مهجوریت قرآن

این مقاله دربارهٔ مهجوریت قرآن است. برای آشنایی با آیه‌ای به همین نام آیه ۳۰ سوره فرقان را ببینید.

مهجوریت قرآن به معنای بی‌توجهی به قرآن و عمل‌نکردن به آموزه‌های آن است. بر اساس آیه ۳۰ سوره فرقان، پیامبر اکرم (ص) از این رفتار مسلمانان با قرآن به خدا شکایت کرده است.

استفاده صرفا تشریفاتی از قرآن، بی‌توجهی به تلاوت و حفظ، عدم تدبر و عمل نکردن به دستورات آن را از مصادیق مهجوریت شمرده‌اند. همچنین اکتفا کردن به ظواهر قرآن، انحصاری کردن فهم آن برای مفسران و ممانعت از تدبر در آیات به بهانهٔ تفسیر به رأی، از عوامل مهجوریت قرآن به شمار می‌رود.

به اعتقاد برخی پژوهشگران، علامه طباطبایی، امام خمینی و سید جمال‌الدین اسدآبادی در مهجوریت‌زدایی از قرآن نقش داشته‌اند.

اهمیت

مهجوریت قرآن به معنای بی‌توجهی به اهمیت و جایگاه کتاب آسمانی قرآن و همچنین غفلت از عمل به آموزه‌های آن معنا شده است.

در آیه ۳۰ سوره فرقان، خدا از زبان پیامبر(ص) شکایت وی را از روی‌گردانی امت از قرآن بیان می‌کند. سید رضی در نهج البلاغه و نیز کلینی در کافی، به نقل از امامان شیعه نسبت به مهجوریت قرآن هشدار داده‌اند. همچنین شیخ صدوق روایتی از امام رضا(ع) نقل می‌کند که قرائت قرآن در نماز را راهکاری برای جلوگیری از مهجوریت قرآن برشمرده است.

مصادیق

از نظر مکارم شیرازی از مفسران شیعه، مهجوریت قرآن شامل استفاده صرفا تشریفاتی از قرآن (مانند به‌کارگیری آیات در تزیینات اماکن مذهبی و یا استفاده درمانی از آن در شفای بیماران)، اولویت‌دادن به افکار غربی بر مبانی قرآن و استناد پیش‌داورانه به آن با رویکرد تفسیر به رأی می‌شود.

برخی از مفسران نیز بی‌توجهی به تلاوت، شنیدن، حفظ، تدبر و عمل نکردن به دستورات قرآن را از نشانه‌های مهجوریت قرآن می‌دانند. امام خمینی مهجوریت قرآن را در غفلت از آموزه‌های اساسی قرآن و عمل نکردن به آنها می‌داند. از نظر او، صرف پرداختن به جنبه‌های ظاهری قرآن مانند تجوید، مباحث لغوی و ادبی یا وجوه اعجاز آن موجب رفع مهجوریت آن نمی‌شود.

عوامل

به گفته برخی پژوهشگران قرآنی، بَسَنده کردن مفسران به ظواهر قرآن و غفلت از معارف و جهات روحی قرآن و نیز تفاسیر نادرست و سلیقه‌ای از عوامل مهجوریت قرآن است. امام خمینی انحصاری کردن فهم قرآن برای مفسران و ممنوعیت تدبر عمومی در آیات به بهانه تفسیر به رأی را از عوامل مهجوریت قرآن دانسته است. همچنین بی‌توجهی به جامعیت قرآن و محدود کردن آن به احکام فردی و اخلاقی و نیز آموزش ناکافی تعلیمات قرآنی و محدود کردن استفاده از آن به مراسم خاص از دیگر عوامل مهجوریت شمرده شده است.

به گفته برخی پژوهشگران قرآنی، مستکبران با کنار گذاشتن قرآن و ترویج جدایی دین از سیاست، تلاش می‌کنند آموزه‌های قرآنی را مهجور سازند و با محدود کردن نگاه به آیات، آن را فاقد احکام سیاسی و اجتماعی جلوه دهند تا سلطه‌گری خود را در کشورهای اسلامی حفظ کنند.

پیشگامان مهجوریت‌زدایی

ایازی، پژوهشگر قرآن، معتقد است علامه طباطبایی با نگارش تفسیر المیزان، و امام خمینی با طرح مباحث حکومتی در اسلام، نقش مهمی در رفع مهجوریت قرآن و احیای مفاهیم قرآنی ایفا کردند. همچنین سید جمال‌الدین اسدآبادی (درگذشت: ۱۳۱۴ق) از پیشگامان نهضت بازگشت به قرآن و الهام‌بخش جنبش‌های اصلاحی با این شعار در سده پانزدهم قمری بود.