آیه ۲۷۱ سوره بقره صدقه پنهان را بهتر از صدقه آشکار می‌داند، هرچند هر دو را خوب معرفی می‌کند. مفسران در فواید صدقه آشکار گفته‌اند این کار مردم را به حمایت از محرومان و انجام کارهای نیک اجتماعی تشویق می‌کند، اما صدقه پنهان از ریا و خودنمایی دور و به اخلاص نزدیک‌تر است.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | سوره بقره |
| شماره آیه | ۲۷۱ |
| جزء | ۳ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مدینه |
| درباره | صدقه |
| آیات مرتبط | آیه ۱۴۹ سوره نساء، آیه ۱۰۳ سوره توبه ، آیه ۱۰۴ سوره توبه ، آیه ۶۰ سوره توبه ، آیه ۲۶۴ سوره بقره |
این آیه صدقه را وسیله آمرزش گناهان بیان کرده است. ذیل این آیه در تفاسیر در حدیثی آمده است: «انفاق نهانی خشم خدا را فرو می‌نشاند.» در آخر این آیه گفته شده که خداوند به آنچه انجام می‌دهید آگاه است. مفسران در توضیح این جمله گفته‌اند خداوند در انفاقِ آشکار و پنهان، از نیت و اخلاص افراد آگاه است.
بیان آیه
در آیه ۲۷۱ سوره بقره سخن از چگونگی صدقه از نظر آشکار و پنهان‌بودن است. مطابق این آیه گفته شده اگر صدقه را آشکار کنید، کار خوبی است و اگر صدقه را مخفی ساخته برای شما بهتر است.[۱] به حکم این آیه آشکار کردن و پنهانی‌دادن صدقه هر دو جایز است و به اختیار شخص واگذار شده است.[۲]
در این آیه گفته شده صدقه سبب بخشش بخشی از گناهان می‌شود.[۳] از عبارت «وَ یُکَفِّرُ عَنْکُمْ مِنْ سَیِّئاتِکُمْ» در آیه استفاده شده که صدقه در راه خدا در آمرزش گناهان اثر عمیق دارد.[۴] درباره اینکه انفاق سبب آمرزش می‌شود روایات زیادی وارد شده است؛ از جمله در حدیثی آمده است: «انفاق نهانی خشم خدا را فرو می‌نشاند، و همان‌طور که آب آتش را خاموش می‌کند گناه انسان را از بین می‌برد.»[۵]
مفهوم جمله «وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ» در آخر آیه را این دانسته‌اند که خدا به آنچه انفاق می‌شود چه آشکار باشد و چه مخفی آگاه است.[۶] گفته شده خداوند از نیت بندگان آگاه است که انفاق را به چه هدفی انجام می‌دهند؛ از این جهت آنچه در انفاق مؤثر است نیت پاک و خلوص در عمل است.[۷]
﴿إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِيَ وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَيُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَيِّئَاتِكُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ ٢٧١﴾ [بقره:271]
﴿اگر صدقه‌ها را آشکار کنید، این، کار خوبی است، و اگر آن را پنهان دارید و به مستمندان بدهید، این برای شما بهتر است؛ و بخشی از گناهانتان را می‌زداید، و خداوند به آنچه انجام می‌دهید آگاه است ٢٧١﴾
صدقه آشکار یا پنهان
مفسران بر اساس آیه ۲۷۱ سوره بقره گفته‌اند انفاق (صدقه) آشکار و پنهان هر کدام اثر مفیدی دارد و آیه هر دو را تشویق کرده است.[۸] ذیل این آیه در تفاسیر در فواید صدقه آشکار گفته شده انفاقِ علنی، سبب تشویق دیگران به انفاق و یک نوع تبلیغ عملی است[۹] که مردم را به کارهای خیر و حمایت از محرومان و انجام کارهای نیک اجتماعی تشویق می‌کند.[۱۰] و رفع تهمت بُخل از انسان[۱۱] و نیز رفع این تهمت نیز از انسان می‌گردد که به وظیفه واجب خود عمل نکرده است.[۱۲]
این آیه صدقه پنهانی را بهتر و ثواب آن را زیادتر می‌داند.[۱۳] گفته شده انفاقِ پنهانی از ریا و خودنمایی دور و به اخلاص نزدیک است و آبروی گیرنده صدقه را محفوظ نگه می‌دارد.[۱۴] در روایتی از امام علی(ع) آمده است: صدقه پنهانی کفاره گناهان است، و صدقه آشکار از مرگ بد جلوگیری می‌کند.[۱۵] گفته شده منظور از صدقه و انفاقی که پنهان نمودن آن بهتر است، صدقات مستحبی است و صدقه واجب، آشکار کردن آن بهتر است.[۱۶]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۴.
- ↑ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۵۱۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۶ و ۳۴۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۶ و ۳۴۷؛ و ر.ک: ابن حيون، دعائم الاسلام، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۳۳۱.
- ↑ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۵۱۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۷.
- ↑ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۵۱۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۳۹۷؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۵.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۳۰؛ مصباح یزدی، رستگاران، قم، ص۶۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۵.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۳۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۶۲.
- ↑ مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۴۲۴؛ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۳۰؛ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۵۱۳.
- ↑ نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، خطبه ۱۱۰، ص۱۶۳.
- ↑ طبرسی، تفسیر جوامع الجامع، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۴۸؛ مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۴۲۴؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۶.
منابع
- ابن‌حيون، نعمان بن محمد مغربى، دعائم الاسلام، تحقیق: آصف فیضی، قم، مؤسسة آل البيت(ع)، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، جوامع الجامع، تصحیح ابوالقاسم گرجی، قم، حوزه علمیه قم، ۱۴۱۲ق.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، ۱۳۸۸ش.
- قرشی بنابی، علی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، مرکز چاپ و نشر، ۱۳۷۵ش.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، قم، دارالکتاب الإسلامی، ۱۴۲۴ق.
- مصباح یزدی، محمد تقی، رستگاران، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، بی‌تا.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش.
- نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، قم، مركز البحوث الاسلاميه، ۱۳۷۴ش.