حج تمتع

حجّ تَمَتُّع، از اقسام سه‌گانه حج در اسلام است. این نوع حج، بر کسی واجب است که فاصلۀ محلّ سکونتش تا مکه بیش از ۱۶ فرسخ یا ۴۸ میل است. حج تمتع از دو بخش تشکیل می‌شود: عمره تمتع و حج تمتع.

وجه تسمیه

حج بر سه قسم است: حج اِفراد، حج قِران و حج تمتّع.

تمتع به معنای استفاده کردن و سود بردن است. همچنین علّت نامگذاری حج تمتّع، حلال شدن محرّمات احرام و بهره‌بردن از آنها در فاصله زمانی بین عمره تمتّع و حج است و این در حالی است که عمره تمتّع مرتبط با حج تمتّع و جزء آن است؛ به گونه‌ای که آن دو از نظر شرع یک عمل محسوب می‌شوند و در نتیجه، انتفاع از محرّمات احرام در فاصله زمانی بین آن دو، به منزله انتفاع از آنها در حج است. از این عنوان در باب حج سخن گفته‌اند.

حکم تکلیفی

همچنین ببینید: حج

حج تمتّع وظیفه شخص «آفاقی» است؛ آفاقی یعنی کسی که فاصله محلّ سکونتش تا مکه بیش از ۴ یا ۱۶ فرسخ بنابر اختلاف اقوال در مسئله است. در حج استحبابی، فرد در انتخاب هریک از انواع حج مخیر است.

کیفیت

پیش از انجام حج تمتّع باید عمره تمتع انجام داد:

عمره تمتع

مقالهٔ اصلی: عمره تمتع

عمره تمتّع دارای پنج عمل است:

1. احرام بستن از میقات در ماه‌های حج (شوّال، ذیقعده و ذیحجة)
2. طواف: هفت بار چرخیدن به دور کعبه
3. نماز طواف: دو رکعت نماز پشت مقام ابراهیم
4. سعی بین صفا و مروه: هفت بار طی کردن مسیر بین صفا و مروه
5. تقصیر: با تقصیر، محرم از احرام خارج و همه محرّمات احرام بر او حلال می‌گردد.

متعه حج

مقالهٔ اصلی: متعة الحج

فاصله میان دو احرامِ عمره تمتع و حج تمتع که حج‌گزار اجازه دارد از لذت‌هایی که به‌جهت اِحرام، بر او حرام بوده است، استفاده کند.

حج تمتع

پس از انجام عمره، می‌توان حج تمتع انجام داد که از سیزده بخش تشکیل شده است:

1. احرام بستن از مکه در زمانی که می‌داند پس از آن، وقوف به عرفات را درک خواهد کرد؛ هرچند افضل احرام بستن در روز ترویه (هشتم ذیحجّه) است.
2. وقوف در عرفات: از زوال تا غروب آفتاب روز عرفه (نهم ذیحجّه).
3. بیتوته در مشعر الحرام در شب عید قربان و وقوف به آن از طلوع فجر تا طلوع آفتاب.
4. رمی جمره عقبه: زدن هفت سنگ ریزه به جمره عَقَبه در روز عید قربان.
5. قربانی در منا در روز دهم و بنابر قول برخی خوردن از گوشت آن.
6. تراشیدن سر (حلق) یا تقصیر در منا در روز عید.
7. طواف زیارت.
8. نماز طواف زیارت: دو رکعت نماز پشت مقام ابراهیم.
9. سعی بین صفا و مروه: هفت بار طی مسافت بین صفا و مروه.
10. طواف نساء.
11. نماز طواف نساء: دو رکعت نماز پشت مقام حضرت ابراهیم(ع).
12. بیتوته (ماندن) در منا در ایام تشریق (شب‌های یازدهم و دوازدهم و برای بعضی شب سیزدهم ذیحجّه).
13. رمی جمرات: سنگ زدن به جمرات سه گانه در روزهای یازدهم و دوازدهم و نیز روز سیزدهم برای کسانی که شب را در منا مانده‌اند.

حاجی می‌تواند اعمال حج را به ترتیب یادشده انجام دهد یا آنکه پس از حلق یا تقصیر در منا بماند و بعد از انجام دادن اعمال آن (بیتوته و رمی جمرات سه گانه) پس از زوال خورشید (هنگام ظهر) روز دوازدهم به مکه بازگردد و اعمال مکه (طواف، نماز طواف، سعی، طواف نساء و نماز آن) را به جا آورد؛ چنان که برای او جایز است شب سیزدهم نیز در منا بماند و روز سیزدهم پس از رمی جمرات سه گانه به مکه باز گردد؛ هرچند قبل از زوال باشد.

احکام

کسی که وظیفه‌اش حج تمتّع است نمی‌تواند به حج قِران یا اِفراد عدول کند و در صورت عدول، ذمّه‌اش از حجّ تمتّع بری نمی‌شود، مگر در حالت اضطرار، همچون تنگی وقت یا پیدایی عذر، مانند عروض حیض برای زن.

مستحب است حج استحبابی به صورت تمتّع انجام گیرد، هرچند حج گزار غیر آفاقی باشد.

با حلق یا تقصیر، محرّمات احرام، جز زن و بوی خوش بنابر مشهور بر حاجی حلال می‌شود و پس از طواف زیارت و نماز آن و سعی، بنابر مشهور بوی خوش نیز حلال می‌شود و پس از طواف نساء و نماز آن، زن نیز حلال می‌گردد.

شرایط

حج تمتع علاوه بر شرایط عمومی حج، دارای شرایط زیر است:

1. نیت حج تمتّع هنگام احرام بستن برای عمره تمتّع
2. وقوع عمل در ماه‌های حج، یعنی شوّال، ذیقعده و ذیحجّه
3. به جا آوردن عمره تمتّع و حج در یک سال
4. احرام بستن برای حج تمتّع از مکه، که افضل اماکن آن، مسجد الحرام و افضل مواضع مسجد الحرام، مقام ابراهیم یا حجر اسماعیل علیهما السّلام است.

ویژگی‌های حج تمتع

حج تمتّع در مقایسه با حج قران و اِفراد دارای ویژگی‌های زیر است:

1. در تمتّع، عمره و حج به یکدیگر وابسته و از هم انفکاک ناپذیرند؛ بر خلاف قران و افراد که عمره در آن دو واجب نیست، مگر با نذر و مانند آن.
2. در تمتّع، عمره پیش از حج گزارده می‌شود؛ امّا در دو قسم دیگر بعد از حج انجام می‌گیرد.
3. در تمتّع، عمره همچون حج باید در ماه‌های حج گزارده شود؛ بر خلاف عمره دو قسم دیگر در صورت وجوب آن؛ هرچند به جا آوردن آن پس از اتمام مناسک حج، واجب است.
4. در تمتّع، عمره و حج باید در یک سال انجام شوند، برخلاف قران و افراد.
5. بنابر مشهور، در تمتّع، خروج از مکه بعد از اتمام عمره، تنها با احرام حج، جز در صورت بازگشت به مکه قبل از سپری شدن یک ماه، جایز است. قول مقابل مشهور کراهت آن است. امّا غیر متمتّع هر زمان بخواهد می‌تواند بدون احرام از مکه خارج شود.
6. در تمتّع، میقات حج، خود مکه است؛ امّا در قران و افراد، یکی از میقاتهای پنج گانه یا منزل حاجی در صورت نزدیک‌تر بودن آن به مکه از میقات.
7. در تمتّع، میقات عمره یکی از میقاتهای معروف یا مکانی است که در حکم میقات می‌باشد؛ برخلاف عمره قران و افراد که میقات آن برای کسی که در حرم است ادنی الحلّ و برای کسی که بیرون حرم سکونت دارد، یکی از میقاتهای پنج گانه یا منزلش می‌باشد.
8. محرم به عمره تمتّع با مشاهده خانه‌های مکه تلبیه را قطع می‌کند، امّا محرم به عمره مفرده اگر برای احرام از مکه بیرون رفته باشد، هنگام مشاهده کعبه؛ در غیر این صورت هنگام دخول حرم، تلبیه را قطع می‌نماید. نسبت به قطع تلبیه در عمره مفرده اقوال دیگری نیز در مسئله وجود دارد.
9. عمره تمتّع طواف نساء ندارد؛ امّا عمره قران و افراد بنابر مشهور طواف نساء دارد.
10. در تمتّع، مقدم کردن طواف زیارت و سعی بر وقوف در عرفات و مشعر در حال اختیار جایز نیست؛ برخلاف حج قِران و افراد که بنابر مشهور جایز است.
11. برای مفرِد و قارن تأخیر طواف زیارت، سعی و طواف نساء از ایام تشریق و انجام دادن آنها در طول ذیحجّه جایز است؛ برخلاف متمتّع که تأخیر، حرام یا مکروه بنابر اختلاف اقوال در مسئله است.
12. بنابر قولی در تمتّع پس از احرام به حج، به جا آوردن طواف مستحب حرام است؛ لیکن در دو قسم دیگر به اتفاق فقها جایز است.
13. در تمتّع، بستن احرام تنها با تلبیه و در حج قران، بنابر قول مشهور، علاوه بر تلبیه با اشعار و تقلید نیز صحیح است.
14. در تمتّع، قربانی واجب است و در دو قسم دیگر مستحب.
15. برای مُفْرِد عدول به حج تمتّع در فرض جواز آن بر وی، جایز است؛ لیکن بر متمتّع عدول از حج تمتّع به افراد در حال اختیار جایز نیست. در حج قران، نه عدول از آن جایز است و نه عدول به آن.