آیه شورا
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | شورا |
| واقع در سوره | شوری |
| شماره آیه | ۳۸ |
| جزء | ۲۵ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | مدح سنت انصار در انجام مشورت |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | اخلاقی- اعتقادی |
| درباره | لزوم انجام کارهای عمومی و حکومتی بر اساس مشورت |
| آیات مرتبط | آیه ۱۵۹ سوره آل عمران • آیه ۲۳۳ سوره بقره |
آیه شورا (شوری: ۳۸) برخی از ویژگی‌های مثبت مسلمانان از جمله پذیرش دعوت پروردگار، انفاق، اقامه نماز و مشورت کردن را بیان می‌کند. به گفته مفسران، در این آیه، با ذکر مشورت در کنار مسائلی چون ایمان به خدا و نماز، بر اهمیت مشورت تأکید شده است.
همچنین می‌گویند در آیه شورا، مهمترین ویژگی مؤمنان استجابت یا پذیرش دعوت پروردگارشان بیان شده که همه نیکی‌ها و خوبی‌ها در آن جمع است. در نگاه مفسران، «استجابت» در این آیه به معنای انجام تمام اعمال نیکی است که خدا از انسان خواسته و اینکه در هیچ امری و نهیی با خدا مخالفت نکنند.
معرفی، متن و ترجمه
آیه ۳۸ سوره شوری در ادامه آیات گذشته که در مقام بیان صفات اهل ایمان است به چند ویژگی دیگر آنها هم می‌پردازد؛ از جمله پذیرش دعوت پروردگار، اقامه نماز، انفاق و اینکه کارهایشان را بر اساس شور و مشورت انجام می‌دهند.[۱] علامه طباطبایی، این آیه را دلیل بر اهمیت شور و مشورت در جامعه اسلامی و مشورت را نشانه رشد انسان‌ها دانسته است. به گفته او، مؤمنان قصد انجام هر کاری داشته باشند، شُورایی تشکیل می‌دهند و برای رسیدن به نظر صحیح، با افراد عاقل مشورت می‌کنند.[۲]
پژوهشگران دینی معتقدند آیه ۳۸ سوره شوری همراه با آیه ۱۵۹ سوره آل‌عمران باعث بسط مشورت در جامعه شد و همه مردم در فرایند تصمیم‌گیری‌ها سهیم شدند.[۳] طبرسی در تفسیر مجمع البیان ضمن نقل روایتی از پیامبر(ص) درباره پیدا کردن راه درست در پرتو مشورت، این آیه را دلیل بر فضیلت مشاوره دانسته است.[۴]
﴿وَالَّذِينَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ ٣٨﴾ [شورى:38]
﴿و کسانی که [ندای] پروردگارشان را پاسخ [مثبت] داده و نماز برپا کرده‌اند و کارشان در میانشان مشورت است و از آنچه روزیشان داده‌ایم انفاق می‌کنند ٣٨﴾
سوره 42: آیه ۳۸
شأن نزول
فضل بن حسن طبرِسی، از مفسران قرآن در قرن پنج و ششم قمری، آیه ۳۸ سوره شوری را درباره انصار دانسته که حتی قبل از اسلام و پیش از آمدن پیامبر(ص) به مدینه، کارهایشان را بر اساس مشورت انجام می‌دادند. او می‌گوید خدا در این آیه آنان را مدح کرده است. همچنین از ضحّاک بن مزاحم هلالى (متوفاى ۱۰۲یا ۱۰۵ق) که مفسر و از تابعان بود،[۵] نقل می‌کند این آیه به گروهى از انصار اشاره می‌کند كه وقتی شنیدند پیامبر اسلام(ص) ظهور کرده، برای مشورت با هم، در خانه ابوایوب انصاری جمع شدند و قبل از هجرت پيامبر(ص) به مدینه به او ایمان آوردند و در عَقَبه با او بیعت كردند.[۶] به باور مکارم شیرازی، اگرچه اسبابی برای نزول این آیه وجود دارد، ولی آیه مخصوص شأن نزولش نيست و برنامه‌ای عمومى و همگانى را بيان مى‌كند.[۷]
استجابت دعوت پروردگار به چه معناست؟
به گفته مکارم شیرازی، در آیه شورا، مهمترین ویژگی مؤمنان پذیرش دعوت پروردگارشان بیان شده که همه نیکی‌ها و خوبی‌ها در آن جمع است.[۸] در نگاه مفسران، استجابت در این آیه به معنای انجام تمام اعمال نیکی است که خدا از انسان خواسته و اینکه در هیچ امری و نهیی با خدا مخالفت نکنند.[۹] به گفته علامه طباطبایی اشاره به نماز در میان اعمال نیک به خاطر فضیلت و شرافت آن است.[۱۰]
اهمیت مشورت در زندگی
بیان مشورت در میان صفات مؤمنان[۱۱] و در ردیف ایمان به خدا و نماز، نشانه اهمیت فوق‌العاده آن دانسته شده است.[۱۲] به باور مکارم شیرازی، تأکید قرآن بر انجام کارها با مشورت به این دلیل است که هرچه انسان از نظر فکری نیرومند باشد، باز در مسائل مختلف، تنها به یک یا چند بُعد نگاه می‌کند و از دیگر ابعاد غافل می‌شود.[۱۳]
وجوب مشورت
سید محمدتقی مدرسی در تفسیر من هدی القرآن ذیل آیه شورا گفته است: برخی از محققان مشورت را واجب دانسته‌اند و معتقدند که حاکم شرع اگرچه فقیه عادل هم باشد، نباید در اداره امور جامعه فقط بر اساس صلاحدید خود عمل کند؛ بلکه واجب است با مشاوره از علم و فهم دیگران در پیشبرد کارها استفاده کند. همچنین به باور او نصیحت کردن حاکم توسط مردم از مصادیق شورا خواهد بود. مدرسی معتقد است شورا باعث تضمین آزادی رأی و حق انتخاب خواهد شد.[۱۴]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۰، ص۴۶۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۸، ص۶۳
- ↑ مبلغی، «نقش مشورت و مشارکت در فرایند تصمیم سازی با نگاهی تاریخی و تطبیقی»، مندرج در پرتال امام خمینی.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۵۷.
- ↑ معرفت، تفسیر و مفسران، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۲۵۹.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۵۰-۵۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۰، ص۴۶۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۰، ص۴۶۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۸، ص۶۳؛ مغنیه، الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۶، ص۵۲۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۸، ص۶۳.
- ↑ مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۸۷-۸۸.
- ↑ مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۸۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۰ ص۴۶۲-۴۶۳.
- ↑ مدرسی، من هدی القرآن، ج۱۲، ص۳۷۱-۳۷۲.
منابع
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- مبلغی، احمد، «نقش مشورت و مشارکت در فرایند تصمیم سازی با نگاهی تاریخی و تطبیقی»، مندرج در پرتال امام خمینی، تاریخ درج ۲ اردیبهشت ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید ۶ بهمن ۱۴۰۱ش.
- مدرسی، سید محمدتقی، من هدی القرآن، تهران، دار محبى الحسين، ۱۴۱۹ق.
- معرفت، محمدهادی، تفسیر و مفسران، قم، موسسه التمهید، ۱۳۷۹ش.
- مغنیه، الکاشف فی تفسیر القرآن، قم، دارالکتاب الاسلامی، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، قم، مدرسه امیر المومنین، ۱۳۶۸ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.