غسل‌های واجب
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
غُسل‌های واجب، غسل‌های برطرف‌کننده حدث اکبر و غسل‌های ناشی از نذر و قسم و مانند آن هستند. انجام غسل‌های ششگانه برای صحت برخی از عبادات مثل نماز لازم است. این غسل‌ها عبارت‌اند از غسل جِنابَت، غسل میّت، غسل مَسّ میّت و غسل‌های سه‌گانه زنانه یعنی غسل حِیض، نِفاس و اِستحاضه.
طبق نظر فقها انجام دادن غسل‌های واجب به خودی خود واجب نیست؛ بلکه برای به جا آوردن اعمالی که مشروط به طهارت هستند واجب می‌شوند. غسل‌های نذر و عهد و قَسَم صرفا از جهت وجوب وفای به تعهدات شرعی واجب‌اند و شرط انجام عبادات نیستند.
بیشتر فقیهان شیعه بر این نظر هستند که اگر چند غسل بر کسی واجب باشد، می‌تواند به نیت همه یک غسل به جا آورد. همه فقیهان شیعه معتقدند پس از غسل جنابت، وضو لازم نیست و بسیاری از آنان در این‌باره ادعای اجماع کردند. اما نسبت به سایر غسل‌های واجب اختلاف‌نظر وجود دارد.
معرفی و اهمیت غسل‌های واجب
غسل واجب، غسلی است که به سبب حدث اکبر بر شخص واجب می‌شود و با انجام طهارت حاصل می‌شود. اهمیت فقهی غسل‌های واجب به این دلیل است که طبق فتوای فقها در غیر از غسل نذر، صحت برخی از عبادات مانند نماز، روزه و برخی مناسک حج وابسته به انجام این غسل‌هاست. همچنین ورود به مساجد، حرم‌های امامان شیعه یا دست زدن به آیات قرآن نیز بدون انجام این غسل‌ها جایز نیست. نسبت به غسل‌های سه‌گانه زنان نیز طبق نظر مشهور فقها برای انجام مقاربت لازم است.
اقسام غسل‌های واجب
در فقه شیعه غسل‌های ششگانه و غسل نذر و قسم وجوب دارند[۱].
غسل‌های ششگانه عبارتند از:
- غسل جنابت
- غسل مسّ میت
- غسل میت
- غسل‌های سه‌گانه خاص بانوان که به خاطر خون‌های سه‌گانه واجب می‌شود: (غسل حیض، غسل نفاس، غسل استحاضه).
غسلی که با نذر، عهد یا قسم واجب شود، مانند کسی که نذر کرده برای زیارت غسل کند.[۲] این غسل‌ها وجوب نفسی دارند اما نه به دلیل رفع حدث اکبر، بلکه فقط عملی هستند که از به‌خاطر وجوب وفای به نذر و قسم واجب شده‌اند.[۳]
بنابر دیدگاه مشهور فقها فقط غسل میت و نذر وجوب نفسی دارد. و سایر غسل‌های واجب، وجوب غیری دارند؛ بدین معنا که انجام دادن آنها به خودی خود واجب نیست؛ بلکه برای به جا آوردن اعمالی که مشروط به طهارت هستند، واجب می‌شوند.[۴]
احکام غسل واجب
در متون فقهی شیعه احکامی برای غسل‌های واجب بیان شده است:
- روش انجام غسل‌ها، به‌صورت ترتیبی یا ارتماسی است.[۵]
- زمان انجام غسل‌هایی که شرط عبادت هستند وابسته به زمان انجام عبادت است؛ مثلا کسی که می‌خواهد روزه بگیرد باید قبل از طلوع فجر غسل کرده باشد.[۶] ولی برای نماز می‌تواند آن را تا زمانی که می‌خواهد نماز بخواند به تأخیر بیندازد و در آخر وقت غسل کند.[۷]
حکم وضو پس از غسل واجب
فقیهان شیعه غسل جنابت را جایگزین وضو نیز می‌دانند و درباره آن ادعای اجماع شده است[۸] و حتی مشهور فقها وضو بعد از غسل جنابت را نامشروع می‌دانند؛[۹] هرچند شیخ طوسی به استحباب وضو همراه با غسل جنابت فتوا داده است.[۱۰]
درباره کفایت دیگر غسل‌های واجب از وضو، مراجع تقلید نظرات مختلفی دارند و مشهور آنان نظریه عدم کفایت را برگزیده‌اند.[۱۱]
از مراجع قرن چهارده و پانزده قمری مراجعی مثل خوئی، سیستانی و شبیری زنجانی بر این باورند که با غسل‌های واجب غیر از غسل استحاضه متوسطه می‌توان بدون وضو نماز خواند.
انجام یک غسل به جای چند غسل
اگر شخصی غسل‌های متعدد واجب یا مستحب (یا ترکیبی از هر دو) بر عهده داشته باشد، و با یک غسل نیت انجام همه آنها را بکند، غسلش برای همه آنها صحیح است.[۱۲] چنانچه همه غسل‌ها، مستحب یا برخی واجب و برخی مستحب باشند نیز به نظر بیشتر فقها یک غسل کافی است.[۱۳]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ بحرانی، الحدائق الناضرة، مؤسسة النشر الاسلامي التابعة لجماعة المدرسين، ج۴، ص۱۸۲؛ همدانی، مصباح الفقیه، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۲۱۹؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج۱، ص۴۶۶؛ آملی، مصباح الهدی، ۱۳۸۰ق، ج۴، ص۷۰.
- ↑ بحرانی، الحدائق الناضرة، مؤسسة النشر الاسلامي التابعة لجماعة المدرسين، ج۴، ص۱۸۲؛ همدانی، مصباح الفقیه، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۲۱۹؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج۱، ص۴۶۶؛ آملی، مصباح الهدی، ۱۳۸۰ق، ج۴، ص۷۰.
- ↑ .
- ↑ خمینی، «تعلیقه» در کتاب العروة الوثقی، ج۱، ص۴۶۶؛ طباطبایی حکیم، مستمسک العروة، دار إحیاء التراث العربی، ج۳، ص۶۸، ۷۲ و ۳۴۱.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۷، ج۱، ص۵۲۲.
- ↑ حکیم، مستمسک العروة الوثقی، دار إحیاء التراث العربی، ج۳، ص۳۸.
- ↑ .
- ↑ شیخ طوسی، الخلاف، مؤسسة النشر الإسلامی، ص۱۳۱، مسأله ۷۴؛ علامه حلی، مختلف الشیعة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۳۹؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳، ص۲۴۰.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳، ص۲۴۰.
- ↑ علامه حلی، مختلف الشیعة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۴۰.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳، ص ۲۴۰؛ حکیم، مستمسک العروة، دار احیاء التراث العربی، ج۳، ص۳۴۵.
- ↑ حکیم، مستمسک العروة الوثقی، دار إحیاء التراث العربی، ج۳، ص۱۳۷.
- ↑ نراقی، مستند الشیعة، مؤسسة آل البیت، ج۲، ص۳۶۷؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۱۱۴ و ۱۳۷؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۵۲۲ و ۵۲۵؛ حکیم، مستمسک العروة، دار احیاء التراث العربی، ج۳، ص۱۳۷ و ۱۴۰.
منابع
- آملی، میرزا محمدتقی، مصباح الهدی، تهران، بی‌نا، ۱۳۸۰ق.
- بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة، قم، مؤسسة النشر الاسلامي التابعة لجماعة المدرسين، بی‌تا.
- حکیم، سید محسن، مستمسک العروة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- خمینی، سید روح‌الله، «تعلیقه» در کتاب العروة الوثقی، تألیف سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، قم، مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ۱۴۲۱ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، بی‌جا، مؤسسة النشر الإسلامی، بی‌تا.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، قم، مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ۱۴۲۱ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت، دار احیاء التراث، ۱۳۶۲ش.
- نراقی، احمد بن محمد مهدی، مستند الشیعة، مشهد، مؤسسة آل‌البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، بی‌تا.
- همدانی، آقا رضا، مصباح الفقیه، قم، المؤسسة الجعفريّة لإحياء التراث، ۱۴۱۹ق.