خطبه وسیله

خطبه وسیله

خطبه وسیله
اطلاعات روایت
موضوع	توصیف خداوند، مواعظ اخلاقی، بیان جایگاه وسیله و منزلت امام علی(ع) و انحراف در جانشینی پیامبر(ص).
صادره از	امام باقر(ع) از امام علی(ع)
راوی اصلی	جابر بن یزید جعفی
منابع شیعه	الکافی و الامالی شیخ صدوق، تحف العقول
احادیث مشهور
حدیث سلسلةالذهب • حدیث ثقلین • حدیث کساء • مقبوله عمر بن حنظلة • حدیث قرب نوافل • حدیث معراج • حدیث ولایت • حدیث وصایت • حدیث جنود عقل و جهل • حدیث شجره

خطبه وسیله از خطبه‌های منسوب به امام علی(ع) است. این خطبه مواعظ اخلاقی و موضوعاتی مثل منزلت و فضیلت امام علی(ع) و انحراف در جانشینی پیامبر(ص)، مقام وسیله و واقعه غدیر را دربر دارد. گفته‌اند که این خطبه هفت روز پس از رحلت پیامبر(ص) در مدینه ایراد شده و به جهت سخن گفتن از «وسیله»، به خطبه وسیله مشهور شده است. وسیله را مقام خاص پیامبر(ص) در قیامت معرفی کرده‌اند. این خطبه در نهج البلاغه نیامده و سند آن نیز ضعیف شمرده‌ شده؛ اما مجلسی با تکیه بر شهرت و مضامین خطبه آن را صحیح و بی‌نیاز از سند دانسته‌ است.

وجه نامگذاری

از آنجا که امام علی(ع) در این خطبه از «وسیله»، جایگاه و چگونگی آن سخن گفته است، به خطبه وسیله نامگذاری شده است. گفته شده وسیله، مقام مخصوص پیامبر اسلام(ص) در روز محشر است. در این خطبه آمده است که خدا به پیامبر(ص) وعده مقام وسیله داده است، مقامی که نردبان بهشت است و برترین درجات قرب به حق و نهایت بزرگ‌ترین آرزوها و مقامى است که هزار پله دارد و رسول خدا(ص) در پله‌ای از نور، فراتر از همه بهشت‌ها و امام علی(ع) در پله‌ای پایین‌تر از پله رسول خدا(ص)‌قرار دارد.

زمان و مکان خطبه

امام علی(ع) خطبه وسیله را در مدینه و هفت روز پس از رحلت پیامبر(ص) براى مردم ایراد کرد. از امام باقر(ع) نقل شده است که ایراد خطبه پس از‌ آن بود که حضرت از جمع‌آورى قرآن فراغت جسته بود.

محتوا

خطبه وسیله با ستایش و توصیف خدا و اوصاف او آغاز می‌شود و در آن از مواعظ و نصایح اخلاقی، حقیقت و شاهراه سعادت و بهره‌مندی از مواهب گوناگون الهی، منزلت و موقعیت خود آن حضرت(ع)، انحراف در جانشینی پیامبر(ص) مقام وسیله، واقعه غدیر و... سخن گفته شده است.

در بخشی از خطبه امام علی(ع) به کثرت و عظمت مناقب و فضائل خود اشاره کرده و خود را ذکر، سبیل، ایمان، قرآن، دین، کشتی نوح، نبأ عظیم و صدیق اکبر معرفی می‌کند. امام(ع) در بخش دیگری، با استناد به روایت «إِنَّ عَلِیّاً مِنِّی کهَارُونَ‏ مِنْ مُوسَى إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدِی» و واقعه غدیر جانشینی خود را اثبات کرده و به غصب خلافت توسط خلیفه اول و دوم اشاره کرده و آن دو را مورد مذمت قرار داده است.

از دیدگاه برخی با توجه به مضامین خطبه وسیله، این خطبه برای معرفی و عظمت مکتب شیعه کافی است.

منابع خطبه

خطبه وسیله در بخش روضه کتاب کافی، تألیف کلینی از علمای شیعه در قرن سوم و چهارم قمری به صورت کامل نقل شده است. همچنین در منابعی همچون الامالی شیخ صدوق و من لایحضره الفقیه اثر شیخ صدوق از علمای شیعه در قرن چهارم قمری و تحف العقول اثر ابن شعبه حرانی از فقهای شیعه در قرن چهارم قمری نیز بخش‌هایی از آن آمده است. این خطبه در نهج‌البلاغه نیامده است؛‌ اما در کتاب تمام نهج‌البلاغه نقل شده است.

سند و اعتبار

خطبه وسیله را جابر بن یزید جُعْفی از امام باقر(ع) از امام علی(ع) نقل کرده است. جابر از اصحاب خاص امام باقر(ع) و امام صادق(ع) بوده است. با این حال رجالیون در وثاقت یا عدم وقاقت او اختلاف‌نظر دارند. احمد بن علی نجاشی او را «فی نفسه مختلط» (یکی از الفاظ دال بر ضعف راوی) و راویان از او مانند عمرو بن شمر را -که این خطبه از او نقل شده است-، ضعیف شمرده است. ابن غضائری جابر را ثقه دانسته، ولی تمام کسانی که از او روایت نقل کرده‌اند را ضعیف شمرده است. علامه حلی درباره او توقف کرده است یعنی هیچ یک از دو نظر را بر دیگری ترجیح نداده است.

علامه مجلسی، سند خطبه وسیله را ضعیف شمرده؛ اما آن را با توجه به قوت و صحت مطالب و مضامین خطبه و نیز شهرت این خطبه، صحیح و بی‌نیاز از سند دانسته است.

متن و ترجمه خطبه وسیله

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِی بْنِ مَعْمَرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِی بْنِ عُکایَةَ التَّمِیمِیّ عَنِ الْحُسَینِ بْنِ النَّضْرِ الْفِهْرِی عَنْ أَبِی عَمْرٍو الْأَوْزَاعِی عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِی جَعْفَرٍ ع فَقُلْتُ یا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَدْ أَرْمَضَنِی‏ اخْتِلَافُ الشِّیعَةِ فِی مَذَاهِبِهَا فَقَالَ یا جَابِرُ أَ لَمْ أَقِفْکَ عَلَى مَعْنَى اخْتِلَافِهِمْ مِنْ أَیْنَ اخْتَلَفُوا وَ مِنْ أَیِّ جِهَةٍ تَفَرَّقُوا قُلْتُ بَلَى یا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ فَلَا تَخْتَلِفْ إِذَا اخْتَلَفُوا یا جَابِرُ إِنَّ الْجَاحِدَ لِصَاحِبِ الزَّمَانِ کالْجَاحِدِ لِرَسُولِ اللَّهِ ص فِی أَیَّامِهِ یا جَابِرُ اسْمَعْ وَ عِ قُلْتُ إِذَا شِئْتَ‏ قَالَ اسْمَعْ وَ عِ وَ بَلِّغْ حَیْثُ انْتَهَتْ بِکَ رَاحِلَتُکَ.

جابر بن یزید گوید: من خدمت امام باقر (ع) شرفیاب شدم و بآن حضرت عرض کردم: ای فرزند رسول خدا براستی که این اختلاف شیعه در مذهبشان درون مرا می‌سوزاند! حضرت فرمود: ای جابر تو را آگاه نسازم بر حقیقت اختلاف آنها که این اختلاف از کجا سرچشمه گرفته و از چه جهت تفرقه و جدائی پیدا کردند؟ عرض کردم: چرا ای فرزند رسول خدا، فرمود: پس هر گاه آنان اختلاف کردند تو راه اختلاف را پیش مگیر. همانا هر که منکر امام وقت گردد، مانند کسی است که منکر رسول خدا (ص) در روزگار خود آن حضرت شده باشد. ای جابر بشنو و بخاطر بسپار. جابر گوید: گفتم: اگر میل داشته باشید بفرمائید تا گوش کنم! فرمود: بشنو و بخاطر بسپار و تا هر جا که مرکبت پیش می‌رود به مردم برسان.

إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع خَطَبَ النَّاسَ بِالْمَدِینَةِ بَعْدَ سَبْعَةِ أَیَّامٍ مِنْ وَفَاةِ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ ذَلِک حِینَ فَرَغَ مِنْ جَمْعِ الْقُرْآنِ وَ تَأْلِیفِهِ فَقَالَ:

همانا امیر مؤمنان (ع) پس از اینکه هفت روز از وفات پیغمبر (ص) گذشت، در مدینه برای مردم خطبه‌ای ایراد فرمود- و این خطبه پس از آنی بود که از جمع‌آوری قرآن و گردآوردن آن فراغت جسته بود- و در آن خطبه چنین فرمود:

الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی مَنَعَ الْأَوْهَامَ أَنْ تَنَالَ إِلَّا وُجُودَهُ وَ حَجَبَ الْعُقُولَ أَنْ تَتَخَیَّلَ ذَاتَهُ لِامْتِنَاعِهَا مِنَ الشَّبَهِ وَ التَّشَاکُلِ بَلْ هُوَ الَّذِی لَا یَتَفَاوَتُ فِی ذَاتِهِ وَ لَا یَتَبَعَّضُ بِتَجْزِئَةِ الْعَدَدِ فِی کمَالِهِ فَارَقَ الْأَشْیاءَ لَا عَلَى اخْتِلَافِ الْأَمَاکنِ وَ یَکونُ فِیهَا لَا عَلَى وَجْهِ الْمُمُازَجَةِ وَ عَلِمَهَا لَا بِأَدَاةٍ لَا یکونُ الْعِلْمُ إِلَّا بِهَا وَ لَیسَ بَینَهُ وَ بَینَ مَعْلُومِهِ عِلْمُ غَیرِهِ بِهِ کانَ عَالِماً بِمَعْلُومِهِ إِنْ قِیلَ کانَ فَعَلَى تَأْوِیلِ أَزَلِیَّةِ الْوُجُودِ وَ إِنْ قِیلَ لَمْ یَزَلْ فَعَلَى تَأْوِیلِ نَفْیِ الْعَدَمِ فَسُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى عَنْ قَوْلِ مَنْ عَبَدَ سِوَاهُ وَ اتَّخَذَ إِلَهاً غَیرَهُ عُلُوّاً کبِیراً.

نَحْمَدُهُ بِالْحَمْدِ الَّذِی ارْتَضَاهُ مِنْ خَلْقِهِ وَ أَوْجَبَ قَبُولَهُ عَلَى نَفْسِهِ وَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ شَهَادَتَانِ تَرْفَعَانِ الْقَوْلَ وَ تُضَاعِفَانِ‏ الْعَمَلَ- خَفَّ مِیزَانٌ تُرْفَعَانِ مِنْهُ وَ ثَقُلَ مِیزَانٌ تُوضَعَانِ فِیهِ وَ بِهِمَا الْفَوْزُ بِالْجَنَّةِ وَ النَّجَاةُ مِنَ النَّارِ وَ الْجَوَازُ عَلَى الصِّرَاطِ وَ بِالشَّهَادَةِ تَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَ بِالصَّلَاةِ تَنَالُونَ الرَّحْمَةَ- أَکْثِرُوا مِنَ الصَّلَاةِ عَلَى نَبِیِّکُمْ‏ إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِی‏ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً.

ستایشش کنیم بدان ستایشی که خود از آفریدگانش بپسندد، و پذیرش آن را بر خود لازم کرده است، و گواهی دهم که معبودی جز خدای یگانه نیست که شریک ندارد، و گواهی دهم که محمد بنده و رسول او است، دو گواهی بدان چنان‌که گفتار را بالا برند و کردار را دو چندان کنند، سبک است آن میزان عملی که این دو گواهی را از آن بردارند، و سنگین است میزانی که آن دو را در آن بنهند، و بدان دو گواهی است کامیابی بهشت و رهائی از دوزخ و گذشتن بر صراط، و به وسیله این دو گواهی در بهشت درآئید و با درود (بر رسول خدا) به رحمت رسید، بسیار بر پیغمبر خود درود فرستید «همانا خدا و فرشتگانش درود فرستند بر پیغمبر، ای کسانی که ایمان آورده‌اید درود فرستید بر او و سلام بسیار». درود خدا بر او و آلش و سلامی بسیار.

أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ لَا شَرَفَ أَعْلَى مِنَ الْإِسْلَامِ وَ لَا کرَمَ أَعَزُّ مِنَ التَّقْوَى وَ لَا مَعْقِلَ أَحْرَزُ مِنَ الْوَرَعِ وَ لَا شَفِیعَ أَنْجَحُ مِنَ التَّوْبَةِ وَ لَا لِبَاسَ أَجْمَلُ مِنَ الْعَافِیةِ وَ لَا وِقَایةَ أَمْنَعُ مِنَ السَّلَامَةِ وَ لَا مَالَ أَذْهَبُ بِالْفَاقَةِ مِنَ الرِّضَا بِالْقَنَاعَةِ وَ لَا کَنْزَ أَغْنَى مِنَ الْقُنُوعِ وَ مَنِ اقْتَصَرَ عَلَى بُلْغَةِ الْکفَافِ فَقَدِ انْتَظَمَ الرَّاحَةَ وَ تَبَوَّأَ خَفْضَ الدَّعَةِ وَ الرَّغْبَةُ مِفْتَاحُ التَّعَبِ وَ الِاحْتِکارُ مَطِیَّةُ النَّصَبِ وَ الْحَسَدُ آفَةُ الدِّینِ وَ الْحِرْصُ دَاعٍ إِلَى التَّقَحُّمِ‏ فِی الذُّنُوبِ وَ هُوَ دَاعِی الْحِرْمَانِ وَ الْبَغْیُ سَائِقٌ إِلَى الْحَینِ وَ الشَّرَهُ‏ جَامِعٌ لِمَسَاوِی الْعُیُوبِ رُبَّ طَمَعٍ خَائِبٍ وَ أَمَلٍ کاذِبٍ وَ رَجَاءٍ یُؤَدِّی إِلَى الْحِرْمَانِ وَ تِجَارَةٍ تَئُولُ إِلَى الْخُسْرَانِ أَلَا وَ مَنْ تَوَرَّطَ فِی الْأُمُورِ غَیرَ نَاظِرٍ فِی الْعَوَاقِبِ فَقَدْ تَعَرَّضَ لِمُفْضِحَاتِ النَّوَائِبِ‏ وَ بِئْسَتِ الْقِلَادَةُ الذَّنْبُ لِلْمُؤْمِنِ.

ای مردم به راستی که شرافتی برتر از اسلام نیست، و مقام ارجمندی عزیزتر از مقام تقوی نیست، و پناهگاهی محکم‌تر از ورع (و پارسائی) نیست، و واسطه و شفیعی نجات بخش‌تر از توبه (و بازگشت بسوی حق) نیست، و جامه‌ای زیباتر از تندرستی نیست، و نگهداری بهتر از سلامت نیست، و مالی که بتواند فقر و بیچارگی را از بین ببرد، بهتر از تن دادن به قناعت نیست، و گنجی بی‌نیازکننده‌تر از رضایت به قسمت موجود نیست. هر که کفایت کند به همان مقدار گذران (زندگی) آسایش را برای خود پابرجا کرده، و در کمال آسودگی جایگیر شده، تمایل و رغبت به دنیا کلید رنج‌ها است، و احتکار (و اندوختن مال دنیا) مرکب ناراحتی و تعب است، (و رشک و) حسد آفت دین است، و حرص (و آز) انسانی را به افتادن در پرتگاه گناهان کشاند، و همان موجب حرمان (و نومیدی و بی‌بهره‌گی) است. ستم انسان را به نابودی برد، و آزمندی بسیار دربردارنده تمامی عیوب بد است، چه بسیار طمعی که نومید است، و آرزوئی که دروغ شود، و امیدی که به نومیدی مبدل گردد، و سودائی که به زیان و خسران سر زند. آگاه باشید که هر کس بدون تأمل در سرانجام کارها دست به کاری زند، خود را در معرض پیش آمدهای رسواکننده درآورده، و گناه بد گلوبندی است برای شخص باایمان.

أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ لَا کَنْزَ أَنْفَعُ مِنَ الْعِلْمِ وَ لَا عِزَّ أَرْفَعُ مِنَ الْحِلْمِ وَ لَا حَسَبَ أَبْلَغُ مِنَ الْأَدَبِ وَ لَا نَصَبَ أَوْضَعُ مِنَ الْغَضَبِ وَ لَا جَمَالَ أَزْیَنُ مِنَ الْعَقْلِ وَ لَا سَوْأَةَ أَسْوَأُ مِنَ الْکذِبِ‏ وَ لَا حَافِظَ أَحْفَظُ مِنَ الصَّمْتِ وَ لَا غَائِبَ أَقْرَبُ مِنَ الْمَوْتِ.

ای مردم هیچ گنجی سودمندتر از دانش نیست، و هیچ عزتی برتر از بردباری نیست، و هیچ حسبی بهتر از ادب نیست، و هیچ رنجی پست‌تر از خشم و غضب نیست، و هیچ زیبائی آراسته‌تر از عقل و خرد نیست، و هیچ زشتی بدتر از دروغ نیست، و هیچ نگهبانی بهتر از خاموشی نیست، و هیچ غائبی نزدیکتر از مرگ نیست.

أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ مَنْ نَظَرَ فِی عَیْبِ نَفْسِهِ اشْتَغَلَ عَنْ عَیبِ غَیرِهِ وَ مَنْ رَضِیَ بِرِزْقِ اللَّهِ لَمْ یَأْسَفْ عَلَى مَا فِی یَدِ غَیرِهِ وَ مَنْ سَلَّ سَیْفَ الْبَغْیِ قُتِلَ بِهِ وَ مَنْ حَفَرَ لِأَخِیهِ بِئْراً وَقَعَ فِیهَا وَ مَنْ هَتَکَ حِجَابَ غَیرِهِ انْکَشَفَ عَوْرَاتُ بَیتِهِ‏ وَ مَنْ نَسِیَ زلَلَـه اسْتَعْظَمَ زَلَلَ غَیرِهِ وَ مَنْ أُعْجِبَ بِرَأْیِهِ ضَلَّ وَ مَنِ اسْتَغْنَى بِعَقْلِهِ زَلَّ وَ مَنْ تَکَبَّرَ عَلَى النَّاسِ ذَلَّ وَ مَنْ سَفِهَ عَلَى النَّاسِ شُتِمَ وَ مَنْ خَالَطَ الْأَنْذَالَ حُقِّرَ وَ مَنْ حَمَلَ مَا لَا یُطِیقُ عَجَزَ.

ای مردم به راستی هر که در عیب خویش بنگرد از (دیدن) عیب دیگران سرگرم شود، و هر که به روزی خدا راضی و خشنود باشد به (نداشتن) آنچه در دست دیگران است افسوس نخورد، و هر که شمشیر ستم به روی دیگران کشد، خود بدان کشته شود، و هر که سر راه برادران چاهی بکند، خود در آن افتد، و هر که پرده دیگران را بدرد عیوب خانه‌اش از پرده بیرون افتد، و هر که لغزش‌های خود را فراموش کند، لغزش‌های دیگران را بزرگ شمارد، و هر که رأی (و دلخواه) خودش را بپسندد به گمراهی افتد، و هر که به عقل و خرد خود (از فکر دیگران) بی‌نیازی جوید، به لغزش دچار گردد، و هر که بر مردم بزرگی کند خوار شود، و هر که مردم را سبک کند، (یا به نفهمی نسبت دهد) دشنام شنود، و هر که با مردم پست و سبک‌مغز آمیزش کند، کوچک و سبک شود، و هر که چیزی را که توانائی آن را ندارد بر دوش گیرد، درماند.

أَیهَا النَّاسُ إِنَّهُ لَا مَالَ هُوَ أَعْوَدُ مِنَ الْعَقْلِ‏ وَ لَا فَقْرَ هُوَ أَشَدُّ مِنَ الْجَهْلِ وَ لَا وَاعِظَ هُوَ أَبْلَغُ مِنَ النُّصْحِ وَ لَا عَقْلَ کالتَّدْبِیرِ وَ لَا عِبَادَةَ کالتَّفَکُّرِ وَ لَا مُظَاهَرَةَ أَوْثَقُ مِنَ الْمُشَاوَرَةِ وَ لَا وَحْشَةَ أَشَدُّ مِنَ الْعُجْبِ وَ لَا وَرَعَ کالْکَفِّ عَنِ الْمَحَارِمِ وَ لَا حِلْمَ کالصَّبْرِ وَ الصَّمْتِ.

ای مردم به راستی که مال و ثروتی سودمندتر از عقل نیست، و فقر و نداری سخت‌تر از بی‌خردی نیست، و پندآموزی رساتر از خیرخواهی و نصیحت نیست، و عقلی چون تدبیر نیست و عبادتی چون تفکر و اندیشه کردن نیست، و کمک‌گیری بهتر از مشورت نباشد، و هراس و وحشتی سخت‌تر از خودپسندی نیست، و پارسائی و ورعی چون خودداری از گناهان نباشد و هیچ عقل و خردورزی چون شکیبائی و خموشی نیست.

أَیهَا النَّاسُ فِی الْإِنْسَانِ عَشْرُ خِصَالٍ یُظْهِرُهَا لِسَانُهُ شَاهِدٌ یُخْبِرُ عَنِ الضَّمِیرِ حَاکمٌ یَفْصِلُ بَینَ الْخِطَابِ وَ نَاطِقٌ یُرَدُّ بِهِ الْجَوَابُ وَ شَافِعٌ یُدْرَکُ بِهِ الْحَاجَةُ وَ وَاصِفٌ یُعْرَفُ بِهِ الْأَشْیاءُ وَ أَمِیرٌ یَأْمُرُ بِالْحَسَنِ وَ وَاعِظٌ یَنْهَى عَنِ الْقَبِیحِ وَ مُعَزٍّ تُسَکَّنُ بِهِ الْأَحْزَانُ‏ وَ حَاضِرٌ تُجْلَى بِهِ الضَّغَائِنُ‏ وَ مُونِقٌ تَلْتَذُّ بِهِ الْأَسْمَاعُ.

ای مردم در انسان ده خصلت است که زبان آن را آشکار کند: (زبان) گواهی است که از نهاد انسان گزارش دهد، داوری است که میان مردم داوری کند، گوینده‌ای است که پاسخ دهد، واسطه‌ای است که خواسته‌ها بدو بدست آید، وصف‌کننده‌ای است که هر چیز بدو شناخته شود، فرماندهی است که بکار نیک فرمان دهد، و پندآموزی است که از کار زشت بازدارد، تسلیت گوئی است که اندوه‌ها را آرام کند، وسیله آماده و حاضری است که کینه‌ها را بزداید، و آلت جالب توجهی است که گوش‌ها از آن لذت برند.

أَیهَا النَّاسُ إِنَّهُ لَا خَیرَ فِی الصَّمْتِ عَنِ الْحُکمِ‏ کمَا أَنَّهُ لَا خَیرَ فِی الْقَوْلِ بِالْجَهْلِ وَ اعْلَمُوا أَیهَا النَّاسُ أَنَّهُ مَنْ لَمْ یَمْلِک لِسَانَهُ یَنْدَمْ وَ مَنْ لَا یَعْلَمْ َیَجْهَلْ وَ مَنْ لَا یَتَحَلَّمْ لَا یَحْلُمْ وَ مَنْ لَا یَرْتَدِعْ لَا یَعْقِلْ وَ مَنْ لَا یَعْلَمْ یُهَنْ وَ مَنْ یُهَنْ لَا یُوَقَّرْ وَ مَنْ لَا یُوَقَّرْ یَتَوَبَّخْ‏ وَ مَنْ یَکتَسِبْ مَالًا مِنْ غَیرِ حَقِّهِ یَصْرِفْهُ فِی غَیرِ أَجْرِهِ وَ مَنْ لَا یَدَعْ وَ هُوَ مَحْمُودٌ یَدَعْ وَ هُوَ مَذْمُومٌ‏ وَ مَنْ لَمْ یُعْطِ قَاعِداً مُنِعَ قَائِماً وَ مَنْ یَطْلُبِ الْعِزَّ بِغَیرِ حَقٍّ یَذِلَّ وَ مَنْ یَغْلِبْ بِالْجَوْرِ یُغْلَبْ وَ مَنْ عَانَدَ الْحَقَّ لَزِمَهُ الْوَهْنُ وَ مَنْ تَفَقَّهَ وُقِّرَ وَ مَنْ تَکَبَّرَ حُقِّرَ وَ مَنْ لَا یُحْسِنْ لَا یُحْمَدْ.

ای مردم به حقیقت در خاموشی از بیان حکمت خیری نیست؛ چنانچه در سخن گفتن به نادانی نیز خیری نیست. ای مردم بدانید که هر کس مالک زبان خود نباشد پشیمان گردد، و هر که نداند (یا نیاموزد) به نادانی درافتد، و هر که خود را به بردباری واندارد بردبار نگردد، و کسی که (از انجام کارهای زشت) بازنایستد خردورزی نکند و کسی که خردورزی نکند سبک و خوار گردد، و کسی که سبک شد احترامش ندارند، و کسی که مورد احترام نباشد باید سرزنش شود، و هر که مالی را به ناحق بدست آورد نابجا خرج کند، و کسی که به‌طور پسندیده (یعنی با نصیحت و تفکر) دست از کار زشت ندارد به‌طور ناپسند (و ناچاری) دست از آن خواهد کشید، و کسی که نشسته چیزی به مستمند ندهد، ایستاده از او دریغ شود. هر که عزت به ناحق (و بیجا) طلبد زبون گردد، و هر که بزور و ستم پیروز گردد مغلوب خواهد شد، و هر که با حق دشمنی کند وهن (سستی یا پستی) ملازم او گردد، و هر که فهم خود را به کار اندازد محترم گردد، و هر که تکبر ورزد کوچک شود، و هر که نیکی نکند مورد ستایش قرار نگیرد.

أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ الْمَنِیّةَ قَبْلَ الدَّنِیَّةِ وَ التَّجَلُّدَ قَبْلَ التَّبَلُّدِ وَ الْحِسَابَ قَبْلَ الْعِقَابِ وَ الْقَبْرَ خَیرٌ مِنَ الْفَقْرِ وَ غَضَّ الْبَصَرِ خَیرٌ مِنْ کثِیرٍ مِنَ النَّظَرِ وَ الدَّهْرَ یَوْمٌ لَک وَ یوْمٌ عَلَیک فَإِذَا کانَ لَک فَلَا تَبْطَرْ وَ إِذَا کانَ عَلَیک فَاصْبِرْ فَبِکِلَیْهِمَا تُمْتَحَنُ‏ [وَ فِی نُسْخَةٍ وَ کِلَاهُمَا سَیُخْتَبَرُ].

ای مردم مردن (با شرافت) بهتر از زیستن (با خواری و ننگ) است، و چالاکی (در اطاعت) پیشاپیش ناتوانی و سرگردانی است، و حساب پیش از عقاب، و گور بهتر از فقر و نداری است، و چشم پوشیدن به از نگاه کردن بسیار است، و روزگار روزی به سود تو است و روزی به زیان تو، پس در آن هنگامی که به سود تو کار کند سرمست مشو، و چون به زیان تو پیش آید شکیبا باش که به هر دوی آنها آزمایش شوی.

أَیهَا النَّاسُ أَعْجَبُ مَا فِی الْإِنْسَانِ قَلْبُهُ وَ لَهُ مَوَادُّ مِنَ الْحِکْمَةِ وَ أَضْدَادٌ مِنْ خِلَافِهَا فَإِنْ سَنَحَ لَهُ الرَّجَاءُ أَذَلَّهُ الطَّمَعُ وَ إِنْ هَاجَ بِهِ الطَّمَعُ أَهْلَکَهُ الْحِرْصُ وَ إِنْ مَلَکَهُ الْیَأْسُ قَتَلَهُ الْأَسَفُ وَ إِنْ عَرَضَ لَهُ الْغَضَبُ اشْتَدَّ بِهِ الْغَیْظُ وَ إِنْ أُسْعِدَ بِالرِّضَى نَسِیَ التَّحَفُّظَ وَ إِنْ نَالَهُ الْخَوْفُ شَغَلَهُ الْحَذَرُ وَ إِنِ اتَّسَعَ لَهُ الْأَمْنُ اسْتَلَبَتْهُ الْعِزَّةُ [وَ فِی نُسْخَةٍ أَخَذَتْهُ الْعِزَّةُ] وَ إِنْ جُدِّدَتْ لَهُ نِعْمَةٌ أَخَذَتْهُ الْعِزَّةُ وَ إِنْ أَفَادَ مَالًا أَطْغَاهُ الْغِنَى وَ إِنْ عَضَّتْهُ فَاقَةٌ شَغَلَهُ الْبَلَاءُ [وَ فِی نُسْخَةٍ جَهَدَهُ الْبُکاءُ] وَ إِنْ أَصَابَتْهُ مُصِیبَةٌ فَضَحَهُ الْجَزَعُ وَ إِنْ أَجْهَدَهُ الْجُوعُ قَعَدَ بِهِ الضَّعْفُ وَ إِنْ أَفْرَطَ فِی الشِّبَعِ کَظَّتْهُ الْبِطْنَةُ فَکُلُّ تَقْصِیرٍ بِهِ مُضِرٌّ وَ کُلُّ إِفْرَاطٍ لَهُ مُفْسِدٌ.

ای مردم عجیب‌تر چیزی که در انسان است، دل او است، و این دل دارای موادی از حکمت (و فرزانگی) است و چیزهای ناپسندی بر خلاف حکمت. پس اگر امید در آن پیدا شود، طمع خوار و زبونش کند، و اگر طمع بدان هجوم کند حرص هلاکش سازد، و اگر نومیدی بدان دست یابد افسوس آن را بکشد، و اگر تندخوئی بر او عارض شود خشم بر او سخت گیرد، و اگر به خوشنودی سعادتمند شود خودداری را فراموش کند، و اگر ترس و بیم بدو رسد دوری جستن (از کار و کوشش) او را سرگرم کند، و اگر آسایش بر او فراخ گردد بی‌خبری و غرور او را برباید (در نسخه‌ای است که او را عزت‌طلبی فرا گیرد) و اگر نعمتی بر او تازه شود عزت‌طلبی او را بگیرد، و اگر مالی بدست آرد ثروت و بی‌نیازی او را سرکش کند، و اگر نداری او را بگزد، بلا و سختی او را در خود فرو برد (در نسخه‌ای است که گریه او را از پای درآورد) و اگر پیش‌آمد ناگواری برایش رخ دهد بی‌تابی رسوایش سازد، و اگر گرسنگی بر او سخت گیرد ناتوانی گریبان‌گیرش کند، و اگر در سیری از حد بگذراند شکم‌پری او را به رنج اندازد، پس هر کوتاهی برای آن زیان‌آور و هر گذشتن از حدی تباه‌کننده آن است.

أَیهَا النَّاسُ إِنَّهُ مَنْ فَلَّ ذَلَ‏ وَ مَنْ جَادَ سَادَ وَ مَنْ کثُرَ مَالُهُ رَأَسَ وَ مَنْ کثُرَ حِلْمُهُ‏ نَبُلَ وَ مَنْ أَفْکَرَ فِی ذَاتِ اللَّهِ تَزَنْدَقَ‏ وَ مَنْ أَکثَرَ مِنْ شَیْ‏ءٍ عُرِفَ بِهِ وَ مَنْ کَثُرَ مِزَاحُهُ اسْتُخِفَّ بِهِ وَ مَنْ کثُرَ ضِحْکُهُ ذَهَبَتْ هَیْبَتُهُ فَسَدَ حَسَبُ مَنْ لَیسَ لَهُ أَدَبٌ إِنَّ أَفْضَلَ الْفِعَالِ صِیانَةُ الْعِرْضِ بِالْمَالِ لَیسَ مَنْ جَالَسَ الْجَاهِلَ بِذِی مَعْقُولٍ مَنْ جَالَسَ الْجَاهِلَ فَلْیَسْتَعِدَّ لِقِیلٍ وَ قَالٍ لَنْ یَنْجُوَ مِنَ الْمَوْتِ غَنِیٌّ بِمَالِهِ وَ لَا فَقِیرٌ لِإِقْلَالِهِ.

ای مردم به راستی هر که (در کار) کندی کند خوار شود، و هر که بخشش کند آقا گردد، و هر که مالش بسیار شد سر و سرور شد، و هر که حلم و تحملش زیاد بود شریف گردد، و هر که اندیشه خود را در ذات و کنه خدا بکار انداخت بی‌دین شد، و هر که زیاد به کاری دست زد بدان معروف شد، و کسی که شوخیش زیاد شد سبک شود، و هر که خنده‌اش بسیار شد هیبت و وقارش برود. حسب کسی که ادب ندارد تباه گردد. به راستی که بهترین کارها نگهداشتن آبرو است بوسیله دادن مال، خردمند نیست کسی که با نادان هم‌نشین باشد، و هر که با نادان همنشینی کند آماده جنجال و سر و صدا گردد، هیچ ثروتمندی از مرگ به وسیله مالش نرهد و هیچ فقیر و نداری بخاطر نداریش.

أَیهَا النَّاسُ لَوْ أَنَّ الْمَوْتَ یُشْتَرَى لَاشْتَرَاهُ مِنْ أَهْلِ الدُّنْیا الْکرِیمُ الْأَبْلَجُ وَ اللَّئِیمُ الْمَلْهُوجُ‏.

ای مردم اگر مرگ خریدنی بود (دو دسته) از مردم دنیا آن را می‌خریدند: (یکی) کریم گشاده‌رو، و (دیگر) مرد پست حریص.

أَیهَا النَّاسُ إِنَّ لِلْقُلُوبِ شَوَاهِدَ تُجْرِی الْأَنْفُسَ عَنْ مَدْرَجَةِ أَهْلِ التَّفْرِیطِ وَ فِطْنَةُ الْفَهْمِ‏ لِلْمَوَاعِظِ مَا یَدْعُو النَّفْسَ إِلَى الْحَذَرِ مِنَ الْخَطَرِ وَ لِلْقُلُوبِ خَوَاطِرَ لِلْهَوَى وَ الْعُقُولُ تَزْجُرُ وَ تَنْهَى وَ فِی التَّجَارِبِ عِلْمٌ مُسْتَأْنَفٌ وَ الِاعْتِبَارُ یَقُودُ إِلَى الرَّشَادِ وَ کَفَاکَ أَدَباً لِنَفْسِک مَا تَکْرَهُهُ لِغَیرِک وَ عَلَیک لِأَخِیک الْمُؤْمِنِ مِثْلُ الَّذِی لَک عَلَیهِ لَقَدْ خَاطَرَ مَنِ اسْتَغْنَى بِرَأْیهِ وَ التَّدَبُّرُ قَبْلَ الْعَمَلِ فَإِنَّهُ یُؤْمِنُک مِنَ النَّدَمِ وَ مَنِ اسْتَقْبَلَ وُجُوهَ الْآرَاءِ عَرَفَ مَوَاقِعَ الْخَطَإِ وَ مَنْ أَمْسَکَ عَنِ الْفُضُولِ عَدَلَتْ رَأْیهُ الْعُقُولُ‏ وَ مَنْ حَصَّنَ‏ شَهْوَتَهُ فَقَدْ صَانَ قَدْرَهُ وَ مَنْ أَمْسَک لِسَانَهُ أَمِنَهُ قَوْمُهُ وَ نَالَ حَاجَتَهُ وَ فِی تَقَلُّبِ الْأَحْوَالِ عِلْمُ جَوَاهِرِ الرِّجَالِ وَ الْأَیَّامُ تُوضِحُ لَک السَّرَائِرَ الْکامِنَةَ وَ لَیسَ فِی الْبَرْقِ الْخَاطِفِ مُسْتَمْتَعٌ لِمَنْ یَخُوضُ فِی الظُّلْمَةِ وَ مَنْ عُرِفَ بِالْحِکمَةِ لَحَظَتْهُ الْعُیُونُ بِالْوَقَارِ وَ الْهَیبَةِ وَ أَشْرَفُ الْغِنَى تَرْکُ الْمُنَى وَ الصَّبْرُ جُنَّةٌ مِنَ الْفَاقَةِ وَ الْحِرْصُ عَلَامَةُ الْفَقْرِ وَ الْبُخْلُ جِلْبَابُ الْمَسْکَنَةِ وَ الْمَوَدَّةُ قَرَابَةٌ مُسْتَفَادَةٌ وَ وَصُولٌ مُعْدِمٌ‏ خَیرٌ مِنْ جَافٍ مُکْثِرٍ وَ الْمَوْعِظَةُ کهْفٌ لِمَنْ وَعَاهَا وَ مَنْ أَطْلَقَ طَرْفَهُ کَثُرَ أَسَفُهُ‏ وَ قَدْ أَوْجَبَ الدَّهْرُ شُکرَهُ عَلَى مَنْ نَالَ سُؤْلَهُ وَ قَلَّ مَا یُنْصِفُک اللِّسَانُ فِی نَشْرِ قَبِیحٍ أَوْ إِحْسَانٍ‏ وَ مَنْ ضَاقَ خُلُقُهُ مَلَّهُ أَهْلُهُ وَ مَنْ نَالَ اسْتَطَالَ وَ قَلَّ مَا تَصْدُقُکَ الْأُمْنِیَّةُ وَ التَّوَاضُعُ یَکْسُوکَ الْمَهَابَةَ وَ فِی سَعَةِ الْأَخْلَاقِ کُنُوزُ الْأَرْزَاقِ کمْ مِنْ عَاکفٍ عَلَى ذَنْبِهِ فِی آخِرِ أَیامِ عُمُرِهِ‏ وَ مَنْ کَسَاهُ الْحَیاءُ ثَوْبَهُ خَفِیَ عَلَى النَّاسِ عَیبُهُ وَ انْحُ الْقَصْدَ مِنَ الْقَوْلِ فَإِنَّ مَنْ تَحَرَّى الْقَصْدَ خَفَّتْ عَلَیهِ الْمُؤَنُ‏ وَ فِی خِلَافِ النَّفْسِ رُشْدُکَ مَنْ عَرَفَ الْأَیامَ لَمْ یَغْفُلْ عَنِ الِاسْتِعْدَادِ أَلَا وَ إِنَّ مَعَ کُلِّ جُرْعَةٍ شَرَقاً وَ إِنَّ فِی کلِّ أُکْلَةٍ غَصَصاً- لَا تُنَالُ نِعْمَةٌ إِلَّا بِزَوَالِ أُخْرَى وَ لِکلِّ ذِی رَمَقٍ قُوتٌ وَ لِکلِّ حَبَّةٍ آکِلٌ وَ أَنْتَ قُوتُ الْمَوْتِ.

ای مردم به راستی دلها را گواهانی است (فطری) که بیرون برد نفوس را از مسلک (و راه) تقصیرکاران، و تیزی هوش برای درک مواعظ (و پندها) همان است که نفس انسان را به سوی دوری جستن از خطر کشاند، و برای دلها خاطرات (و انگیزه‌هائی) از هوا و هوس هست، و خردها هستند که (از آنها) بازدارند و جلوگیری کنند، تجربیات (برای شخص) علم تازه‌ای است، و پندگیری (از پیش آمدها) انسان را به هدایت و راه راست رهبری کند، برای تربیت تو کافی است (ملاحظه) آنچه را برای دیگری خوش نداری (شاید معنای آن همان باشد که به صورت مثل معروف شده که گویند: ادب را از که آموختی؟ از بی‌ادبان) حقی که تو به گردن برادر مؤمن خود داری مانند همان حقی است که او به گردن تو دارد، محققا به مخاطره افتد کسی که بی‌نیاز (و مستبد) به رأی خود شد، تدبر (و عاقبت اندیشی) پیش از کار باید؛ زیرا تو را از پشیمانی ایمن سازد، و کسی که آراء مختلف را ملاحظه و برآورد کند، اشتباه‌کاری‌ها (و لغزش‌گاه‌ها) را بشناسد، و کسی که از زیاده‌گوئی (یا کارهای بیهوده) خودداری کند، خردها (کار) او را درست و صحیح دانند. و هر که شهوت خود را مهار کند، قدر و موقعیت خود را حفظ کند و هر که زبانش را نگاهدارد، مردم از (شر) او آسوده‌اند و به خواسته‌اش رسد، و در تغییر و تحول اوضاع جوهر مردان دانسته (و آشکار) شود، روزگار رازهای نهفته را برای تو آشکار سازد، و در برق جهنده و زودگذر برای شخصی که سخت در تاریکی فرورفته بهره و ثمری نیست، کسی که به حکمت و فرزانگی شناخته شد مردم به دیده سنگینی و بزرگی به او بنگرند، شریف‌ترین ثروت و توانگری واگذاردن آرزو است، بردباری سپر نداری است، حرص نشانه فقر است، بخل جامه روئین مستمندی است (یعنی بر شخص بخیل جامه مستمندی پوشاند). مودت و دوستی خویشاوندی (تازه‌ای) است که بدست آورده‌ای و فقیر خوش‌رفتار بهتر از دارای جفاکار است، پند و موعظه، پناهگاه شخص پذیرنده و نگهدار بدان است، و هر که دیده (یا زبانش) را رها کند (که بهر جا نگاه کند، یا هر چه خواهد بگوید) حسرت و افسوسش زیاد باشد، روزگار سپاسگزاری خود را بر کسی که به خواسته‌اش رسیده، واجب داند (کنایه از این است که به ندرت کسی در دنیا به خواسته‌اش رسد). و کم اتفاق افتد که زبان در انتشار سخن زشت و نیکو با تو از روی انصاف و عدالت رفتار کند (یعنی در مورد مدح و ذم کسی نتوانی اعتدال را مراعات کنی بلکه در هر دو مورد از حد تجاوز خواهی کرد)، و هر که تنگ خلق باشد خاندانش او را خوش ندارند، و هر که (به چیزی مانند دولت یا مال یا علم و غیره) رسید فخر و گردن‌فرازی کند، و کم است که آرزو با تو راست گوید (و آنچه آرزو داری بدان برسی) فروتنی جامه هیبت و بزرگی بر تو بپوشاند، و در خوش خلقی گنج‌های روزی (نهفته) است، چه بسا کسی که ملازم گناه خویش است در آخرین روزهای عمر خود (یعنی انسان باید همیشه از گناه پرهیز کند چون ممکن است هر روز آخر عمر او باشد) هر که را شرم و حیاء جامه در برش کند عیبش بر مردم پوشیده ماند، در گفتار میانه‌رو باش که هر که میانه‌روی در گفتار داشت کار بر او آسان گردد (یعنی از افراط در گفتار و مبالغه بپرهیز؛ زیرا اثبات حرف‌های بزرگ دشوار است) رشد و هدایت تو در مخالفت با نفس است. کسی که روزگار (و تحولات آن را) شناخت از آمادگی غافل نگردد، هان! که با هر نوشیدنی گلوشکستگی و با هر لقمه‌ای گلوگیری است، به نعمتی نرسی جز به رفتن نعمت دیگری، هر جانداری قوتی دارد، و هر دانه‌ای خورنده‌ای، و تو قوت مرگی.

اعْلَمُوا أَیُّهَا النَّاسُ أَنَّهُ مَنْ مَشَى عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ فَإِنَّهُ یَصِیرُ إِلَى بَطْنِهَا وَ اللَّیلُ وَ النَّهَارُ یَتَنَازَعَانِ [یَتَسَارَعَانِ‏] فِی هَدْمِ الْأَعْمَارِ.

بدانید ای مردم که هر که روی زمین گام زند، در دل آن جای گیرد، و شب و روز ستیزه کنند (و در نسخه‌ای است که برهم سبقت گیرند) در نابودی عمرها.

یَا أَیُّهَا النَّاسُ کُفْرُ النِّعْمَةِ لُؤْمٌ وَ صُحْبَةُ الْجَاهِلِ شُؤْمٌ إِنَّ مِنَ الْکرَمِ لِینَ الْکلَامِ وَ مِنَ الْعِبَادَةِ إِظْهَارَ اللِّسَانِ وَ إِفْشَاءَ السَّلَامِ إِیاک وَ الْخَدِیعَةَ فَإِنَّهَا مِنْ خُلُقِ اللَّئِیمِ لَیسَ کُلُّ طَالِبٍ یُصِیبُ وَ لَا کُلُّ غَائِبٍ یَئُوبُ لَا تَرْغَبْ فِیمَنْ زَهِدَ فِیک رُبَّ بَعِیدٍ هُوَ أَقْرَبُ مِنْ قَرِیبٍ سَلْ عَنِ الرَّفِیقِ قَبْلَ الطَّرِیقِ وَ عَنِ الْجَارِ قَبْلَ الدَّارِ أَلَا وَ مَنْ أَسْرَعَ فِی الْمَسِیرِ أَدْرَکهُ الْمَقِیلُ اسْتُرْ عَوْرَةَ أَخِیک کمَا تَعْلَمُهَا فِیک‏ اغْتَفِرْ زَلَّةَ صَدِیقِک لِیَوْمِ یَرْکَبُکَ عَدُوُّک مَنْ غَضِبَ عَلَى مَنْ لَا یَقْدِرُ عَلَى ضَرِّهِ طَالَ حُزْنُهُ وَ عَذَّبَ نَفْسَهُ مَنْ خَافَ رَبَّهُ کَفَّ ظُلْمَهُ [مَنْ خَافَ رَبَّهُ کُفِیَ عَذَابَهُ‏] وَ مَنْ لَمْ یَزِغْ‏ فِی کلَامِهِ أَظْهَرَ فَخْرَهُ وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفِ الْخَیرَ مِنَ الشَّرِّ فَهُوَ بِمَنْزِلَةِ الْبَهِیمَةِ إِنَّ مِنَ الْفَسَادِ إِضَاعَةَ الزَّادِ مَا أَصْغَرَ الْمُصِیبَةَ مَعَ عِظَمِ الْفَاقَةِ غَداً هَیهَاتَ هَیهَاتَ وَ مَا تَنَاکَرْتُمْ إِلَّا لِمَا فِیکمْ مِنَ الْمَعَاصِی وَ الذُّنُوبِ فَمَا أَقْرَبَ الرَّاحَةَ مِنَ التَّعَبِ وَ الْبُؤْسَ مِنَ النَّعِیمِ وَ مَا شَرٌّ بِشَرٍّ بَعْدَهُ الْجَنَّةُ وَ مَا خَیرٌ بِخَیرٍ بَعْدَهُ النَّارُ وَ کُلُّ نَعِیمٍ دُونَ الْجَنَّةِ مَحْقُورٌ وَ کُلُّ بَلَاءٍ دُونَ النَّارِ عَافِیةٌ وَ عِنْدَ تَصْحِیحِ الضَّمَائِرِ تُبْدُو الْکبَائِرُ تَصْفِیةُ الْعَمَلِ أَشَدُّ مِنَ الْعَمَلِ وَ تَخْلِیصُ النِّیَّةِ مِنَ الْفَسَادِ أَشَدُّ عَلَى الْعَامِلِینَ مِنْ طُولِ الْجِهَادِ هَیهَاتَ لَوْ لَا التُّقَى لَکُنْتُ أَدْهَى الْعَرَبِ.

ای مردم ناسپاسی نعمت (از) پستی است، و همنشینی نادان شوم است، به راستی که نرمی در سخن از کرم (وجود) است، اظهار بزبان (یعنی پند و نصیحت زبانی یا نرمش در گفتار) و فاش سلام کردن از زمره عبادت است، بر تو باد به نیرنگ بازی که این کار اخلاق مردم پست است، هر جوینده‌ای به خواسته‌اش نرسد، و هر غائبی بازنگردد، به کسی که از تو دوری کند دل مبند (مقصود مردم دنیا یا خود دنیا است) چه بسا دوری که نزدیک‌تر از نزدیک است (چون مرگ) پیش از رفتن به راهی رفیق راه را بجوی و پیش از (خرید و تهیه) خانه همسایه‌اش را جویا شو، هان! هر که در راه شتاب کند (به زودی به مقصد و) به استراحت رسد، عیب برادرت را که (مانندش را) در خود سراغ داری بپوش (یا چنانچه خودت دوست نداری پرده‌ات را در مورد عیبت بدرند تو هم پرده‌پوش دیگران باش). لغزش دوستت را نادیده گیر برای روزی که دشمنت بر تو چیره گردد (یعنی با دیدن لغزشی از دوست خود و برو آوردن آن او را از خویش مرنجان و برای روز گرفتاری او را نگهدار) کسی که خشم گیرد بر آن کس که خود نیروی زیان رساندن به او را ندارد اندوهش طولانی گردد و خویش را در عذاب و شکنجه (روحی) اندازد. هر که از پروردگار خود بترسد از ستمش خودداری کند (در نسخه‌ای است که هر که از پروردگار خویش بترسد (خدا) عذابش را از او بگرداند) هر که در سخن راه انحراف نپوید فخر و بزرگی خویش را آشکار سازد، و هر که خیر را از شر نشناسد چون حیوانی باشد. به راستی که از کارهای فاسد تباه کردن توشه (راه) است، چه کوچک است مصیبت نسبت به نیازمندی بزرگ فردای قیامت (یعنی مصیبت دنیائی هر چه بزرگ باشد در برابر اجری که خدا در قیامت با کمال نیازمندی شخص به انسان می‌دهد کوچک است) دریغا، دریغا، شما از هم دور و ناآشنا نیستید جز بخاطر نافرمانی‌ها و گناهان (یعنی گناهان است که شما را با هم ناآشنا و از هم دور کرده، و شاید مقصود گناهان درونی چون کبر و حسد و کینه و علاقه به دنیا و امثال آن باشد که موجب دوری افراد از یکدیگر است). وه که چه نزدیک است آسایش به رنج، و سختی و دشواری به نعمت و فراخی (یعنی نه به آسایش دنیا می‌توان خوشحال و مطمئن شد و نه به سختی آن بدحال و مأیوس گشت) شر و بدی آن نیست که بهشت در دنبال دارد و خیر و خوبی آن نیست که دوزخ از پی دارد. هر نعمتی جز بهشت کوچک است، و هر بلائی در کنار دوزخ تندرستی و عافیت است. هنگام درست کردن (و پاک ساختن) درون‌ها گناهان بزرگ ظاهر گردد، کار پاک انجام دادن از خود کار سخت‌تر است، و خالص کردن نیت برای اهل عمل از جهاد طولانی با دشمن سخت‌تر است، دریغا که اگر ملاحظه تقوی و پرهیزگاری نبود من سیاست‌مدارترین عرب بودم‏.

أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى وَعَدَ نَبِیهُ مُحَمَّداً ص الْوَسِیلَةَ وَ وَعْدُهُ الْحَقُ‏ وَ لَنْ یُخْلِفَ اللَّهُ وَعْدَهُ‏ أَلَا وَ إِنَّ الْوَسِیلَةَ عَلَى دَرَجِ الْجَنَّةِ وَ ذِرْوَةِ ذَوَائِبِ الزُّلْفَةِ وَ نِهَایَةِ غَایَةِ الْأُمْنِیَّةِ لَهَا أَلْفُ مِرْقَاةٍ مَا بَینَ الْمِرْقَاةِ إِلَى الْمِرْقَاةِ حُضْرُ الْفَرَسِ الْجَوَادِ مِائَةَ عَامٍ‏ وَ هُوَ مَا بَینَ مِرْقَاةِ دُرَّةٍ إِلَى مِرْقَاةِ جَوْهَرَةٍ إِلَى مِرْقَاةِ زَبَرْجَدَةٍ إِلَى مِرْقَاةِ لُؤْلُؤَةٍ إِلَى مِرْقَاةِ یاقُوتَةٍ إِلَى مِرْقَاةِ زُمُرُّدَةٍ إِلَى مِرْقَاةِ مَرْجَانَةٍ إِلَى مِرْقَاةِ کافُورٍ إِلَى مِرْقَاةِ عَنْبَرٍ إِلَى مِرْقَاةِ یَلَنْجُوجٍ‏ إِلَى مِرْقَاةِ ذَهَبٍ إِلَى مِرْقَاةِ غَمَامٍ إِلَى مِرْقَاةِ هَوَاءٍ إِلَى مِرْقَاةِ نُورٍ قَدْ أَنَافَتْ عَلَى کلِّ الْجِنَانِ وَ رَسُولُ اللَّهِ ص یوْمَئِذٍ قَاعِدٌ عَلَیهَا مُرْتَدٍ بِرَیْطَتَیْنِ‏ رَیْطَةٍ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ وَ رَیْطَةٍ مِنْ نُورِ اللَّهِ عَلَیهِ تَاجُ النُّبُوَّةِ وَ إِکْلِیلُ الرِّسَالَةِ قَدْ أَشْرَقَ بِنُورِهِ الْمَوْقِفُ وَ أَنَا یوْمَئِذٍ عَلَى الدَّرَجَةِ الرَّفِیعَةِ وَ هِی دُونَ دَرَجَتِهِ وَ عَلَیَّ رَیْطَتَانِ رَیْطَةٌ مِنْ أُرْجُوَانِ النُّورِ وَ رَیْطَةٌ مِنْ کافُورٍ وَ الرُّسُلُ وَ الْأَنْبِیاءُ قَدْ وَقَفُوا عَلَى الْمَرَاقِی وَ أَعْلَامُ الْأَزْمِنَةِ وَ حُجَجُ الدُّهُورِ عَنْ أَیمَانِنَا وَ قَدْ تَجَلَّلَهُمْ حُلَلُ النُّورِ وَ الْکرَامَةِ لَا یَرَانَا مَلَکٌ مُقَرَّبٌ وَ لَا نَبِیٌّ مُرْسَلٌ إِلَّا بُهِتَ بِأَنْوَارِنَا وَ عَجِبَ مِنْ ضِیائِنَا وَ جَلَالَتِنَا وَ عَنْ یَمِینِ الْوَسِیلَةِ عَنْ یَمِینِ الرَّسُولِ ص غَمَامَةٌ بَسْطَةَ الْبَصَرِ یَأْتِی مِنْهَا النِّدَاءُ یا أَهْلَ الْمَوْقِفِ طُوبَى لِمَنْ أَحَبَّ الْوَصِیّ وَ آمَنَ بِالنَّبِیِّ الْأُمِّیِّ الْعَرَبِیِّ وَ مَنْ کفَرَ فَالنَّارُ مَوْعِدُهُ وَ عَنْ یَسَارِ الْوَسِیلَةِ عَنْ یَسَارِ الرَّسُولِ ص ظُلَّةٌ یَأْتِی مِنْهَا النِّدَاءُ یا أَهْلَ الْمَوْقِفِ طُوبَى لِمَنْ أَحَبَّ الْوَصِیَّ وَ آمَنَ بِالنَّبِیِّ الْأُمِّیِّ وَ الَّذِی لَهُ الْمُلْکُ الْأَعْلَى لَا فَازَ أَحَدٌ وَ لَا نَالَ الرَّوْحَ وَ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ لَقِیَ خَالِقَهُ بِالْإِخْلَاصِ لَهُمَا وَ الِاقْتِدَارِ بِنُجُومِهِمَا- فَأَیقِنُوا یا أَهْلَ وَلَایةِ اللَّهِ بِبَیاضِ وُجُوهِکُمْ وَ شَرَفِ مَقْعَدِکُمْ وَ کرَمِ مَآبِکُمْ وَ بِفَوْزِکُمُ الْیَوْمَ‏ عَلى‏ سُرُرٍ مُتَقابِلِینَ* وَ یا أَهْلَ الِانْحِرَافِ وَ الصُّدُودِ عَنِ اللَّهِ عَزَّ ذِکرُهُ وَ رَسُولِهِ وَ صِرَاطِهِ وَ أَعْلَامِ الْأَزْمِنَةِ أَیْقِنُوا بِسَوَادِ وُجُوهِکمْ وَ غَضَبِ رَبِّکمْ جَزَاءً بِمَا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ وَ مَا مِنْ رَسُولٍ سَلَفَ وَ لَا نَبِیٍّ مَضَى إِلَّا وَ قَدْ کانَ مُخْبِراً أُمَّتَهُ بِالْمُرْسَلِ الْوَارِدِ مِنْ بَعْدِهِ وَ مُبَشِّراً بِرَسُولِ اللَّهِ‏ -ص- وَ مُوصِیاً قَوْمَهُ بِاتِّبَاعِهِ وَ مُحَلِّیَهُ عِنْدَ قَوْمِهِ لِیَعْرِفُوهُ بِصِفَتِهِ وَ لِیَتَّبِعُوهُ عَلَى شَرِیعَتِهِ وَ لِئَلَّا یَضِلُّوا فِیهِ مِنْ بَعْدِهِ فَیَکونَ مَنْ هَلَک أَوْ ضَلَّ بَعْدَ وُقُوعِ الْإِعْذَارِ وَ الْإِنْذَارِ عَنْ بَیِّنَةٍ وَ تَعْیينِ حُجَّةٍ فَکانَتِ الْأُمَمُ فِی رَجَاءٍ مِنَ الرُّسُلِ وَ وُرُودٍ مِنَ الْأَنْبِیاءِ وَ لَئِنْ أُصِیبَتْ بِفَقْدِ نَبِیٍّ بَعْدَ نَبِیٍّ عَلَى عِظَمِ مَصَائِبِهِمْ وَ فَجَائِعِهَا بِهِمْ‏ فَقَدْ کانَتْ عَلَى سَعَةٍ مِنَ الْأَمَلِ وَ لَا مُصِیبَةٌ عَظُمَتْ وَ لَا رَزِیَّةٌ جَلَّتْ کَالْمُصِیبَةِ بِرَسُولِ اللَّهِ ص لِأَنَّ اللَّهَ خَتَمَ بِهِ الْإِنْذَارَ وَ الْإِعْذَارَ وَ قَطَعَ بِهِ الِاحْتِجَاجَ وَ الْعُذْرَ بَینَهُ وَ بَینَ خَلْقِهِ وَ جَعَلَهُ بَابَهُ الَّذِی بَینَهُ وَ بَینَ عِبَادِهِ وَ مُهَیمِنَهُ‏ الَّذِی لَا یَقْبَلُ إِلَّا بِهِ- وَ لَا قُرْبَةَ إِلَیهِ إِلَّا بِطَاعَتِهِ وَ قَالَ فِی مُحْکمِ کِتَابِهِ- مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ وَ مَنْ تَوَلَّى‏ فَما أَرْسَلْناکَ عَلَیهِمْ حَفِیظاً فَقَرَنَ طَاعَتَهُ بِطَاعَتِهِ وَ مَعْصِیتَهُ بِمَعْصِیتِهِ فَکانَ ذَلِکَ دَلِیلًا عَلَى مَا فَوَّضَ إِلَیهِ وَ شَاهِداً لَهُ عَلَى مَنِ اتَّبَعَهُ وَ عَصَاهُ وَ بَیَّنَ ذَلِک فِی غَیرِ مَوْضِعٍ مِنَ الْکتَابِ الْعَظِیمِ فَقَالَ تَبَارَک وَ تَعَالَى فِی التَّحْرِیضِ عَلَى اتَّبَاعِهِ وَ التَّرْغِیبِ فِی تَصْدِیقِهِ وَ الْقَبُولِ بِدَعْوَتِهِ- قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی‏ یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ‏ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ‏ فَاتِّبَاعُهُ ص مَحَبَّةُ اللَّهِ وَ رِضَاهُ غُفْرَانُ الذُّنُوبِ وَ کمَالُ الْفَوْزِ وَ وُجُوبُ الْجَنَّةِ وَ فِی التَّوَلِّی عَنْهُ وَ الْإِعْرَاضِ مُحَادَّةُ اللَّهِ وَ غَضَبُهُ وَ سَخَطُهُ وَ الْبُعْدُ مِنْهُ مُسْکِنُ النَّارِ وَ ذَلِک قَوْلُهُ‏ وَ مَنْ یَکفُرْ بِهِ مِنَ الْأَحْزابِ فَالنَّارُ مَوْعِدُهُ‏ یَعْنِی الْجُحُودَ بِهِ وَ الْعِصْیانَ لَهُ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَک اسْمُهُ امْتَحَنَ بِی عِبَادَهُ وَ قَتَلَ بِیدِی أَضْدَادَهُ وَ أَفْنَى بِسَیفِی جُحَّادَهُ وَ جَعَلَنِی زُلْفَةً لِلْمُؤْمِنِینَ وَ حِیاضَ مَوْتٍ عَلَى الْجَبَّارِینَ وَ سَیفَهُ عَلَى الْمُجْرِمِینَ وَ شَدَّ بِی أَزْرَ رَسُولِهِ وَ أَکْرَمَنِی بِنَصْرِهِ وَ شَرَّفَنِی بِعِلْمِهِ وَ حَبَانِی بِأَحْکامِهِ وَ اخْتَصَّنِی بِوَصِیَّتِهِ وَ اصْطَفَانِی بِخِلَافَتِهِ فِی أُمَّتِهِ فَقَالَ ص وَ قَدْ حَشَدَهُ‏ الْمُهَاجِرُونَ وَ الْأَنْصَارُ وَ انْغَصَّتْ‏ بِهِمُ الْمَحَافِلُ.

ای مردم همانا خدای تعالی به پیامبرش محمد وعده (مقام) وسیله را داده، و وعده او حق است و خدا هرگز خلف وعده نمی‌کند، هان! که وسیله: نردبان بهشت است (و ممکن است «علی» در اصلی «اعلی» یعنی برترین درجات بهشت بوده و تصحیف شده باشد) و برترین درجات قرب بحق و آخرین حد هر آرزوئی است، مقامی است که هزار پله دارد، و میان هر پله تا پله دیگر باندازه یک صد سال دویدن اسب تندرو است، یک پله مروارید، و پله دیگر گوهر و پله زبرجد، و پله لؤلؤ، و پله یاقوت، و پله زمرد، و پله مرجان، و پله کافور، و پله عنبر، پله از عود، پله طلا، پله از ابر، تا برسد بپله از هوا، و برسد بپله از نور که آنجا مشرف بر همه بهشت‌ها است، و رسول خدا (ص) در آن روز روی آن پله نشسته و دو جامه نرم بتن کرده یکی از آن جامه‌ها از رحمت خدا و جامه دیگر از نور خدا است، تاج پیامبری بر سر دارد و روی آن تاج اکلیل رسالت قرار دارد، بنور آن حضرت تمام صحرای محشر روشن شود، و من نیز در آن روز بر پله بلندی پائین‌تر از پله او قرار دارم و دو جامه لطیف دربردارم یکی از ارغوان نور و یکی از کافور، و پیمبران و رسولان نیز بر پله‌های دیگر ایستاده‌اند و بزرگان زمانه و حجت‌های روزگار نیز در سمت راست مایند که جامه‌هائی از نور و کرامت آنان را پوشانده، نبیند ما را فرشته و نه پیامبر مرسلی جز آنکه از انوار ما مبهوت و از درخشندگی و جلالت ما در شگفت شود، و در طرف راست (مقام) وسیله سمت راست رسول خدا (ص) ابری است که بقدر دید چشم گسترده است و از آن ابر ندا رسد: ای اهل محشر خوشا بحال کسی که دوست دارد وصی (پیغمبر) را و ایمان دارد به پیامبر امی (منسوب بمکة) عرب، و هر که کفر ورزیده دوزخ وعده‌گاه او است، و از سمت چپ وسیله از طرف چپ رسول خدا (ص) ابری است که از آن نداء آید: ای اهل محشر خوشا بحال کسی که دوست دارد وصی (پیغمبر) را و ایمان دارد به پیامبر امی (منسوب بمکة). سوگند بدان که فرمانروائی اعلا (و برتر) از اوست هیچ‌کس رستگار نشود و روی آسایش و بهشت را نبیند جز آنکه آفریدگار خود را از روی اخلاص نسبت بآن دو دیدار کند و به اختران (امامان از فرزندان) آن دو اقتداء کند. ای اهل ولایت خدا، به روسفیدی خود و بشرافت جایگاه و بازگشتگاه گرامی و بکامیابی خود که در آن روز بر تخت‌هائی در برابر همید یقین داشته باشید، و ای مردمان منحرف و باز دارنده از خدای عزوجل و رسول او و راه او و بزرگان زمانه، شما نیز یقین کنید به روسیاهی خود و خشم پروردگارتان بکیفر آنچه کرده‌اید، و هیچ رسول و پیامبری در گذشته نبوده است جز آنکه امت خود را به پیامبر مرسل پس از خود خبر داده و به آمدن رسول خدا (ص) آنها را مژده داده، و قوم خود را به پیروی از او سفارش کرده، و آن حضرت را برای قوم خود توصیف کرده تا او را بصفاتش بشناسند، و از احکام و قوانینش پیروی کنند، و پس از او بگمراهی نیفتند، تا هر که بنابودی و گمراهی افتاد پس از رفع عذر و بیم دادن از روی دلیل و تعیین حجت حق باشد.

و از این رو امت‌ها (پیش از ظهور پیامبر اسلام) همیشه در امید آمدن رسولان و ظهور پیمبران بودند و اگر با رفتن پیامبری بمصیبت فقدان او دچار می‌گشتند با اینکه فقدان آنان برای مردم مصیبتی بزرگ و فاجعه ناگواری بود ولی باز دامنه آرزوی آنها (درآمدن پیامبران بعدی) وسیع بود، و هیچ مصیبتی بزرگتر و فاجعه‌ای ناگوارتر از مصیبت فقدان رسول خدا (ص) نبود؛ زیرا خداوند با رحلت آن حضرت بیم دادن و عذر برقرار کردن را برای مردم پایان داد، و بوسیله او احتجاج و عذر میان خود و خلق خود را قطع فرمود، و او را وسیله و نگهبانی در بین خود و بندگانش قرار داد که عملی را جز بوسیله او نپذیرد، و تقرب بدرگاهش نشود جز با فرمانبرداری او.

و خدای تعالی در آیه محکم قرآنش فرمود: «هر که از این پیغمبر فرمان برد، فرمان خدا را برده، و هر که پشت کند ما تو را بنگهبانی آنان نفرستاده‌ایم» (سوره نساء، آیه ۸۰) و با این سخن فرمانبرداری خود را بفرمانبرداری از او پیوست کرد، و نافرمانیش را بنافرمانی از او، پس همین (آیه) دلیل است بر آنچه بدو واگذار شده و گواهی است برای او بر کسی که پیروی یا نافرمانیش کند، و این مطلب را در چند جای از قرآن بزرگ خود بیان کرده، پس در آنجا که مردم را به پیروی از او وامی‌دارد و به تصدیق او و پذیرفتن دعوتش تشویق کند فرماید: «بگو اگر خدا را دوست دارید پیروی مرا کنید تا خدایتان دوست بدارد و گناهانتان را بیامرزد» (سوره آل‌عمران، آیه ۳۱) و با این ترتیب پیروی آن حضرت (ص) دوستی خدا است و خوشنودی او (موجب) آمرزش گناهان و رستگاری کامل و واجب شدن بهشت است، و در رو گرداندن از آن حضرت و اعراض از او ستیزه‌جوئی با خدا و خشم و غضب و دوری از او است که (انسان را) در دوزخ جای دهد، و این است معنای گفتار خداوند که فرماید: «و هر که از این دسته‌ها بدو کافر شود دوزخ جایگاه او است» (سوره هود، آیه ۱۷) و مقصود از کفر انکار و نافرمانی او است، چون که خداوند تبارک و تعالی بوسیله من بندگانش را آزمایش کرد و بدست من مخالفین خود را کشت و بشمشیر من منکرانش را نابود کرد، و مرا وسیله تقرب مؤمنان و حوضهای مرگی برای سرکشان و شمشیری بر بزهکاران قرار داد، و بوسیله من پشت رسول خود را محکم کرد و بیاری او گرامیم داشت، و به دانش او شرافتم داد، و بأحکام او عطایم بخشید، و بمقام وصیت او ویژه‌ام ساخت، و بجانشینی او در میان امتش برگزیدم، پس در هنگامی که مهاجر و انصار گرد او را گرفته بودند و (از کثرت جمعیت) جا بر آنها تنگ شده بود فرمود:

أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ عَلِیّاً مِنِّی کهَارُونَ‏ مِنْ مُوسَى إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدِی فَعَقَلَ الْمُؤْمِنُونَ‏ عَنِ اللَّهِ نَطَقَ الرَّسُولُ إِذْ عَرَفُونِی أَنِّی لَسْتُ بِأَخِیهِ لِأَبِیهِ وَ أُمِّهِ کمَا کانَ هَارُونُ أَخَا مُوسَى لِأَبِیهِ وَ أُمِّهِ وَ لَا کُنْتُ نَبِیّاً فَاقْتَضَى نُبُوَّةً وَ لَکنْ کانَ ذَلِک مِنْهُ اسْتِخْلَافاً لِی کمَا اسْتَخْلَفَ مُوسَى هَارُونَ ع حَیثُ یَقُولُ‏: «اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی‏ وَ أَصْلِحْ‏ وَ لا تَتَّبِعْ سَبِیلَ الْمُفْسِدِینَ‏» وَ قَوْلُهُ ع حِینَ تَکلَّمَتْ طَائِفَةٌ فَقَالَتْ نَحْنُ مَوَالِی رَسُولِ اللَّهِ ص فَخَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِلَى حَجَّةِ الْوَدَاعِ ثُمَّ صَارَ إِلَى غَدِیرِ خُمٍّ فَأَمَرَ فَأُصْلِحَ لَهُ شِبْهُ الْمِنْبَرِ ثُمَّ عَلَاهُ وَ أَخَذَ بِعَضُدِی حَتَّى رُئِیَ بَیاضُ إِبْطَیْهِ رَافِعاً صَوْتَهُ قَائِلًا فِی مَحْفِلِهِ مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ فَکانَتْ عَلَى وَلَایَتِی وَلَایَةُ اللَّهِ وَ عَلَى عَدَاوَتِی عَدَاوَةُ اللَّهِ وَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی ذَلِک الْیَوْمِ: «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ‏ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیکُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دِیناً» فَکانَتْ وَلَایَتِی کمَالَ الدِّینِ وَ رِضَا الرَّبِّ جَلَّ ذِکرُهُ، وَ أَنْزَلَ اللَّهُ تَبَارَک وَ تَعَالَى اخْتِصَاصاً لِی وَ تَکرُّماً نَحَلَنِیهِ وَ إِعْظَاماً وَ تَفْصِیلًا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ص مَنَحَنِیهِ‏ وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَى‌: «ثُمَّ رُدُّوا إِلَى اللَّهِ مَوْلاهُمُ الْحَقِ‏ أَلا لَهُ الْحُکمُ وَ هُوَ أَسْرَعُ الْحاسِبِینَ»‏.

ای مردم! همانا مقام علی در پیش من چون هارون است در نزد موسی جز آنکه پیامبری پس از من نیست، پس مؤمنان از جانب خدا سخن رسول خدا (ص) را فهمیدند، زیرا دانستند که من برادر پدر و مادری رسول خدا (ص) که نیستم چنانچه هارون برادر پدر و مادری موسی بود، و پیامبر هم نخواهم بود که درخواست نبوت کنم، ولی مقصود از این سخن جانشینی من بود چنانچه موسی هارون را جانشین خود ساخت در آنجا که می‌فرماید: «میان قوم من جانشین من باش و باصلاح (کارشان) بپرداز و از راه تبهکاران پیروی مکن» (سوره اعراف، آیه ۱۴۲) و گفتار دیگر رسول خدا (ص) هنگامی که جمعی گفتند: مائیم دوستان نزدیک (و سرپرستان پس از) رسول خدا (ص)، پس رسول خدا بسفر حجة الوداع رفت و سپس به غدیر خم آمد و در آنجا دستور داد شبیه منبری برایش ساختند و بالای آن رفت و بازوی مرا گرفته بلند کرد بدانسان که زیر بغلش نمودار شد و با آواز بلند در آن انجمن فرمود: «هر که را من سرور و مولی هستم علی سرور و مولای او است، خدایا دوست بدار هر که دوستش دارد و دشمن بدار هر که دشمنش دارد» پس روی دوستی من است دوستی خدا، و روی دشمنی من است دشمنی خدا، و خدای عزوجل دربارهٔ جریان آن روز (این آیه را) نازل فرمود: «امروز دین شما را برایتان کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام کردم و اسلام را دین شما انتخاب کردم» (سوره مائده، آیه ۳) پس ولایت من کمال دین و انتخاب و پسند پروردگار جل ذکره گردید. و نازل فرمود خدای تبارک و تعالی در مورد خصوص من و گرامی داشت من و بزرگی من و فضیلتی که رسول خدا (ص) بمن داد این گفتار را که فرماید: «سپس برگردانده شوند بسوی خدا، مولای حقیقی ایشان، هان که حکم (و داوری) از آن او است و او سریع‌ترین حسابگران است» (سوره انعام، آیه ۶۲). (ظاهرا مقصود این است که عنوان «مولی» که خدا و رسول او هر دو خود را بدان نامیده‌اند این عنوان را خداوند بمن داده و مرا از میان امت بدین نام و عنوان مخصوص داشته است و این بخاطر بزرگداشت و فضیلت من بوده، و ممکن است مقصود این باشد که مولی در کلام رسول خدا (ص) بهمان معنی است که در این آیه است، و جمله «و انزل اللَّه تبارک و تعالی …» مربوط به آیه سابقه باشد…).

فِیَّ مَنَاقِبُ لَوْ ذَکَرْتُهَا لَعَظُمَ بِهَا الِارْتِفَاعُ فَطَالَ لَهَا الِاسْتِمَاعُ وَ لَئِنْ تَقَمَّصَهَا دُونِیَ الْأَشْقَیانِ وَ نَازَعَانِی فِیمَا لَیسَ لَهُمَا بِحَقٍّ وَ رَکبَاهَا ضَلَالَةً وَ اعْتَقَدَاهَا جَهَالَةً فَلَبِئْسَ مَا عَلَیهِ وَرَدَا وَ لَبِئْسَ مَا لِأَنْفُسِهِمَا مَهَّدَا یَتَلَاعَنَانِ‏ فِی دُورِهِمَا وَ یَتَبَرَّأُ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِنْ صَاحِبِهِ یَقُولُ لِقَرِینِهِ إِذَا الْتَقَیا یا لَیتَ بَینِی وَ بَینَک بُعْدَ الْمَشْرِقَیْنِ‏ فَبِئْسَ الْقَرِینُ‏ فَیُجِیبُهُ الْأَشْقَى عَلَى رُثُوثَةٍ یا لَیتَنِی لَمْ أَتَّخِذْک خَلِیلًا لَقَدْ أَضْلَلْتَنِی‏ عَنِ الذِّکرِ بَعْدَ إِذْ جاءَنِی‏ وَ کانَ الشَّیطانُ‏ لِلْإِنْسانِ خَذُولًا فَأَنَا الذِّکرُ الَّذِی عَنْهُ ضَلَّ وَ السَّبِیلُ الَّذِی عَنْهُ مَالَ وَ الْإِیمَانُ الَّذِی بِهِ کَفَرَ وَ الْقُرْآنُ الَّذِی إِیَّاهُ هَجَرَ وَ الدِّینُ الَّذِی بِهِ کَذَّبَ وَ الصِّرَاطُ الَّذِی عَنْهُ نَکبَ وَ لَئِنْ رَتَعَا فِی الْحُطَامِ الْمُنْصَرِمِ‏ وَ الْغُرُورِ الْمُنْقَطِعِ وَ کانَا مِنْهُ‏ عَلى‏ شَفا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ لَهُمَا عَلَى شَرِّ وُرُودٍ فِی أَخْیَبِ وُفُودٍ وَ أَلْعَنِ مَوْرُودٍ یَتَصَارَخَانِ بِاللَّعْنَةِ وَ یَتَنَاعَقَانِ بِالْحَسْرَةِ مَا لَهُمَا مِنْ رَاحَةٍ وَ لَا عَنْ عَذَابِهِمَا مِنْ مَنْدُوحَةٍ.

در من منقبت‌هائی وجود دارد که اگر آنها را بزبان آرم ارتفاع بنای آنها بزرگ و در نتیجه زمان گوش دادن بدانها نیز طولانی گردد. و اگر در برابر من آن دو بخت برگشته پیراهن خلافت را بر تن کردند و در آنچه حقی بدان نداشتند با من ستیزه جستند و از روی گمراهی بر مسند آن سوار شدند و از روی نادانی آن را بخود بستند (یا از خود دانستند) پس به بد جایگاهی درآیند و چه بد است آنچه را برای خود آماده و تهیه کردند، در خانه گور (و عالم برزخ و قیامت) بیکدیگر لعنت کنند و هر کدام آنها از دیگری بیزاری جوید، و چون برفیق خود برخورد بدو گوید: «ای کاش فاصله میان من و تو فاصله مشرق و مغرب بود که چه بد همنشینی بودی» و آن بخت برگشته با حالی نزار پاسخش دهد: «ای کاش من تو را دوست نمی‌گرفتم که براستی از ذکری که برایم آمده بود گمراهم ساختی و شیطان خوارکننده انسانی است».

و منم مقصود از ذکری که (آن بخت برگشته) از آن گمراه شد، و آن راهی که از آن منحرف گشت و آن ایمانی که بدان کفر ورزید، و آن قرآنی که از آن دوری کرد، و آن دینی که آن را دروغ پنداشت، و آن راهی که از آن کناره گرفت. و اگر چریدند آن دو نفر در علف خشکیده چیده شده، و چراگاه فریبنده دنیای ناپایدار و خود را به لب پرتگاه دوزخ کشاندند، این کار آنان را به بد جایگاهی وارد کند، در میان نومیدترین واردین و ملعون‌ترین واردشدگان، به لعن بیکدیگر فریاد کشند و با حسرت و افسوس (چون حیوانات) ناله کنند راحت و آسایشی ندارند و از عذاب و شکنجه‌شان چاره و گریزی نیست.

إِنَّ الْقَوْمَ لَمْ یَزَالُوا عُبَّادَ أَصْنَامٍ وَ سَدَنَةَ أَوْثَانٍ یُقِیمُونَ لَهَا الْمَنَاسِک وَ یَنْصِبُونَ لَهَا الْعَتَائِرَ وَ یَتَّخِذُونَ لَهَا الْقُرْبَانَ وَ یَجْعَلُونَ لَهَا الْبَحِیرَةَ وَ الْوَصِیلَةَ وَ السَّائِبَةَ وَ الْحَامَ وَ یَسْتَقْسِمُونَ بِالْأَزْلَامِ‏ عَامِهِینَ عَنِ اللَّهِ عَزَّ ذِکرُهُ حَائِرِینَ عَنِ الرَّشَادِ مُهْطِعِینَ إِلَى الْبِعَادِ وَ قَدِ اسْتَحْوَذَ عَلَیهِمُ الشَّیطانُ‏ وَ غَمَرَتْهُمْ سَوْدَاءُ الْجَاهِلِیَّةِ وَ رَضَعُوهَا جَهَالَةً وَ انْفَطَمُوهَا ضَلَالَةً فَأَخْرَجَنَا اللَّهُ إِلَیهِمْ رَحْمَةً وَ أَطْلَعَنَا عَلَیهِمْ رَأْفَةً وَ أَسْفَرَ بِنَا عَنِ الْحُجُبِ نُوراً لِمَنِ اقْتَبَسَهُ وَ فَضْلًا لِمَنِ اتَّبَعَهُ وَ تَأْیيداً لِمَنْ صَدَّقَهُ فَتَبَوَّءُوا الْعِزَّ بَعْدَ الذِّلَّةِ وَ الْکثْرَةَ بَعْدَ الْقِلَّةِ وَ هَابَتْهُمُ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصَارُ وَ أَذْعَنَتْ لَهُمُ الْجَبَابِرَةُ وَ طَوَائِفُهَا وَ صَارُوا أَهْلَ نِعْمَةٍ مَذْکورَةٍ وَ کرَامَةٍ مَیسُورَةٍ وَ أَمْنٍ بَعْدَ خَوْفٍ وَ جَمْعٍ بَعْدَ کوْفٍ‏ وَ أَضَاءَتْ بِنَا مَفَاخِرُ مَعَدِّ بْنِ عَدْنَانَ وَ أَوْلَجْنَاهُمْ‏ بَابَ الْهُدَى وَ أَدْخَلْنَاهُمْ دَارَ السَّلَامِ وَ أَشْمَلْنَاهُمْ ثَوْبَ الْإِیمَانِ وَ فَلَجُوا بِنَا فِی الْعَالَمِینَ وَ أَبْدَتْ لَهُمْ أَیامُ الرَّسُولِ آثَارَ الصَّالِحِینَ مِنْ حَامٍ مُجَاهِدٍ وَ مُصَلٍ‏ قَانِتٍ وَ مُعْتَکفٍ زَاهِدٍ یُظْهِرُونَ الْأَمَانَةَ وَ یَأْتُونَ الْمَثَابَةَ حَتَّى إِذَا دَعَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ نَبِیَّهُ ص وَ رَفَعَهُ إِلَیهِ لَمْ یَکُ ذَلِک بَعْدَهُ إِلَّا کَلَمْحَةٍ مِنْ خَفْقَةٍ أَوْ وَمِیضٍ مِنْ بَرْقَةٍ إِلَى أَنْ رَجَعُوا عَلَى الْأَعْقَابِ وَ انْتَکصُوا عَلَى الْأَدْبَارِ وَ طَلَبُوا بِالْأَوْتَارِ وَ أَظْهَرُوا الْکَتَائِبَ وَ رَدَمُوا الْبَابَ وَ فَلُّوا الدِّیارَ وَ غَیَّرُوا آثَارَ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ رَغِبُوا عَنْ أَحْکامِهِ وَ بَعُدُوا مِنْ أَنْوَارِهِ وَ اسْتَبْدَلُوا بِمُسْتَخْلَفِهِ بَدِیلًا اتَّخَذُوهُ‏ وَ کانُوا ظالِمِینَ‏ وَ زَعَمُوا أَنَّ مَنِ اخْتَارُوا مِنْ آلِ أَبِی قُحَافَةَ أَوْلَى بِمَقَامِ رَسُولِ اللَّهِ ص مِمَّنِ اخْتَارَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِمَقَامِهِ وَ أَنَّ مُهَاجِرَ آلِ أَبِی قُحَافَةَ خَیرٌ مِنَ الْمُهَاجِرِیِّ الْأَنْصَارِیِّ الرَّبَّانِیِّ نَامُوسِ هَاشِمِ بْنِ عَبْدِ مَنَافٍ.

این مردم (سال‌های طولانی) هم چنان بت‌ها را پرستش و در بتخانه‌ها خدمتکاری کردند، برای آنها مراسمی برپا می‌داشتند و نذر و قربانی برای آنها می‌کردند و برای آنها: «بحیرة» و «وصیلة» و «سائبة» و «حام» (حیواناتی بوده که در زمان جاهلیت روی عقائدی آنها را خاص خدا می‌دانستند و استفاده آنان را بر خود حرام می‌کردند) و با ازلام (چوبه‌های تیر مخصوص) قرعه می‌زدند، و از خدای عز ذکره بی‌خبر گشته و از راه راست سرگردان شده بودند، و بموجبات دوری از حق می‌شتافتند، شیطان بر آنها چیره گشته، و تاریکی دوران جاهلیت آنها را فرا گرفته و شیر خوردن و از شیر گرفتن‌شان بر جهالت و گمراهی بود (و پایه تمام کارهاشان از آغاز تا انجام بر نادانی و گمراهی ریخته شده بود). در چنین موقعیتی خداوند ما را از روی رحمت برای آنها فرستاد، و از نظر مهرورزی بر آنها ظاهر ساخت، و پرده‌ها را بوسیله ما کنار زد تا نوری باشد برای هر که خواهد نور گیرد، و فضیلتی باشد برای هر که پیروی آن کند، و کمکی باشد برای هر که آن را باور کند. (با این مهر و رحمت حق) اینان پس از خواری در مسند عزت قرار گرفتند، و پس از اینکه اندک بودند بسیار گشتند، هیبت آنها در دلها و دیده‌ها جای‌گیر شد، و سرکشان و طوائف آنها در برابرشان تسلیم گشتند، و بنعمتی رسیدند که سر زبان‌ها افتاد، و به آسانی بمقامی گرامی نائل شدند، و پس از بیم و خوف به آسایش و امنیت رسیدند، و پس از پراکندگی مجتمع گشتند، مفاخر معد بن عدنان (پدر عرب) بما درخشندگی گرفت، ما آنها را به دهلیز هدایت بردیم و (بدار السلام بهشت یا) بخانه امنیت و تندرستی وارد کردیم، و جامه ایمان بر تنشان پوشاندیم، و بواسطه ما بر جهانیان پیروز گشتند، و در روزگار رسول خدا (ص) آثار مردمان شایسته در ایشان ظاهر شد مانند مدافع شمشیر زن، و نمازگزار خداجو، و گوشه‌نشین پارسا، امانت‌داری را آشکار ساختند و به کارهای ثواب دست زدند (یا بزیارت خانه کعبه می‌آمدند) تا چون خدای عزوجل پیامبرش (ص) را بخواند و بسوی خود بالا برد. چیزی پس از او نگذشت جز مانند چشم برهم زدن یا جهیدن برق که بعقب بازگشتند و پشت کردند و به خون‌خواهی برخاستند و لشکرها کشیدند، و در (خانه رسول خدا) را بستند، و خانه‌ها را شکستند، و آثار رسول خدا (ص) را زیر و رو کردند و از احکام آن حضرت رو گرداندند و از انوار او دور گشتند، و بجای جانشینی که او تعیین کرده بود دیگری را از روی ستم بجانشینی گماشتند، و چنین پنداشتند که آن کس را که خود از خاندان ابی قحافة انتخاب کردند بجانشینی رسول خدا (ص) سزاوارتر است از آن کس که خود رسول خدا (ص) بجانشینی خود انتخاب فرموده بود، و خیال کردند مهاجر خاندان ابی قحافة بهتر از مهاجر و هم انصار ربانی و صاحب راز خدا و رسولش از خاندان بنی هاشم می‌باشد.

أَلَا وَ إِنَّ أَوَّلَ شَهَادَةِ زُورٍ وَقَعَتْ فِی الْإِسْلَامِ شَهَادَتُهُمْ أَنَّ صَاحِبَهُمْ مُسْتَخْلَفُ رَسُولِ اللَّهِ ص فَلَمَّا کانَ مِنْ أَمْرِ سَعْدِ بْنِ عُبَادَةَ مَا کانَ رَجَعُوا عَنْ ذَلِک وَ قَالُوا إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص مَضَى وَ لَمْ یَسْتَخْلِفْ فَکانَ رَسُولُ اللَّهِ ص الطَّیبُ الْمُبَارَکُ أَوَّلَ مَشْهُودٍ عَلَیهِ بِالزُّورِ فِی الْإِسْلَامِ وَ عَنْ قَلِیلٍ یَجِدُونَ غِبَّ مَا [یَعْلَمُونَ وَ سَیجِدُونَ التَّالُونَ غِبَّ مَا أَسَّسَهُ الْأَوَّلُونَ‏ وَ لَئِنْ کانُوا فِی مَنْدُوحَةٍ مِنَ الْمَهْلِ‏ وَ شِفَاءٍ مِنَ الْأَجَلِ وَ سَعَةٍ مِنَ الْمُنْقَلَبِ وَ اسْتِدْرَاجٍ مِنَ الْغُرُورِ وَ سُکُونٍ مِنَ الْحَالِ وَ إِدْرَاکٍ مِنَ الْأَمَلِ فَقَدْ أَمْهَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ شَدَّادَ بْنَ عَادٍ وَ ثَمُودَ بْنَ عَبُّودٍ وَ بَلْعَمَ بْنَ بَاعُورٍ وَ أَسْبَغَ عَلَیهِمْ‏ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَةً وَ أَمَدَّهُمْ بِالْأَمْوَالِ وَ الْأَعْمَارِ وَ أَتَتْهُمُ الْأَرْضُ بِبَرَکاتِهَا لِیَذَّکَّرُوا آلَاءَ اللَّهِ وَ لِیَعْرِفُوا الْإِهَابَةَ لَهُ‏ وَ الْإِنَابَةَ إِلَیهِ وَ لِیَنْتَهُوا عَنِ الِاسْتِکبَارِ فَلَمَّا بَلَغُوا الْمُدَّةَ وَ اسْتَتَمُّوا الْأُکلَةَ أَخَذَهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ اصْطَلَمَهُمْ‏ فَمِنْهُمْ مَنْ حُصِبَ‏ وَ مِنْهُمْ مَنْ أَخَذَتْهُ الصَّیْحَةُ وَ مِنْهُمْ مَنْ أَحْرَقَتْهُ الظُّلَّةُ وَ مِنْهُمْ مَنْ أَوْدَتْهُ الرَّجْفَةُ وَ مِنْهُمْ مَنْ أَرْدَتْهُ الْخَسْفَةُ - فَما کانَ اللَّهُ لِیَظْلِمَهُمْ‏ وَ لکِنْ کانُوا أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ.‏ أَلَا وَ إِنَّ لِکُلِّ أَجَلٍ کتَاباً فَإِذَا بَلَغَ الْکتَابُ أَجَلَهُ لَوْ کُشِفَ لَک عَمَّا هَوَى إِلَیهِ الظَّالِمُونَ وَ آلَ إِلَیهِ الْأَخْسَرُونَ لَهَرَبْتَ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِمَّا هُمْ عَلَیهِ مُقِیمُونَ وَ إِلَیهِ صَائِرُونَ.‏

بدانید که نخستین شهادت به ناحقی که در اسلام اتفاق افتاد گواهی آنها بود که دربارهٔ رفیقشان دادند و گفتند: او را رسول خدا (ص) بجانشینی منصوب داشته، و چون جریان سعد بن عباده پیش آمد (و آن سخنان را در مورد غصب خلافت بعمر و دیگران گفت) از این سخن برگشته و گفتند: رسول خدا (ص) از این جهان رفت و کسی را به جانشینی منصوب نفرمود، پس رسول خدا (ص) آن مرد پاک و مبارک نخستین کسی بود که در اسلام به ناحق بر علیه او گواهی دادند، و بزودی دریابند سرانجام آنچه را پیشینیان ایشان پی‌ریزی کردند، و اگر (می‌بینید که) اینان در مهلتی فراخ و در عمری مقدر و وسعت زمان بازگشت و غرور تدریجی و آرامش حال و رسیدن به آرزو هستند (شگفت نیست و) باید بدانید که خدای عزوجل به شداد بن عاد و ثمود بن عبود و بلعم بن باعور نیز مهلت داد و نعمت‌های آشکار و نهان خویش را برایشان کامل کرد و به وسیله مال‌ها و عمرهای طولانی کمکشان داد، و زمین برکات خویش را به آنها ارزانی داشت تا بلکه متذکر نعمت‌های الهی گردند و نهی و بیم او و راه بازگشت بدرگاهش را بشناسد و از گردنکشی دست بدارند. و چون دوران آنها بسر رسید و لقمه مقدر ایشان پایان یافت، خدای عزوجل ایشان را برگرفت و از بیخ و بن برکند، گروهی را به سنگریزه دچار کرد، و برخی را صیحه آسمانی فرا گرفت، و برخی را ابر آتش بار بسوزاند، و برخی را زلزله نابود کرد، و برخی در زمین فرورفتند «و چنان نبود که خدا بر ایشان ستم کند، ولی خودشان بودند که بخود ستم می‌کردند». بدانید که هر دورانی را دفتری است و چون دفتر به آخر رسید در آن هنگام اگر پرده به یکسو رود و ببینی آنجائی را که ستمکاران بدان جا سرنگون کردند و زیانکاران بدان جا بازگردند همانا بدرگاه خدای عزوجل می‌گریختی از آنچه آنها در آن گرفتارند و بدان بازگردند.

أَلَا وَ إِنِّی فِیکمْ أَیُّهَا النَّاسُ کَهَارُونَ فِی آلِ فِرْعَوْنَ وَ کَبَابِ حِطَّةٍ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ وَ کَسَفِینَةِ نُوحٍ فِی قَوْمِ نُوحٍ إِنِّی النَّبَأُ الْعَظِیمُ وَ الصِّدِّیقُ الْأَکبَرُ وَ عَنْ قَلِیلٍ سَتَعْلَمُونَ مَا تُوعَدُونَ وَ هَلْ هِیَ إِلَّا کَلُعْقَةِ الْآکلِ وَ مَذْقَةِ الشَّارِبِ‏ وَ خَفْقَةِ الْوَسْنَانِ ثُمَّ تُلْزِمُهُمُ الْمَعَرَّاتُ‏ خِزْیاً فِی الدُّنْیا «وَ یَوْمَ الْقِیامَةِ یُرَدُّونَ إِلى‏ أَشَدِّ الْعَذابِ‏ ... وَ مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا یَعْمَلُونَ‏» فَمَا جَزَاءُ مَنْ تَنَکَّبَ مَحَجَّتَهُ وَ أَنْکرَ حُجَّتَهُ وَ خَالَفَ هُدَاتَهُ وَ حَادَّ عَنْ نُورِهِ وَ اقْتَحَمَ فِی ظُلَمِهِ وَ اسْتَبْدَلَ بِالْمَاءِ السَّرَابَ وَ بِالنَّعِیمِ الْعَذَابَ وَ بِالْفَوْزِ الشَّقَاءَ وَ بِالسَّرَّاءِ الضَّرَّاءَ وَ بِالسَّعَةِ الضَّنْک إِلَّا جَزَاءُ اقْتِرَافِهِ‏ وَ سُوءُ خِلَافِهِ- فَلْیُوقِنُوا بِالْوَعْدِ عَلَى حَقِیقَتِهِ وَ لْیَسْتَیقِنُوا بِمَا یُوعَدُونَ یوْمَ تَأْتِی‏ «الصَّیحَةَ بِالْحَقِ‏ ذلِک یَوْمُ الْخُرُوجِ‏ إِنَّا نَحْنُ نُحْیي وَ نُمِیتُ‏ وَ إِلَینَا الْمَصِیرُ یَوْمَ تَشَقَّقُ‏ الْأَرْضُ عَنْهُمْ سِراعاً» إِلَى آخِرِ السُّورَةِ.

هان! ای مردم من در میان شما مانند هارونم در میان فرعونیان، و چون دروازه «حطه» (که بنی اسرائیل مأمور شدند از آن بگذرند تا گناهشان بریزد) در میان بنی اسرائیل، و چون کشتی نوح هستم در میان قوم نوح، منم نبأ عظیم (خبر بس بزرگ) و صدیق اکبر (راستگوی بزرگ) و به زودی وعده‌هائی را که به شما داده شده خواهید دانست، و آیا جز این است که این دنیا جز انگشت لیس خورنده‌ای است و مزه چش نوشنده و چرت زدن شخص خواب آلودی می‌باشد، و پس از آن گناهان هلاکت بار گریبان‌گیر آنها شده و موجب رسوائی دنیا و آخرتشان گردد و سپس بسخت‌ترین عذاب بازگردند، و خدا از کارهائی که می‌کنند غافل نیست. پس چیست سزای آن کس که از راه روشن خود منحرف گشته و حجت و دلیل روشنش را منکر شده و با هدایت خود مخالفت کرده، و از نور خود به یکسو شده و در تاریکی فرورفته و بجای آب سراب را گرفته و نعمت را بعذاب تبدیل کرده و بجای رستگاری به بدبختی گرائیده و خوشی را با دشواری و فراخی را با سختی عوض کرده، جز سزای ارتکاب گناهانش و بدی خلاف کاریش، پس باید یقین کنند به وعده خدا از روی حقیقت، و بدانچه وعده داده شده‌اند قطع پیدا کنند «روزی که صیحه آسمانی را بحق بشنوند این روز بیرون شدن است، مائیم که زنده کنیم و بمیرانیم و سرانجام سوی ماست، روزی که زمین برای درآمدنشان شکافته شود و شتابان شوند …» تا آخر سوره (ق).