عبادالرحمان
عِبادُالرَحمان گروهی از مؤمنان و بندگان خاص خدا که درجات عالی بهشت به آنان وعده داده شده است. قرآن برای عبادالرحمان اوصافی در آیات پایانی سوره فرقان برشمرده است. ازجمله این ویژگی‌ها عبارتند از: تواضع، حلم، انفاق، صبر، دوری از شرک، پاکدامنی، شب‌زنده‌داری، توفیق سرمشق‌بودن برای اهل تقوا و شرکت‌نکردن در مجالس گناه.
یکی از مصادیق عبادالرحمان را اهل‌بیت(ع) دانسته‌اند. عبادالرحمان را از بندگان صالح خداوند شمرده‌اند که رحمانیت خداوند در آنها تجلی یافته است. اوصاف عبادالرحمان را از با ارزش‌ترین ویژگی‌های انسانی و ترسیم‌کننده یک انسان کامل به شمار آورده‌اند.
جایگاه
عبادالرحمان گروه ممتازی از مؤمنان[۱] و بندگان خاص خدا هستند[۲] که درجات عالی بهشت در برابر صبرشان به آنها پاداش داده می‌شود.[۳] عبادالرحمان را از بندگان صالح خداوند شمرده‌اند که رحمانیت خداوند در آنها تجلی یافته است؛ زیرا اراده این گروه به کارهایی است که خداوند به آن راضی است.[۴] یکی از مصادیق عبادالرحمن را اهل‌بیت(ع) دانسته‌اند.[۵]
ویژگی‌های عبادالرحمان در سوره فرقان در آیه‌های ۶۳ تا ۶۸ و ۷۲ تا ۷۶ بیان گردیده است.[۶] در این آیات اوصافی برای عبادالرحمان بیان شده[۷] که آنها را از والاترین ویژگی‌های با ارزش انسان به حساب آورده‌اند.[۸] ویژگی‌های عبادالرحمان را ترسیم‌کننده یک انسان کامل به شمار آورده‌اند.[۹] گفته شده که مقصود از عبادالرحمان همهٔ بندگان نیستند، بلکه آنان هستند که اوصافشان در آیات سوره فرقان آمده است.[۱۰] با توجه به ویژگی‌های عبادالرحمان گفته شده که هرکس به بندگی حقیقی خداوند دست یابد، ذیل اسم «الرحمن» خداوند قرار می‌گیرد.[۱۱]
واژه عبادالرحمان در دو جای قرآن آمده است: یکی در آیات پایانی سوره فرقان و دیگری در آیه ۱۹ سوره زخرف که خداوند در آن فرشتگان را عبادالرحمان خوانده است؛ از این جهت گفته شده که عبادالرحمان هم‌تراز فرشتگان هستند.[۱۲] اضافه عباد به رحمان را اضافه تشریفی نامیده‌اند که در آن مضاف از مضاف‌الیه کسب شرافت و حرمت می‌کند.[۱۳] عبادالرحمن را بندگانی می‌دانند که مشمول رحمت خاص الهی قرار می‌گیرند و لیاقت درک و دریافت رحمت‌های ویژه خداوند را پیدا می‌کنند.[۱۴]
ویژگی‌ها
مفسران بر اساس آیات سوره فرقان گفته‌اند: نخستین توصیفی که از عبادالرحمان شده، تواضع، نفی غرور و خودخواهی است.[۱۵] در تفسیر الکاشف آمده کسانی که صفت عبادالرحمان را دارا هستند بدون خودنمایی راه می‌روند و پیروان و خدمتکاران آنها به دنبالشان راه نمی‌افتند.[۱۶] بر اساس آیه ۶۳ سوره فرقان از اوصاف دیگر عبادالرحمان حلم و بردباری دانسته شده است.[۱۷] مفسران ذیل این آیه گفته‌اند عبادالرحمان در مقابل جاهلان، به مانند آنان معارضه نمی‌کنند[۱۸] و مسالمت‌آمیز و خالی از گناه[۱۹] و بدون خشونت و تندی[۲۰] جواب می‌گویند.
انفاق‌کردن یکی دیگر از اوصاف عبادالرحمان شمرده شده است.[۲۱] مفسران ذیل آیه ۶۷ سوره فرقان گفته‌اند انفاق عبادالرحمان در حد تعادل است، نه زیاده‌روی می‌کنند که بالاتر از توانایی خود بدهند و نه کمتر از توان خود انفاق می‌کنند.[۲۲] ویژگی دیگر عبادالرحمان که در آیات سوره فرقان آمده دوری از هرگونه شرک است.[۲۳] در شرح این ویژگی آمده که توحید در عقیده، اخلاق و عمل عبادالرحمان جاری است.[۲۴]
مفسران بنا بر آیه ۶۸ سوره فرقان گفته‌اند عبادالرحمان بندگان بی‌گناه خداوند را به قتل نمی‌رسانند.[۲۵] مطابق آیه ۷۲ سوره فرقان، عبادالرحمان در مجالس «زور»، که به معنای باطل، معصیت، غنا، لهو و لعب، شرک و دروغ آمده است،[۲۶] حضور پیدا نمی‌کنند.[۲۷] برخی این آیه را اینگونه تفسیر کرده‌اند که عبادالرحمان شهادت به باطل نمی‌دهند.[۲۸] از ویژگی‌های دیگر عبادالرحمان به این نکته اشاره کرده‌اند که آنان هنگام مواجهه با امور لغو و بیهوده از کنار آن بزرگوارانه می‌گذرند و همیشه به دنبال هدفی معقول در زندگی می‌گردند نه اینکه با بیهوده‌کاری و بیهوده‌گرایی عمر خود را تلف کنند.[۲۹]
شب‌زنده‌داری،[۳۰] توجه و تفکر به آیات الهی[۳۱] نگرانی دربارهٔ آخرت و عذاب،[۳۲] پاکدامنی،[۳۳] صبر،[۳۴] توجه به تربیت فرزندان[۳۵] و توفیق سرمشق بودن برای اهل تقوا[۳۶] از دیگر اوصاف عبادالرحمن شمرده شده است.
کتابشناسی
- کتاب «صفات عبادالرحمن در قرآن»، به زبان عربی به قلم حیدر یعقوبی از شاگردان کمال حیدری، با استفاده از مطالب استادش دربارهٔ اوصاف و ویژگی‌های عبادالرحمان در قرآن بحث می‌کند. این کتاب در یک مقدمه و بیان سیزده صفت سامان یافته و در نهایت به بیان پاداش‌های عبادالرحمن پرداخته است.[۳۷]
- کتاب «والاترین بندگان شرح و تفسیر آیات عبادالرحمن»، به زبان فارسی تنظیم ابوالقاسم علیان نژادی با استفاده از سخنرانی‌های تفسیر قرآن ناصر مکارم شیرازی، به شرح اوصاف عبادالرحمان در قرآن پرداخته است. [۳۸]
پانویس
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ص۲۳۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۱۶۸؛ طوسی، التبیان، بیروت، ج۷، ص۵۰۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۱۶۹.
- ↑ عارفی میناآباد، «سیمای عبادالرحمن در قرآن»، ص۱۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۱۶۹.
- ↑ کوشا، «عبادالرحمان»، ص۹۱۰.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۶، ص۲۷۸.
- ↑ کوشا، «عبادالرحمان»، ص۹۱۰.
- ↑ سبحانی، سیمای انسان کامل در قرآن، ۱۳۷۷ش، ص۲۳۵.
- ↑ مصباح یزدی، رستگاران، قم، ص۱۵۶.
- ↑ عارفی میناآباد، «سیمای عبادالرحمن در قرآن»، ص۱۷.
- ↑ مکارم شیرازی، والاترین بندگان، ۱۳۸۳ش، ص۱۵.
- ↑ مصباح یزدی، رستگاران، قم، ص۱۵۶؛ اشکوری، تفسیر شریف لاهیجی، ۱۳۷۳ش، ج۳، ص۳۴۹.
- ↑ مصباح یزدی، رستگاران، قم، ص۱۵۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۱۴۷؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۲۷۹؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۴، ص۲۸۱؛ بیضاوی، أنوار التنزیل، ۱۴۱۸ق، ج۴، ص۱۳۰.
- ↑ مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۴۸۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۱۴۹.
- ↑ مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۴۸۲. سلطان علی‌شاه، بیان السعادة فی مقامات العبادة، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۱۴۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۵، ص۲۳۹.
- ↑ کوشا، «عبادالرحمان»، ص۹۱۱.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۶، ص۲۸۲.
- ↑ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۷، ص۳۱۸؛ مصباح یزدی، رستگاران، قم، ص۲۴۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۱۵۶؛ مصباح یزدی، رستگاران، قم، ص۲۶۵.
- ↑ کوشا، «عبادالرحمان»، ص۹۱۱.
- ↑ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۷، ص۳۱۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۱۵۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۲۸۳.
- ↑ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۷، ص۳۲۱.
- ↑ حسینی شاه عبدالعظیمی، تفسیر اثنی عشری،۱۳۶۳ش، ج۹، ص۳۸۰؛کوشا، «عبادالرحمان»، ص۹۱۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۲۸۳. کوشا، «عبادالرحمان»، ص۹۱۱.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۶، ص۲۷۸.
- ↑ مصباح یزدی، رستگاران، قم، ص۳۱۹. کوشا، «عبادالرحمان»، ص۹۱۱.
- ↑ مصباح یزدی، رستگاران، قم، ص۲۶۳.
- ↑ مکارم شیرازی، والاترین بندگان، ۱۳۸۳ش، ص۱۸۷؛ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۷، ص۳۱۸.
- ↑ مکارم شیرازی، والاترین بندگان، ۱۳۸۳ش، ص۲۴۸.
- ↑ مکارم شیرازی، والاترین بندگان، ۱۳۸۳ش، ص۱۴.
- ↑ کوشا، «عبادالرحمان»، ۱۳۹۶ش، ص۹۱۱.
- ↑ «صفات عباد الرحمن فی القرآن»، مؤسسه امام جواد.
- ↑ https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=3&lid=0&mid=61862&catid=6507 پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی
منابع
- اشکوری، محمد بن علی، تفسیر شریف لاهیجی، تهران، دفتر نشر داد، ۱۳۷۳ش.
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مصحح: محمدجعفر یاحقی، مشهد، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی، ۱۴۰۸ق.
- بیضاوی، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۱۸ق.
- حسینی شااه عبدالعظیمی، حسین، تفسیر اثنی عشری، انتشارات میقات، چاپ اول، تهران، ۱۳۶۳ش.
- سبحانی، جعفر، سیمای انسان کامل در قرآن، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۷۷ش
- سلطان علی‌شاه، سلطان محمد بن حیدر، بیان السعادة فی مقامات العبادة، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۸ق.
- «صفات عباد الرحمن فی القرآن»، مؤسسه امام جواد، بازدید: ۲۶ بهمن ۱۴۰۲ش.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- عارفی میناآباد، راهب، «سیمای عبادالرحمن در قرآن»، حبل المتین، شماره ۱۳، سال چهارم، زمستان ۱۳۹۴ش.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، ۱۳۸۸ش.
- قرشی بنابی، علی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، ۱۳۷۵ش.
- کوشا، محمدعلی، «عبادالرحمان»، دانشنامه معاصر قرآن کریم، سرپرست علمی: سیدسلمان صفوی، قم، سلمان آزاده، ۱۳۹۶ش.
- مصباح یزدی، محمد تقی، رستگاران، تدوین و نگارش: محمدمهدی نادری قمی، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، بی‌تا.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، قم، دار الکتاب الإسلامی، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، والاترین بندگان، تهیه و تنظیم: ج، فرازمند، قم، نسل جوان، ۱۳۸۳ش.
- مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش.
- https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=3&lid=0&mid=61862&catid=6507 پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی