعیان.
- ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم، بی‌تا.
- ابن‌عماد.
- ابونعیم اصفهانی، حلیةالاولیاء و طبقات الأصفیاء، چاپ محمدامین خانجی، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
- اربلی، بهاء الدین علی‌بن عیسی، کشف النعمة فی معرفة الائمة، چاپ هاشم رسولی محلاتی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
- آقابزرگ طهرانی، الذریعه.
- بغدادی،اسماعیل، هدیة‌العارفین، ج۱، در حاجی‌خلیفه، ج۵.
- حاجی‌خلیفه، کشف الظنون.
- حسن‌خان، صدیق ابجدالعلوم، ج۲، بیروت، ۱۳۹۵ش.
- خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات.
- ذهبی، محمدبن احمد، کتاب تذکرة الحفاظ، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۶۱۳۷۷/ ۱۹۵۶۱۹۵۸، چاپ افست بیروت، بی‌تا.
- زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، ۱۹۸۰م.
- سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیة و المعرّبة، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم، ۱۴۱۰ق.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام