حج تمتع

حجّ تَمَتُّع، از اقسام سه‌گانه حج در اسلام است. این نوع حج، بر کسی واجب است که فاصلهٔ محلّ سکونتش تا مکه بیش از ۱۶ فرسخ یا ۴۸ میل است. به همین دلیل حج آفاقی و حج نائی نیز گفته می‌شود. حج تمتع فقط در ماه ذی الحجة انجام می‌شود و دارای دو بخشِ عمره تمتع و حج تمتع است. حج‌گزار باید اعمال عمره را قبل از حج انجام دهد. اعمال حج تمتع از روز نهم ذی الحجه شروع می‌شود و در این نوع از حج قربانی واجب است.

جایگاه و علت نامگذاری

حج جزو فروع دین اسلام است و بر هر مسلمان واجب است - در صورت فراهم شدن شرایط - یک بار به حج برود. حج بر سه قسم است: حج اِفراد، حج قِران و حج تمتّع. حج تمتّع بر خلاف حج قِران و اِفراد وظیفه کسانی است که در فاصله شانزده فرسخی (حدود ۸۸ کیلومتری) مکه یا دورتر سکونت دارند. در حج استحبابی، فرد در انتخاب هریک از انواع حج مخیر است.
تمتع به معنای استفاده و سود بردن است. چون حاجی بین عمره و حج - که دو بخشِ تشکیل دهنده حج تمتع هستند - از احرام خارج شده و می‌تواند از محرّمات آن [همچون نگاه در آینه یا بوییدن مواد خشبو] استفاده کند، این نوع حج را حج تمتع گفته‌اند.

همچنین ببینید: حج

کیفیت

پیش از انجام حج تمتّع باید عمره تمتع انجام داد:

عمره تمتع

مقالهٔ اصلی: عمره تمتع

برای عمره تمتع پنج عمل ذکر نموده‌اند، که به‌ترتیب عبارت‌اند از:

1. احرام
2. طواف
3. نماز طواف
4. سعی صفا و مروه
5. تقصیر (چیدن مقداری از مو یا ناخن).

متعه حج

مقالهٔ اصلی: متعة الحج

فاصله میان دو احرامِ عمره تمتع و حج تمتع که حج‌گزار اجازه دارد از لذت‌هایی که به‌جهت اِحرام، بر او حرام بوده است، استفاده کند.

حج تمتع

به گفته فقیهان، پس از انجام عمره، حج تمتع انجام می‌شود که از سیزده عمل تشکیل شده است:

1. احرام بستن از مکه، طوری که بتواند وقوف عرفات در نهم ذیحجّه را درک کند؛ البته احرام بستن در روز ترویه (هشتم ذیحجّه) افضل است.
2. وقوف در عرفات: از ظهر تا غروب آفتاب روز عرفه (نهم ذیحجّه).
3. بیتوته (ماندن) و وقوف در مشعر الحرام در شب عید قربان تا طلوع آفتاب.
4. رمی جمره عقبه؛ زدن هفت سنگ ریزه به جمره عَقَبه در روز عید.
5. قربانی در منا و به گفته برخی، خوردن از گوشت آن.
6. حلق (تراشیدن سر) یا تقصیر در منا، در روز عید.
7. طواف زیارت.
8. نماز طواف زیارت؛ دو رکعت نماز پشت مقام ابراهیم.
9. سعی بین صفا و مروه؛ هفت بار طی مسافت بین صفا و مروه.
10. طواف نساء.
11. نماز طواف نساء؛ دو رکعت نماز پشت مقام ابراهیم.
12. بیتوته در منا در ایام تشریق (شب‌های یازدهم، دوازدهم و برای بعضی شب سیزدهم ذیحجّه).
13. رمی جمرات؛ سنگ زدن به جمرات سه گانه در روزهای یازدهم، دوازدهم و نیز روز سیزدهم برای کسانی که شب را در منا مانده‌اند.

حاجی می‌تواند اعمال حج را به ترتیب یادشده انجام دهد، یا آنکه پس از حلق یا تقصیر، در منا بماند و بعد از انجام دادن اعمال منا (بیتوته در شبهای یازدهم و دوازدهم و رمی جمرات سه‌گانه) پس از زوال خورشید (هنگام ظهر) در روز دوازدهم به مکه رفته و اعمال مکه (طواف، نماز طواف، سعی، طواف نساء و نماز آن) را به‌جا آورد؛ چنان‌که برای او جایز است شب سیزدهم نیز در منا بماند و روز سیزدهم پس از رمی جمرات سه‌گانه به مکه رود؛ هرچند قبل از ظهر باشد.

احکام

کسی که وظیفه‌اش حج تمتّع است نمی‌تواند به حج قِران یا اِفراد عدول کند و در صورت عدول، ذمّه‌اش از حجّ تمتّع بری نمی‌شود، مگر در حالت اضطرار، همچون تنگی وقت یا پیدایی عذر، مانند عروض حیض برای زن.

مستحب است حج استحبابی به صورت تمتّع انجام گیرد، هرچند حج گزار غیر آفاقی باشد.

با حلق یا تقصیر، محرّمات احرام، جز زن و بوی خوش بنابر مشهور بر حاجی حلال می‌شود و پس از طواف زیارت و نماز آن و سعی، بنابر مشهور بوی خوش نیز حلال می‌شود و پس از طواف نساء و نماز آن، زن نیز حلال می‌گردد.

شرایط

حج تمتع علاوه بر شرایط عمومی حج، دارای شرایط زیر است:

1. نیت حج تمتّع هنگام احرام بستن برای عمره تمتّع
2. وقوع عمل در ماه‌های حج، یعنی شوّال، ذیقعده و ذیحجّه
3. به جا آوردن عمره تمتّع و حج در یک سال
4. احرام بستن برای حج تمتّع از مکه، که افضل اماکن آن، مسجد الحرام و افضل مواضع مسجد الحرام، مقام ابراهیم یا حجر اسماعیل علیهما السّلام است.

ویژگی‌های حج تمتع

حج تمتّع در مقایسه با حج قران و اِفراد دارای ویژگی‌های زیر است:

1. در تمتّع، عمره و حج به یکدیگر وابسته و از هم انفکاک ناپذیرند؛ بر خلاف قران و افراد که عمره در آن دو واجب نیست، مگر با نذر و مانند آن.
2. در تمتّع، عمره پیش از حج گزارده می‌شود؛ امّا در دو قسم دیگر بعد از حج انجام می‌گیرد.
3. در تمتّع، عمره همچون حج باید در ماه‌های حج گزارده شود؛ بر خلاف عمره دو قسم دیگر در صورت وجوب آن؛ هرچند به جا آوردن آن پس از اتمام مناسک حج، واجب است.
4. در تمتّع، عمره و حج باید در یک سال انجام شوند، برخلاف قران و افراد.
5. بنابر مشهور، در تمتّع، خروج از مکه بعد از اتمام عمره، تنها با احرام حج، جز در صورت بازگشت به مکه قبل از سپری شدن یک ماه، جایز است. قول مقابل مشهور کراهت آن است. امّا غیر متمتّع هر زمان بخواهد می‌تواند بدون احرام از مکه خارج شود.
6. در تمتّع، میقات حج، خود مکه است؛ امّا در قران و افراد، یکی از میقاتهای پنج گانه یا منزل حاجی در صورت نزدیک‌تر بودن آن به مکه از میقات.
7. در تمتّع، میقات عمره یکی از میقاتهای معروف یا مکانی است که در حکم میقات می‌باشد؛ برخلاف عمره قران و افراد که میقات آن برای کسی که در حرم است ادنی الحلّ و برای کسی که بیرون حرم سکونت دارد، یکی از میقاتهای پنج گانه یا منزلش می‌باشد.
8. محرم به عمره تمتّع با مشاهده خانه‌های مکه تلبیه را قطع می‌کند، امّا محرم به عمره مفرده اگر برای احرام از مکه بیرون رفته باشد، هنگام مشاهده کعبه؛ در غیر این صورت هنگام دخول حرم، تلبیه را قطع می‌نماید. نسبت به قطع تلبیه در عمره مفرده اقوال دیگری نیز در مسئله وجود دارد.
9. عمره تمتّع طواف نساء ندارد؛ امّا عمره قران و افراد بنابر مشهور طواف نساء دارد.
10. در تمتّع، مقدم کردن طواف زیارت و سعی بر وقوف در عرفات و مشعر در حال اختیار جایز نیست؛ برخلاف حج قِران و افراد که بنابر مشهور جایز است.
11. برای مفرِد و قارن تأخیر طواف زیارت، سعی و طواف نساء از ایام تشریق و انجام دادن آنها در طول ذیحجّه جایز است؛ برخلاف متمتّع که تأخیر، حرام یا مکروه بنابر اختلاف اقوال در مسئله است.
12. بنابر قولی در تمتّع پس از احرام به حج، به جا آوردن طواف مستحب حرام است؛ لیکن در دو قسم دیگر به اتفاق فقها جایز است.
13. در تمتّع، بستن احرام تنها با تلبیه و در حج قران، بنابر قول مشهور، علاوه بر تلبیه با اشعار و تقلید نیز صحیح است.
14. در تمتّع، قربانی واجب است و در دو قسم دیگر مستحب.
15. برای مُفْرِد عدول به حج تمتّع در فرض جواز آن بر وی، جایز است؛ لیکن بر متمتّع عدول از حج تمتّع به افراد در حال اختیار جایز نیست. در حج قران، نه عدول از آن جایز است و نه عدول به آن.