آیه قبله: تفاوت میان نسخه‌ها
| خط ۳۷: | خط ۳۷: | ||
بنابر نقل طبری، از مفسران اهل سنت، یهودیان مدینه نماز گزاردن پیامبر به بیت المقدس را بر او عیب گرفته و می‌گفتند: محمد(ص) با دین ما مخالف است ولی به قبله ما نماز می‌گزارد؛ به همین دلیل پیامبر دوست داشت قبله مسلمانان مستقل شود و به سوی کعبه نماز بگزارد؛<ref>طبری، جامع البیان،۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۳.</ref> به همین جهت پیامبر به آسمان نگاه می‌کرد و منتظر دستور خدا برای تغییر قبله بود که این آیه نازل شد و حکم تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه را بیان کرد.<ref>طبری، جامع البیان،۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۳.</ref> | بنابر نقل طبری، از مفسران اهل سنت، یهودیان مدینه نماز گزاردن پیامبر به بیت المقدس را بر او عیب گرفته و می‌گفتند: محمد(ص) با دین ما مخالف است ولی به قبله ما نماز می‌گزارد؛ به همین دلیل پیامبر دوست داشت قبله مسلمانان مستقل شود و به سوی کعبه نماز بگزارد؛<ref>طبری، جامع البیان،۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۳.</ref> به همین جهت پیامبر به آسمان نگاه می‌کرد و منتظر دستور خدا برای تغییر قبله بود که این آیه نازل شد و حکم تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه را بیان کرد.<ref>طبری، جامع البیان،۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۳.</ref> | ||
==زمان و مکان نزول== | ==زمان و مکان نزول== | ||
مفسران | مفسران زمان نزول این آیه را بین هفت<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۳۱.</ref> تا نوزده<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۳۳.</ref> ماه پس از [[هجرت به مدینه|هجرت]] بیان کرده‌اند. طباطبایی در المیزان با توجه به تاریخ تغییر [[قبله]] که در ماه رجب سال دوم هجرت بوده، صحیح‌ترین زمان را ۱۷ ماه پس از هجرت می‌داند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۳۱.</ref> مکارم شیرازی در تفسیر نمونه تغییر قبله را در حین نماز ظهر دانسته به گونه‌ای که مردان و زنان جای خود را باهم عوض کردند.<ref>مکارم شیرازی، ۱۳۷۳و۱۳۷۴ش، ج۱، ص۴۹۱.</ref> | ||
مکان نزول و جاری‌شدن حکم تغییر قبله بر پایه نقل‌های گوناگون تاریخی یکی از این سه مکان است: | مکان نزول و جاری‌شدن حکم تغییر قبله بر پایه نقل‌های گوناگون تاریخی یکی از این سه مکان است: | ||
* مسجد محله بنی سَلِمة<ref> | * مسجد محله بنی سَلِمة<ref>مومنی، «[https://hajj.ir/fa/12564/%D8%A2%DB%8C%D9%87-%D9%82%D8%A8%D9%84%D9%87#_ftnref13 آیه قبله»]، سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.</ref> در شمال غربی [[مدینه]]<ref> قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ۱۳۸۶ش، ص۲۶۸.</ref> که به [[مسجد قبلتین| مسجد القبلتین]] مشهور است.<ref>ابن سید الناس، عیون الاثر، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۶۹.</ref> | ||
* مسجد قبیله «بنی سالم بن عوف» که پیامبر(ص) نخستین [[نماز جمعه]] را در آن گزارد؛<ref> تفسیر قمی، ج۱، ص۶۳؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، | * مسجد قبیله «بنی سالم بن عوف» که پیامبر(ص) نخستین [[نماز جمعه]] را در آن گزارد؛<ref> تفسیر قمی، ج۱، ص۶۳؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ص۷۱.</ref> | ||
* [[مسجدالنبی]].<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۸۶؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۱، ص۲۷۸.</ref> | * [[مسجدالنبی]].<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۸۶؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۱، ص۲۷۸.</ref> | ||
نسخهٔ ۱۶ اوت ۲۰۲۳، ساعت ۱۶:۳۳
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه قبله |
| واقع در سوره | بقره |
| شماره آیه | ۱۴۴ |
| جزء | ۲ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | اعلام تغییر قبله مسلمانان از بیت المقدس به کعبه |
| مکان نزول | مدینه |
آیه قبله (سوره بقره: ۱۴۴) به تغییر قبله مسلمانان از بیت المقدس به مسجد الحرام، فرمان می‌دهد. پس از هجرت مسلمانان به مدینه، ساکنان یهودی این شهر از توجه مسلمانان به بیت المقدس به عنوان دلیلی بر اصالت نداشتن آیین اسلام یاد می‌کردند. این مطلب موجب شد پیامبر(ص) آرزو کند که کعبه، قبله مسلمانان باشد.
از آیات ۱۴۲، ۱۴۳ و ۱۵۰ سوره بقره نیز به عنوان آیه تغییر قبله یاد کرده‌اند. برخی از مفسران نیز آیات ۱۴۲ تا ۱۴۴ بقره را آیات تغییر قبله دانسته‌اند. مفسران زمان نزول آیه قبله را بین شش تا نوزده ماه پس از هجرت به مدینه یاد کرده‌اند. مکان نزول آیه قبله، بر پایه نقل‌های گوناگون تاریخی یکی از این سه مکان است: مسجد ذو قبلتین، مسجد قبیله «بنی سالم بن عوف» و مسجدالنبی.
متن و ترجمه آیه
قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ وَإِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ﴿۱۴۴﴾
نگريستنت را به اطراف آسمان مى‌بينيم. تو را به سوى قبله‌اى كه مى‌پسندى مى‌گردانيم. پس روى به جانب مسجدالحرام كن. و هر جا كه باشيد روى بدان جانب كنيد. اهل كتاب مى‌دانند كه اين دگرگونى به حق و از جانب پروردگار آنان بوده است. و خدا از آنچه مى‌كنيد غافل نيست.
این آیه که حکم تغییر قبله را در خود دارد، به آیه قبله مشهور است.[۱] برخی مفسران از آیه ۱۵۰ سوره بقره نیز به عنوان آیه قبله یاد کرده‌اند.[۲] همچنین طنطاوی، از مفسران اهل سنت، آیات ۱۴۲-۱۴۴ بقره را آیات تغییر قبله دانسته است.[۳]
شأن نزول
بنابر نقل طبری، از مفسران اهل سنت، یهودیان مدینه نماز گزاردن پیامبر به بیت المقدس را بر او عیب گرفته و می‌گفتند: محمد(ص) با دین ما مخالف است ولی به قبله ما نماز می‌گزارد؛ به همین دلیل پیامبر دوست داشت قبله مسلمانان مستقل شود و به سوی کعبه نماز بگزارد؛[۴] به همین جهت پیامبر به آسمان نگاه می‌کرد و منتظر دستور خدا برای تغییر قبله بود که این آیه نازل شد و حکم تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه را بیان کرد.[۵]
زمان و مکان نزول
مفسران زمان نزول این آیه را بین هفت[۶] تا نوزده[۷] ماه پس از هجرت بیان کرده‌اند. طباطبایی در المیزان با توجه به تاریخ تغییر قبله که در ماه رجب سال دوم هجرت بوده، صحیح‌ترین زمان را ۱۷ ماه پس از هجرت می‌داند.[۸] مکارم شیرازی در تفسیر نمونه تغییر قبله را در حین نماز ظهر دانسته به گونه‌ای که مردان و زنان جای خود را باهم عوض کردند.[۹]
مکان نزول و جاری‌شدن حکم تغییر قبله بر پایه نقل‌های گوناگون تاریخی یکی از این سه مکان است:
- مسجد محله بنی سَلِمة[۱۰] در شمال غربی مدینه[۱۱] که به مسجد القبلتین مشهور است.[۱۲]
- مسجد قبیله «بنی سالم بن عوف» که پیامبر(ص) نخستین نماز جمعه را در آن گزارد؛[۱۳]
- مسجدالنبی.[۱۴]
ناسخ‌بودن آیه
به نوشته طبرسی، برخی ادعا کرده‌اند که آیه قبله، آیه ۱۱۵ سوره بقره را که می‌گوید: «فَأَيْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّه» (به هر سو رو كنيد، خدا آنجا است)، نسخ کرده است؛[۱۵] اما خود او این دیدگاه را نپذیرفته و گفته است طبق روایات، آیه ۱۱۵ سوره بقره، درخصوص خواندن نمازهای مستحب در سفر است.[۱۶]
پانویس
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۲۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۲۹.
- ↑ طنطاوی، تفسیر الوسیط، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۹۴.
- ↑ طبری، جامع البیان،۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۳.
- ↑ طبری، جامع البیان،۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۳۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۳۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۳۱.
- ↑ مکارم شیرازی، ۱۳۷۳و۱۳۷۴ش، ج۱، ص۴۹۱.
- ↑ مومنی، «آیه قبله»، سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ۱۳۸۶ش، ص۲۶۸.
- ↑ ابن سید الناس، عیون الاثر، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۶۹.
- ↑ تفسیر قمی، ج۱، ص۶۳؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ص۷۱.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۸۶؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۱، ص۲۷۸.
- ↑ نگاه کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۴۲۱.
- ↑ نگاه کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۴۲۱.
یادداشت
منابع
- قرآن کریم
- ابن سعد، محمد بن منیع البصری، الطبقات الکبری، به کوشش محمد عبدالقادر عطاء، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
- ابن سید الناس، محمد بن محمد، عیون الاثر، محقق ابراهیم محمد، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۴ق
- ابن کثیر الدمشقی، اسماعیل بن عمر، تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم)، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۹ق.
- ابن النجار، محمد بن محمود، الدرة الثمینه فی أخبار المدینة، به کوشش شکری، بیروت، دار الارقم، بی تا.
- ابوالفتوح رازی، روض الجنان، به کوشش یاحقی و ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۵ش.
- بغوی، حسین بن مسعود، تفسیر البغوی (معالم التنزیل)، به کوشش خالد عبدالرحمن، بیروت، دار المعرفه، بی تا.
- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، قم، نشر بلاغت، ۱۴۱۵ق.
- سمهودی، علی بن عبدالله، وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفی، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، قم، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن الحسن، إعلام الوری باعلام الهدی، قم، آل البیت، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
- طنطاوی، سیدمحمد، التفسیر الوسیط، قاهره، دار المعارف، ۱۴۱۲ق.
- طوسی، محمد بن الحسن، التبیان، به کوشش احمد حبیب قصیر العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۶۳م.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
- فخر الرازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۵ق.
- قائدان، اصغر، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، به کوشش الجزائری، قم، دار الکتاب، ۱۴۰۴ق.
- مجلسی، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- واحدی، علی بن احمد، اسباب النزول، قاهره، الحلبی و شرکاه، ۱۳۸۸ق.
- یعقوبی، احمد بن یعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق.
پیوند به بیرون
- منبع اصلی مقاله: دانشنامه حج، مدخل آیه قبله