پرش به محتوا

رحلت پیامبر(ص): تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی شیعه
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
Hasanejraei (بحث | مشارکت‌ها)
Automoderated users، confirmed
۴۷۵ ویرایش‌ها
Hasanejraei (بحث | مشارکت‌ها)
Automoderated users، confirmed
۴۷۵ ویرایش‌ها
←صحابه و مسئله جانشینی: خلاصه‌سازی و اصلاح متن
خط ۵۹: خط ۵۹:
حق جانشینی پیامبر و به دست‌گرفتن زمام امور امت پس از درگذشت او یکی از مهم‌ترین مسائل و عامل اصلی تفرقه بین مسلمانان بوده است.<ref>مادلونگ، جانشینی حضرت محمد(ص)، ۱۳۷۷ش، ص۱۳.</ref> بر همین اساس رخدادهای پیش از درگذشت پیامبر اسلام و اندکی پس از آن، از حساس‌ترین وقایع و آکنده از سیاست پنهان‌کاری و پیچیدگی توصیف شده است.<ref>غلامی، پس از غروب، ۱۳۸۸ش، ص۲۱.</ref> بر اساس تحلیل منابع شیعه، پیامبر برای تثبیت جانشینی علی پس از [[واقعه غدیر|اعلام در غدیر]]، تلاش کرد مخالفان بالقوه خلافت علی را با عضویت در [[سپاه اسامه]] از مدینه دور کند،<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۸۰.</ref> و [[ماجرای دوات و قلم|وصیت‌نامه‌ای]] درباره بعد از خودش بنویسد،<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۹، حدیث ۴۴۳۲.</ref> چندین بار بر حدیث ثقلین تأکید کرد<ref>شیخ مفید، الأمالی‏، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۵؛ ابن‌حجر هیثمی، الصواعق المحرقه، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۴۳۸ و ۴۴۰.</ref> وصی پس از خود را معرفی نمود،<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۸۵؛ ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۲۲۴؛ ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۳۵۹.</ref> و مانع اقامه جماعت توسط ابوبکر شد.{{مدرک}}<ref>جعفریان، سیره رسول‌ خدا، ۱۳۸۳ش، ص۶۷۹.</ref>
حق جانشینی پیامبر و به دست‌گرفتن زمام امور امت پس از درگذشت او یکی از مهم‌ترین مسائل و عامل اصلی تفرقه بین مسلمانان بوده است.<ref>مادلونگ، جانشینی حضرت محمد(ص)، ۱۳۷۷ش، ص۱۳.</ref> بر همین اساس رخدادهای پیش از درگذشت پیامبر اسلام و اندکی پس از آن، از حساس‌ترین وقایع و آکنده از سیاست پنهان‌کاری و پیچیدگی توصیف شده است.<ref>غلامی، پس از غروب، ۱۳۸۸ش، ص۲۱.</ref> بر اساس تحلیل منابع شیعه، پیامبر برای تثبیت جانشینی علی پس از [[واقعه غدیر|اعلام در غدیر]]، تلاش کرد مخالفان بالقوه خلافت علی را با عضویت در [[سپاه اسامه]] از مدینه دور کند،<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۸۰.</ref> و [[ماجرای دوات و قلم|وصیت‌نامه‌ای]] درباره بعد از خودش بنویسد،<ref>بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۹، حدیث ۴۴۳۲.</ref> چندین بار بر حدیث ثقلین تأکید کرد<ref>شیخ مفید، الأمالی‏، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۵؛ ابن‌حجر هیثمی، الصواعق المحرقه، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۴۳۸ و ۴۴۰.</ref> وصی پس از خود را معرفی نمود،<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۸۵؛ ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۲۲۴؛ ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۳۵۹.</ref> و مانع اقامه جماعت توسط ابوبکر شد.{{مدرک}}<ref>جعفریان، سیره رسول‌ خدا، ۱۳۸۳ش، ص۶۷۹.</ref>


==صحابه و مسئله جانشینی==
بر اساس گزارش‌های تاریخی، رویکرد صحابه به مسئله جانشینی پس از پیامبر بر دو گونه بوده است: گروهی از صحابه گفتند پیامبر کسی را تعیین نکرده و در سقیفه‌ بنی‌ساعده گرد هم آمده و ابوبکر را به خلافت برگزیدند،<ref>ابن‌قتیبه، الإمامة و السیاسة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۲؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، دار صادر، ج۲، ص۳۲۷.</ref> و گروه دیگر که بیشترشان از بنی‌هاشم بودند بر اساس سخنان پیامبر معتقد بودند پیامبر علی را برای پس از خود تعیین کرده است و به همین دلیل تا مدتی با ابوبکر بیعت نکردند.<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۲۴؛ عسکری، سقیفه: بررسی نحوه شکل‌گیری حکومت پس از پیامبر، ۱۳۸۷ش، ص۹۹.</ref> اختلافات این دو گروه منجر به درگیری در مدینه و حمله به خانه علی شد.<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۲۴؛ عسکری، سقیفه: بررسی نحوه شکل‌گیری حکومت پس از پیامبر، ۱۳۸۷ش، ص۹۹.</ref> بنابر برخی گزارش‌ها علی تا بعد از درگذشت فاطمه با ابوبکر بیعت نکرد.<ref>ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۰-۳۱.</ref> بنابر کتاب سلیم بن قیس و منابع دیگر، عده‌ای در زمان حیات پیامبر برای تعیین تکلیف جانشینی او هم‌پیمان شدند که این رویداد در منابع مذکور [[صحیفه ملعونه]] خوانده شده است.<ref>سلیم بن قیس، اسرار آل محمد(ص)، ۱۴۱۶ق، ص۲۳۲؛ قمی، سفینة البحار، ۱۴۱۴ق، ج۵، ص۵۶؛ سید ابن طاووس، طرف من الأنباء والمناقب، نشر تاسوعا، ص۵۶۴؛ شیخ مفید، الفصول المختارة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۳۲.</ref>
بر اساس گزارش‌های تاریخی رویکرد صحابه به مسئله جانشینی پس از پیامبر در دو دسته تقسیم‌بندی شده است؛ گروهی از صحابه گفتند پیامبر کسی را تعیین نکرده و در سقیفه‌ بنی ساعده گرد هم آمده و و ابوبکر را به خلافت برگزیدند و گروه دیگر که بیشترشان از بنی‌هاشم بودند بر اساس سخنان پیامبر معتقد بودند پیامبر علی را برای پس از خود تعیین کرده است و به همین دلیل تا مدتی با ابوبکر بیعت نکردند. اختلافات این دو گروه منجر به درگیری در مدینه و حمله به خانه علی شد. بنا بر برخی گزارش‌ها علی تا بعد از درگذشت فاطمه با ابوبکر بیعت نکرد.
 
===صحیفه معلونه===
[[صحیفه ملعونه]] یا هم‌پیمانی عده‌ای از صحابه در زمان حیات رسول‌خدا(ص) با هدف تعیین تکلیف جانشینی پیامبر از ماجراهایی است که در برخی منابع شیعی مثل [[کتاب سلیم بن قیس]]،<ref>سلیم بن قیس، اسرار آل محمد(ص)، ۱۴۱۶ق، ص۲۳۲.</ref> [[سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار (کتاب)|سَفینةُ البِحار]]<ref>قمی، سفینة البحار، ۱۴۱۴ق، ج۵، ص۵۶.</ref> و [[ارشاد القلوب (کتاب)|ارشاد القلوب]])،<ref>سید ابن طاووس، طرف من الأنباء والمناقب، نشر تاسوعا، ص۵۶۴.</ref> گزارش شده است.<ref>شیخ مفید، الفصول المختارة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۳۲، سلیم بن قیس، اسرار آل محمد، ۱۴۱۶ق، ص۲۳۲.</ref> به گفته برخی محققان، این هم‌پیمانی یک‌بار قبل از [[واقعه غدیر]]<ref>سید ابن طاووس، طرف من الأنباء والمناقب، نشر تاسوعا، ص۵۶۴.</ref> و یک‌بار هم پس از آن اتفاق افتاده است.<ref>امینی گلستانی، آیا و چرا، ۱۳۹۲ش، ص ۹۱.</ref>
 
اعضای این صحیفه در کنار [[کعبه]] با هم عهد بستند که نگذارند خلافت پس از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر]]، به خاندانش برسد و خود  [[خلافت]] را بر عهده بگیرند.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۸، ص۸۶.</ref> [[ابوبکر]]، [[عمر]]، [[معاذ بن جبل]] و [[سالم مولی ابی‌حذیفه]]،<ref>سلیم بن قیس، اسرار آل محمد(ص)، ۱۴۱۶ق، ص۲۳۲.</ref> و نیز [[مغیرة بن شعبة]] و [[عبدالرحمن بن عوف]]<ref> امینی گلستانی، آیا و چرا، ۱۳۹۲ش، ص۹۱.</ref> از اصحاب صحیفه ملعونه شمرده شده‌اند. پس از اعلام [[ولایت امام علی(ع)]] در روز غدیر، و بازگشت به [[مدینه]] نیز گروهی ۳۴ نفره<ref>سلیم بن قیس، اسرار آل محمد(ص)، ۱۴۱۶ق، ص۲۳۲.</ref> در خانه [[ابوبکر]] جمع شدند<ref>سلیم بن قیس، اسرار آل محمد(ص)، ۱۴۱۶ق، ص۲۳۲.</ref> و چنانکه در برخی منابع آمده، بر [[خلافت]] [[ابوبکر]]، [[عمر]]، [[ابوعبیده جراح|ابوعبیده]] و [[سالم مولی ابی‌حذیفه]] بعد از رسول خدا تاکید پیمان بستند.<ref>دیلمی، ارشاد القلوب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۳۳۳.</ref>
 
پیامبر از نوشته شدن صحیفه ملعونه توسط [[خدا|خداوند]] از آن خبردار شد.<ref>انصاری، غدیر در قرآن، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۲۳۹.</ref> و  بنابر برخی منابع شیعه، در [[خطبه غدیر|خطبه غدیرخم]] به آن اشاره کرد و درباره امامانی که بعد از او می‌آیند و دعوت به آتش می‌کنند، هشدار داد.<ref>طبرسی، الاحتجاج علی اهل اللجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۶۲.</ref> همچنین [[امام علی(ع)]] در اعتراض به [[غصب خلافت]] توسط [[ابوبکر]] ماجرای صحیفه ملعونه را به او یادآوری کرد.<ref>سلیم بن قیس، اسرار آل محمد (ص)، ۱۴۱۶ق، ص۲۳۲.</ref>
 
===انکار رحلت پیامبر(ص)===
در منابع تاریخی آمده است، پس از رحلت پیامبر(ص)، [[عمر بن خطاب]] صدا می‌زد: به خدا قسَم پیامبر نمُرده، بلکه به سوی پروردگار رفته است، همان‌گونه که [[موسی (پیامبر)|موسی]] چنین کرد و چهل روز از پیروانش غایب بود و پس از این که گفتند او مرده نزد آنها بازگشت. به خدا قسَم پیامبر(ص) باز می‌گردد و دست و پای کسانی را که گمان کرده‌اند او مرده، قطع خواهد کرد.<ref>ابن‌هشام، السیرة النبویة، دار المعرفة، ج۲، ص۶۵۵؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۰۵.</ref> طبری و ابن‌کثیر نوشته‌اند، عمَر مخالفینش را تهدید به قتل می‌کرد.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۰۱؛ ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۲۴۲.</ref> ابن‌کثیر می‌افزاید، مردم توجهی به عمر نمی‌کردند تا اینکه [[ابن ام‌مکتوم]] این آیهٔ [[سوره آل‌عمران]] را خواند: «وَ مَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ..»؛<ref>سوره ال عمران، آیهٔ ۱۴۴.</ref> (محمد جز فرستاده‌ای که پیش از او [[پیامبران]]ی آمدند، نیست. آیا اگر او بمیرد یا کشته شود از عقیده خود برمی‌گردید!). [[عباس بن عبدالمطلب|عباس]] عموی پیامبر نیز از عمَر پرسید، آیا در این‌باره چیزی از پیامبر شنیده‌ای؟ او پاسخ داد: خیر. عباس گفت، به خدا سوگند پیامبر از دنیا رفته است.<ref>ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۲۴۳.</ref> عمر بر نظر خود پافشاری می‌کرد، تا اینکه [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] -که خارج از مدینه بود- از راه رسید، عمر را به سکوت دعوت کرد و همان آیهٔ سوره آل‌عمران را خواند. عمر وقتی آیه را شنید ساکت شد و گفت: گویا این آیه را تاکنون نشنیده بودم!<ref>ابن‌هشام، السیرة النبویة، دار المعرفة، ج۲، ص۶۵۶.طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۰۰.</ref><br>[[ابن‌ابی‌الحدید]]، سخنان عمر را [[دروغ مصلحت‌آمیز|دروغ مصلحتی]] و برای جلوگیری از وقوع فتنه و حفظ اسلام دانسته است.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۴۲-۴۳.</ref> در مقابل، [[سید محمدباقر صدر|محمدباقر صدر]]، [[مجتهد|فقیه]] و اندیشمند شیعی این اقدام عمر را نقشه‌ای از پیش طراحی‌شده و برای به قدرت رساندن ابوبکر تحلیل کرده است؛<ref>صدر، فدک فی التاریخ، ۱۴۲۷ق، ص۶۲-۶۳.</ref> زیرا با اینکه عده‌ای بارها آیهٔ سوره آل‌عمران را برای عمر خواندند او ساکت نشد و فقط با آمدن و تلاوت آن آیه توسط ابوبکر آرام گرفت و اظهار بی‌اطلاعی از آیه نمود.<ref>بوشهری، «راز انکار رحلت پیامبر»، ص۵۰.</ref>
 
===ماجرای سقیفه بنی‌ساعده===
در حالی‌که علی بن ابی طالب(ع) و [[بنی‌هاشم|بنی هاشم]] سرگرم مراسم غسل و خاک‌سپاری پیامبر(ص) بودند،<ref>ر.ک شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ص۱۰۶-۱۰۷.</ref> برخی از [[انصار]] و سه نفر از [[مهاجرین]] - علی‌رغم اینکه پیامبر در [[واقعه غدیر]] جانشین خویش را تعیین کرده بود،<ref>عیاشی، کتاب التفسیر، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۴.</ref> - در محلی به نام [[سقیفه بنی‌ساعده|سقیفه بنی ساعده]] گرد آمده و بر سر تعیین خلیفه جدال می‌کردند و سرانجام [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] را به جانشینی پیامبر تعیین کردند.<ref>ابن‌قتیبه، الإمامة و السیاسة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۲؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، دار صادر، ج۲، ص۳۲۷.</ref> پس از آن، شروع کردند به گرفتن بیعتِ اجباری از مردم [[مدینه]].<ref>ر.ک شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۱۰۶-۱۰۷.</ref>
===درگیری در مدینه و حمله به خانه علی===
بنابر نقل [[یعقوبی]]، مورخ قرن سوم، در [[واقعه سقیفه بنی‌ساعده]] برخی [[صحابه]] همچون [[عباس بن عبدالمطلب]]، [[فضل بن عباس]]، [[سلمان فارسی]]، [[ابوذر غفاری]]، [[عمار یاسر]] و [[براء بن عازب]] از [[بیعت]] با ابوبکر خودداری کردند.<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۲۴.</ref> به‌گفته [[سید مرتضی عسکری]]، تاریخ‌پژوه قرن پانزدهم هجری، همان کسانی که با ابوبکر بیعت نکردند، همراه با امام علی(ع) در خانه فاطمه(س) تحصن کردند.<ref>عسکری، سقیفه: بررسی نحوه شکل‌گیری حکومت پس از پیامبر، ۱۳۸۷ش، ص۹۹.</ref> طبری [[طلحه]] و [[زبیر]] را نیز جزو تحصن‌کنندگان نام برده است.<ref>طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج‏۳، ص۲۰۲.</ref>
 
بنابر نقل [[کتاب الامامة و السیاسة]]، منسوب به ابن‌قتیبه، ابوبکر در چهار نوبت [[عمر]] و [[قنفذ]] را به خانه فاطمه فرستاد تا علی(ع) و متحصنان در خانه او را برای بیعت فراخوانند.<ref>ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۰-۳۱.</ref> در نوبت چهارم عمر با همراهی عده‌ای به خانه فاطمه رفت، علی(ع) را بیرون آورد و نزد ابوبکر برد.<ref>ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۰-۳۱.</ref> به‌گفته [[محمدهادی یوسفی غروی|یوسفی غروی]]، پژوهشگر تاریخ اسلام، بار سوم خلیفه و طرفدارانش شدت عمل به خرج دادند.<ref>یوسفی غروی، «تاریخ هجوم به خانه حضرت زهرا»، ص۱۴.</ref> [[زبیر]] که جزو حاضران در خانه فاطمه(س) بود شمشیر کشید و به سمت عمر حمله کرد، ولی [[خالد بن ولید]] به سمت او سنگی پرتاب کرد و شمشیر از دست او افتاد. عمر شمشیر را برداشت و بر سنگی کوبید و شمشیر شکست.<ref>منسوب به شیخ مفید، الاختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۱۸۶.</ref>
 
بنابر آنچه در برخی منابع [[اهل‌سنت]]، از جمله العقد الفرید،<ref>ابن‌عبدربه، العقد الفرید، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۱۳.</ref> [[تاریخ طبری (کتاب)|تاریخ طبری]]،<ref>طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج‏۳، ص۲۰۲.</ref> انساب الاشراف،<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج‏۱، ص۵۸۶.</ref> المصنَّف،<ref>ابن‌ابی‌شیبه، المصنف، ۱۴۲۵ق، ج۱۳، ص۴۶۹.</ref> و [[الامامة و السیاسة (کتاب)|الامامة و السیاسة]]<ref>ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۰.</ref> ذکر شده، [[عمر بن خطاب]] تهدید کرد که خانه را با اهلش به آتش خواهد کشید. به‌گفته ابن‌عبدربه، این کار بر اساس دستور ابوبکر به عمر انجام شده است.<ref>ابن‌عبدربه، العقد الفرید، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۱۳.</ref>
 
بنابر برخی منابع قدیمی شیعه مثل [[کتاب سلیم بن قیس]] عمر بن خطاب تهدید خود را عملی کرد و درِ خانه فاطمه(س) را آتش زد و وارد خانه شد و با غلاف شمشیر به پهلوی فاطمه زد.<ref>سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۵۰.</ref> و به گفته کتاب [[اثبات الوصیه للامام علی بن ابی‌طالب (مسعودی)|اثبات الوصیه]] علی(ع) را به زور بیرون بردند و سرور زنان را پشت در فشار دادند، به‌طوری که [[محسن بن علی(ع)|محسن]] سِقط شد.»<ref>مسعودی، اثبات الوصیة، ۱۳۸۴ش، ص۱۴۶.</ref> [[عیاشی]]، [[محدث]] شیعه نیز گفته است که عمر با لگد  درِ خانه را شکست و وارد خانه شد و علی(ع) را کتف‌بسته بیرون برد.<ref>عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۶۷.</ref>
 
===بیعت علی با ابوبکر===
به‌گفته [[شیخ مفید]]، امام علی روز [[سقیفه]] با ابوبکر بیعت نکرد ولی درباره اینکه آیا بعدها بیعت کرده یا نه، نقل‌های مختلفی وجود دارد؛ از جمله اینکه پس از چهل روز یا شش ماه یا پس از [[شهادت فاطمه(س)]] بیعت کرد. شیخ مفید معتقد است که علی(ع) هیچ‌گاه بیعت نکرد.<ref>مفید، الفصول المختارة، ۱۴۱۳ق، ص۵۶-۵۷.</ref>
 
پس از [[واقعه سقیفه بنی‌ساعده]] و به خلافت رسیدن ابوبکر، برخی از [[صحابه]] از [[بیعت]] با او خودداری کردند و همراه با امام علی(ع) در خانه فاطمه(س) تحصن کردند.<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۲۴؛ عسکری، سقیفه: بررسی نحوه شکل‌گیری حکومت پس از پیامبر، ۱۳۸۷ش، ص۹۹؛ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج‏۳، ص۲۰۲.</ref> خلیفه و یارانش تلاش کردند که از این گروه بیعت بگیرند و کسانی را به خانه علی فرستادند.  بر اساس این نقل، در نوبت اول امام علی(ع) گفت [[سوگند]] خورده است تا زمانی که [[قرآن]] را جمع‌آوری نکرده از خانه خارج نشود.<ref>ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۰-۳۱.</ref>
 
پس از چهار<ref>ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۰-۳۱.</ref> یا سه بار [[واقعه هجوم به خانه حضرت فاطمه(س)|هجوم به خانه علی و فاطمه]]، خلیفه و طرفدارانش شدت عمل به خرج دادند.<ref>یوسفی غروی، «تاریخ هجوم به خانه حضرت زهرا»، ص۱۴.</ref> علی(ع) را نزد ابوبکر بردند و او را تهدید کردند که اگر بیعت نکند گردنش زده خواهد شد.<ref>ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۰-۳۱.</ref> در [[کتاب سلیم]] آمده است که علی(ع) در آن جمع به احتجاج پرداخت و سخنان پیامبر(ص) در [[روز غدیر]] و موارد دیگر درباره جانشینی خود را برای حاضران یادآوری کرد، ولی ابوبکر گفت از پیامبر شنیده است که [[نبوت]] و [[خلافت]] در [[اهل بیت|اهل‌بیت او]] جمع نمی‌شود.<ref>سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۵۳-۱۵۵.</ref>
 
بنابر روایتی وقتی علی(ع) را تهدید کردند که اگر بیعت نکند گردنش زده خواهد شد، [[عباس بن عبدالمطلب|عباس]] عموی پیامبر برای نجات علی(ع) دست او را گرفت و بر دست ابوبکر کشید و آنان نیز علی(ع) را رها کردند،<ref>عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۶۸.</ref> ولی بنابر نقل [[الامامة و السیاسة (کتاب)|الامامة و السیاسة]] ابوبکر گفت علی را تا زمانی که [[فاطمه]] در کنار اوست، مجبور به بیعت نمی‌کند.<ref>ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۰-۳۱.</ref>


==تک‌نگاری==
==تک‌نگاری==

نسخهٔ ‏۳ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۵۷

رحلت پیامبر(ص)
نقاشی حضرت فاطمه (س) و جبرئیل در کنار بستر پیامبر(ص) در کتاب سیرة النبی که در قرن ۱۱ق به دستور حاکم عثمانی و توسط سید سلیمان کسیم پاشا تهیه شد.
نقاشی حضرت فاطمه (س) و جبرئیل در کنار بستر پیامبر(ص) در کتاب سیرة النبی که در قرن ۱۱ق به دستور حاکم عثمانی و توسط سید سلیمان کسیم پاشا تهیه شد.
زمان۲۸ صفر، سال ۱۱ق.
مکانمدینه، خانه پیامبر(ص)
علتمسمومیت
عاملانزنی یهودی یا دشمنان داخلی
پیامدهاواقعه سقیفه بنی‌ساعده
واکنش‌هاانکار رحلت توسط عمر بن خطاب
مرتبطحضرت محمد(ص)


رحلت پیامبر(ص) از رویدادهای سال ۱۱ق است که با وقوع آن مسلمانان دچار اختلاف شدند و همین مسئله تأثیرات زیادی بر سرنوشت آنان داشت. بحث از رحلت یا شهادت پیامبر و پیامدهای آن نیز از مباحث مهم تاریخ اسلام است. بر پایه روایاتی که در منابع روایی شیعه و سنّی نقل شده، پیامبر(ص) توسط زنی یهودی مسموم و شهید شد؛ اما برخی معتقدند پیامبر به مرگ طبیعی از دنیا رفته است. به گفتهٔ جعفر مرتضی عاملی عالم و پژوهشگر تاریخ اسلام، رسول خدا چند بار هدف ترور قرار گرفت و به سبب مسمومیت از دنیا رفت.
در منابع تاریخی وقایع مهمی برای واپسین روزهای زندگی پیامبر(ص) نقل شده است؛ از جمله: جریان سپاه اسامه، ماجرای دوات و قلم، بازگویی حدیث ثقلین و تعیین وصیِّ پیامبر(ص).
به گزارش منابع تاریخی، پس از رحلت پیامبر(ص) مردم مدینه، به‌ویژه دخترش فاطمه(س)، بسیار اندوهگین بودند. عمر بن خطاب اصرار داشت که پیامبر نمُرده و کسانی را که معتقد بودند پیامبر از دنیا رفته را تهدید به قتل می‌کرد، تا اینکه ابوبکر از راه رسید و با خواندن آیه ۱۴۴ سوره آل‌عمران او را آرام کرد. برخی این اقدام عُمَر را نقشه‌ای از پیش طراحی‌شده برای به قدرت رساندن ابوبکر شمرده‌اند.
به گزارش تاریخ‌نگاران، امام علی(ع) به کمک افرادی چون فضل بن عباس و اسامة بن زید پیامبر را برای دفن تجهیز کرده و او را در منزلش دفن نمودند. در زمان خاک‌سپاریِ پیامبر، برخی سران انصار و مهاجران، در سقیفه بنی ساعده گرد آمده و بر خلاف سفارش رسول خدا، ابوبکر را به جانشینی پیامبر تعیین کردند.
رحلت یا شهادت پیامبر(ص) بنابر قول مشهور شیعه در ۲۸ صفر و بنابر قول مشهور اهل‌سنت در ۱۲ ربیع‌الاول رخ داد.

جایگاه

پیامبر اکرم(ص) در سال ۱۱ق[۱] و در مدینه[۲] درگذشت. رحلت پیامبر در روز دوشنبه مورد توافق همه تاریخ‌نگاران است.[۳] در بین شیعه شیخ مفید و شیخ طوسی تاریخ آن را روز ۲۸ صفر دانسته‌اند[۴] و شیخ عباس قمی آن را نظر بیشتر عالمان شیعه می‌داند.[۵] به گفتهٔ رسول جعفریان تاریخ‌پژوه شیعه هیچ روایتی برای این تاریخ وجود ندارد[۶] و شیعیان به پیروی از مفید و طوسی این تاریخ را پذیرفته‌اند.[۷]

اهل‌سنت واقعه درگذشت پیامبر را در ماه ربیع الاول و در روزهای روز اول،[۸] دوم[۹] و گروهی نیز در روز دوازدهمِ[۱۰] این ماه گزارش نموده‌اند و برخی همین را قول مشهور اهل‌سنت دانسته‌اند.[۱۱] اِربِلی مناقب‌نگار شیعه نیز در کشف الغمه‏ روایتی از امام باقر(ع) نقل کرده که روز وفات پیامبر(ص) دوم ربیع الاول است،[۱۲] ولی شیخ عباس قمی آن را حمل بر تقیه کرده است.[۱۳] چنان‌که دو عالم دیگر شیعه، کلینی و محمد بن جریر طبری نیز قائل به وقوع آن در ۱۲ ربیع‌الاول هستند.[۱۴]

منابعی همچون السیرة النبویة نوشته ابن‌هشام (وفات ۲۱۸ق)،[۱۵] الطبقات الکبری نوشته محمد بن سعد (وفات: ۲۳۰ق)،[۱۶] تاریخ یعقوبی نوشته احمد بن ابی‌یعقوب (وفات: ۲۸۴ق)،[۱۷] الإرشاد نوشته شیخ مفید (وفات: ۴۱۳ق)[۱۸] و الصحیح من سیرة النبیّ الاعظم نوشته مرتضی عاملی (وفات: ۱۴۴۱ق) مشتمل بر مباحث مربوط به رحلت پیامبر(ص) هستند.[۱۹]

پیامدهای درگذشت پیامبر

این رویداد تأثیر آشکار و مهمی در سرنوشت مسلمانان داشت.[۲۰] حوادثی مثل نشست سقیفه برای انتخاب ابوبکر به عنوان خلیفه، حمله به خانه فاطمه و علی و درگیری برای بیعت‌گرفتن برای ابوبکر، شهادت فاطمه دختر پیامبر، و گردآوری قرآن از پیامدهای رحلت پیامبر دانسته شده است.[نیازمند منبع] به باور شیعیان سفارش‌‌های پیامبر در مورد جانشین علی به جای وی اجرا نگردید.[۲۱] و این اختلاف بر سر جانشینی پیامبر به نزاعی عمیق در جامعه اسلامی بدل شد و زمینه‌ساز ایجاد دو مذهب بزرگ شیعه و اهل سنت شد.[نیازمند منبع]

امروزه در کشورهای مختلف جهان در سالروز رحلت رسول خدا(ص)، مراسم سوگواری برپا می‌شود.[۲۲] در ایران روز ۲۸ صفر به عنوان روز رحلت پیامبر تعطیل رسمی است و شیعیان زیادی به عزاداری می‌پردازند.[نیازمند منبع]

ماجرای مسموم‌شدن پیامبر

در اینکه که آیا پیامبر به مرگ عادی از دنیا رفت و یا با مسمومیت، دو گونه گزارش وجود دارد.[۲۳] برخی معتقدند رحلت رسول خدا ناشی از عامل طبیعی بوده است؛[۲۴] ولی در کتاب الکافی بنابر حدیثی از امام صادق(ع)[۲۵]، کتاب بصائر الدرجات کتاب حدیثی شیعه،[۲۶] و در طبقات ابن‌سعد کتاب تاریخی قرن سوم قمری، گزارش‌هایی هست که پیامبر بیماری آخر عمر خود را ناشی از مسموم‌شدن به خاطر خوردن گوشت گوسفندی دانسته است که بعد از فتح خیبر، زنی یهودی برای پیامبر و یارانش آورده بود.[۲۷]

شیخ مفید،[۲۸] شیخ طوسی،[۲۹] علامه حلّی[۳۰] و نویسندگانِ برخی منابع اهل‌سنت همچون صحیح بخاری،[۳۱] سُنَن دارمی[۳۲] و المستَدرک علی الصحیحین[۳۳] به درگذشت پیامبر(ص) در اثر مسمومیت تصریح کرده‌اند. جعفر مرتضی عاملی از تاریخ‌شناس شیعه، از منابع شیعه و اهل‌سنت گزارش‌هایی دربارهٔ اقدامِ به ترور پیامبر گردآوری کرده[۳۴] و معتقد به مسمومیت و شهادت پیامبر شده است.[۳۵] او عامل مسمومیت پیامبر را بعضی دشمنان داخلی می‌داند.[۳۶] همانطور که در تفسیر عَیّاشی از امام صادق(ع) نقل شده که عامل مسمومیت پیامبر دو تن از همسران حضرت بوده‌اند.[۳۷]

حدیث لدود

مقالهٔ اصلی: حدیث لدود

ماجرای لَدود که برخی آن را ساختگی[۳۸] و برخی خرافی[۳۹] دانسته‌اند نیز از حوادث روزهای بیماری پیامبر اسلام است. در صحیح بخاری و طبقات ابن‌سعد از عایشه نقل شده که در روزهای آخر عمر پیامبر که او از شدت بیماری از حال می‌رفت، لَدود(دارویی تلخ برای بیماران سینه‌پهلو) به دهان پیامبر ریختند، ولی پیامبر در آن حال اشاره کرد که این کار را نکنند. وقتی پیامبر حالش بهتر شد دستور داد به جز عمویش عباس، از آن دارو به دهان همه افراد حاضر در جلسه ریخته شود.[۴۰] نجمی پژوهش‌گر شیعه احتمال داده است که جاعلان این حدیث به‌دنبال تأییدی برای اقدام عمر بن خطاب در ماجرای دوات و قلم بوده‌اند که پیامبر را به هذیان‌گویی متهم کرد.[۴۱]

خاک‌سپاری پیامبر(ص)

قبة الخضراء بر بالای مدفن پیامبر(ص) در مدینه

ابن‌سعد نقل کرده که بعد از رحلت رسول خدا(ص) مردم، بسیار اندوهگین بودند.[۴۲] دخترش فاطمه(س) پیوسته اشک می‌ریخت و نوای «یا اَبَتاه!» سر می‌داد و پس از رحلت پیامبر کسی او را خندان ندید.[۴۳] در نهج البلاغه از امیر مؤمنان(ع) نقل شده است که با رحلت رسول خدا(ص) در و دیوار و فرشتگان در عزای او ناله و شیون می‌کردند.[۴۴]

به گزارش منابع تاریخی، پیامبر(ص) در آغوش علی(ع) از دنیا رفت[۴۵] و وی پیامبر را با کمک فضل بن عباس، اسامة بن زید و افرادی دیگر، از روی پیراهن غسل داده و کفن کردند.[۴۶] به پیشنهاد على(ع)[۴۷] همه مردم دسته‌دسته وارد خانه پیامبر شده و بدون آنكه به كسى اقتدا كنند بر پیامبر نماز گزاردند و این برنامه تا روز بعد ادامه داشت.[۴۸] بنابر آنچه در برخی روایات نقل شده برای مکان دفن پیامبر پیشنهادات متعددی وجود داشت ولی با تأکید علی بر این‌که خدا جان پیامبران را در پاک‌ترین مکان‌ها می‌گیرد، همه پذیرفتند و پیکر پیامبر در همان مکان رحلت (منزلش و محل زندگی عایشه) دفن شد.[۴۹] قبر را ابوعبیده جراح و زید بن سهل آماده کردند[۵۰] و علی(ع) با کمک فضل و اسامه بدن پیامبر را به خاک سپرد.[۵۱]

مسئله جانشینی

حق جانشینی پیامبر و به دست‌گرفتن زمام امور امت پس از درگذشت او یکی از مهم‌ترین مسائل و عامل اصلی تفرقه بین مسلمانان بوده است.[۵۲] بر همین اساس رخدادهای پیش از درگذشت پیامبر اسلام و اندکی پس از آن، از حساس‌ترین وقایع و آکنده از سیاست پنهان‌کاری و پیچیدگی توصیف شده است.[۵۳] بر اساس تحلیل منابع شیعه، پیامبر برای تثبیت جانشینی علی پس از اعلام در غدیر، تلاش کرد مخالفان بالقوه خلافت علی را با عضویت در سپاه اسامه از مدینه دور کند،[۵۴] و وصیت‌نامه‌ای درباره بعد از خودش بنویسد،[۵۵] چندین بار بر حدیث ثقلین تأکید کرد[۵۶] وصی پس از خود را معرفی نمود،[۵۷] و مانع اقامه جماعت توسط ابوبکر شد.[نیازمند منبع][۵۸]

بر اساس گزارش‌های تاریخی، رویکرد صحابه به مسئله جانشینی پس از پیامبر بر دو گونه بوده است: گروهی از صحابه گفتند پیامبر کسی را تعیین نکرده و در سقیفه‌ بنی‌ساعده گرد هم آمده و ابوبکر را به خلافت برگزیدند،[۵۹] و گروه دیگر که بیشترشان از بنی‌هاشم بودند بر اساس سخنان پیامبر معتقد بودند پیامبر علی را برای پس از خود تعیین کرده است و به همین دلیل تا مدتی با ابوبکر بیعت نکردند.[۶۰] اختلافات این دو گروه منجر به درگیری در مدینه و حمله به خانه علی شد.[۶۱] بنابر برخی گزارش‌ها علی تا بعد از درگذشت فاطمه با ابوبکر بیعت نکرد.[۶۲] بنابر کتاب سلیم بن قیس و منابع دیگر، عده‌ای در زمان حیات پیامبر برای تعیین تکلیف جانشینی او هم‌پیمان شدند که این رویداد در منابع مذکور صحیفه ملعونه خوانده شده است.[۶۳]

تک‌نگاری

در موضوع رحلت پیامبر(ص)، برخی آثار مستقل - بیشتر توسط نویسندگان اهل‌سنت - نگاشته شده است؛ از جمله:

  • وفاة النبی(ص)، نوشتهٔ عبدالواحد المظفر. دلایل وفات، بیماری پیامبر و مدت و سبب آن، حوادث هنگام وفات، تجهیز و تدفین و عزاداری برای آن حضرت، عناوین مورد بحث این اثر هستند.[۶۴]
  • وفاة النبی محمد(ص) نوشتهٔ شیخ حسین الدرازی البحرانی، که توسط مؤسسهٔ بلاغ در بیروت به چاپ رسیده است.[۶۵]
  • وفاة رسول الله(ص) و موضع قبره، به قلم نبیل الحسنی، در این اثر به چگونگی وفات پیامبر(ص)، مکان دفن ایشان و اختلافات به‌وجود‌آمده بین اصحاب در این‌باره اشاره نموده است.[۶۶]
  • وفاة النبی(ص) و أظلمت المدینة، نوشتهٔ نزار النعلاوانی العسقلانی، که در سال ۱۴۳۴ق و توسط دارِالمِنهاج بیروت به چاپ رسید.[۶۷]
  • سلوة الکئیب بوفاة الحبیب(ص)، به قلم ابن‌ناصر الدین و با تحقیق صالح یوسف معتوق. این اثر به حوادث بعد از رحلت و عزای فرشتگان، فرزند و همسران پیامبر نیز پرداخته است.[۶۸]

پانویس

  1. ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۸۲؛ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۰۰
  2. ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۸۲؛ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۱۹۵.
  3. ↑ جعفریان، سیره رسول خدا(ص)، ۱۳۸۳ش، ص۶۸۲.
  4. ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۸۹؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۲.
  5. ↑ قمی، منتهی الامال، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۲۴۹.
  6. ↑ جعفریان، سیره رسول خدا(ص)، ۱۳۸۳ش، ص۶۸۲.
  7. ↑ جعفریان، سیره رسول خدا(ص)، ۱۳۸۳ش، ص۶۸۲.
  8. ↑ ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۲۵۴؛ سهیلی، الروض الانف، ۱۴۱۲ق، ج۷، ص۵۷۹.
  9. ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۰۰؛ سهیلی، الروض الانف، ۱۴۱۲ق، ج۷، ص۵۷۹.
  10. ↑ ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۲۷۶؛ واقدی، المغازی للواقدی، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۱۰۸۹؛ خلیفه بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط ۱۴۱۵ق، ص۴۶؛ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۲۸۰.
  11. ↑ تاری جلیل، «تاملی در تاریخ وفات پیامبر(ص)»، ص۱۲.
  12. ↑ قمی، منتهی الامال، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۲۴۹.
  13. ↑ قمی، منتهی الامال، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۲۴۹.
  14. ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۴، ص۴۳۹؛ طبری، المسترشد، ۱۴۱۵ق، ص ۱۱۵.
  15. ↑ ابن‌هشام، السیرة النبویة، دار المعرفة، ج۲، ص۶۴۹-۶۶۶.
  16. ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۱۲۹-۲۵۳.
  17. ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۱۳-۱۱۵.
  18. ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۷۹-۱۹۲.
  19. ↑ عاملی، الصحیح من سیرة النبیّ الاعظم، ۱۳۸۵ش، ج۳۳، ص۱۲۵-۳۵۵ و ص۵-۲۳۰.
  20. ↑ ر.ک: شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۱۰۶-۱۰۷.
  21. ↑ ر.ک: شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۰ش، ص۱۰۶-۱۰۷.
  22. ↑ «مراسم سالروز رحلت پیامبر اکرم(ص) در خارج از کشور»، خبرگزاری مهر.
  23. ↑ عاملی، الصحیح من سیرة النبیّ الاعظم، ۱۳۸۵ش، ج۳۳، ص۱۴۱-۱۵۸.
  24. ↑ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۰، ص۲۶۶.
  25. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۳۱۵، حدیث ۳.
  26. ↑ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۵۰۳.
  27. ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۱۵۶-۱۵۵.
  28. ↑ شیخ مفید، المقنعه، ۱۴۱۳ق، ص۴۵۶.
  29. ↑ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۲.
  30. ↑ حلی، منتهی المطلب، ۱۴۱۲ق، ج۱۳، ص۲۵۹.
  31. ↑ بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۹، حدیث ۴۴۲۸.
  32. ↑ الدارمی، سنن الدارمی، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۰۷، ح ۶۸.
  33. ↑ حاکم نیشابوری، المستدرک، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۶۱، حدیث ۴۳۹۵.
  34. ↑ عاملی، الصحیح من سیرة النبیّ الاعظم، ۱۳۸۵ش، ج۳۳، ص۱۴۱-۱۵۸.
  35. ↑ عاملی، الصحیح من سیرة النبیّ الاعظم، ۱۳۸۵ش، ج۳۳، ص۱۵۹.
  36. ↑ عاملی، الصحیح من سیرة النبیّ الاعظم، ۱۳۸۵ش، ج۳۳، ص۱۵۹ـ۱۹۳.
  37. ↑ عیاشی، کتاب التفسیر، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۲۰۰.
  38. ↑ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۳، ص۳۲؛ نجمی، «داستانی دروغین درباره پیامبر اعظم(ص)»، ص۱۲۰.
  39. ↑ عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ۱۳۸۵ش، ج۳۲، ص۱۳۰.
  40. ↑ بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۱۴، حدیث ۴۴۵۸ و ج۷، ص۱۲۷، حدیث ۵۷۱۲؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۱۸۱.
  41. ↑ نجمی، «داستانی دروغین درباره پیامبر اعظم(ص)»، ص۱۲۰.
  42. ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۳۸.
  43. ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۳۷-۲۳۸.
  44. ↑ سید رضی، نهج البلاغة(صبحی صالح)، ۱۴۱۴ق، ص۳۱۱، خطبهٔ ۱۹۷.
  45. ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۰۱.
  46. ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۱۲و۲۱۴؛ ابن‌هشام، السیرة النبویة، دار المعرفة، ج۲، ص۶۶۲-۲۶۳.
  47. ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۸۸.
  48. ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۲۰؛ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۱۴.
  49. ↑ اِربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۱، ص۱۹.
  50. ↑ ابن‌هشام، السیرة النبویة، دار المعرفة، ج۲، ص۲۶۳.
  51. ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۲۹.
  52. ↑ مادلونگ، جانشینی حضرت محمد(ص)، ۱۳۷۷ش، ص۱۳.
  53. ↑ غلامی، پس از غروب، ۱۳۸۸ش، ص۲۱.
  54. ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۸۰.
  55. ↑ بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۹، حدیث ۴۴۳۲.
  56. ↑ شیخ مفید، الأمالی‏، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۵؛ ابن‌حجر هیثمی، الصواعق المحرقه، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۴۳۸ و ۴۴۰.
  57. ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۸۵؛ ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۲۲۴؛ ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۳۵۹.
  58. ↑ جعفریان، سیره رسول‌ خدا، ۱۳۸۳ش، ص۶۷۹.
  59. ↑ ابن‌قتیبه، الإمامة و السیاسة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۲؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، دار صادر، ج۲، ص۳۲۷.
  60. ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۲۴؛ عسکری، سقیفه: بررسی نحوه شکل‌گیری حکومت پس از پیامبر، ۱۳۸۷ش، ص۹۹.
  61. ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۲۴؛ عسکری، سقیفه: بررسی نحوه شکل‌گیری حکومت پس از پیامبر، ۱۳۸۷ش، ص۹۹.
  62. ↑ ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۰-۳۱.
  63. ↑ سلیم بن قیس، اسرار آل محمد(ص)، ۱۴۱۶ق، ص۲۳۲؛ قمی، سفینة البحار، ۱۴۱۴ق، ج۵، ص۵۶؛ سید ابن طاووس، طرف من الأنباء والمناقب، نشر تاسوعا، ص۵۶۴؛ شیخ مفید، الفصول المختارة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۳۲.
  64. ↑ المظفر، عبدالواحد، ۱۳۸۶ش، ص۳.
  65. ↑ درازی، وفاة النبی محمد(ص)، ۱۴۲۸ق، ص۲.
  66. ↑ «وفاة رسول الله (ص) و موضع قبره»، بازار کتاب قائمیه.
  67. ↑ النعلاوانی، وفاة النبی(ص)، ۱۴۳۴ق، ص۲.
  68. ↑ ابن‌ناصر الدین، سلوة الکئیب، دار البحوث للدراسات الإسلامیة، ص۲۱۱.

منابع

  • ابن‌أبی‌الحدید، عبد الحمید بن هبةالله، شرح نهج البلاغة، محقق و مصحح: ابراهیم، محمد ابوالفضل،‏ قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
  • ابن‌أثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
  • ابن‌حجر هیتمی، احمد بن محمد، الصواعق المحرقه علی اهل الرفض و الضلال و الزندقه، بیروت، مؤسسةالرسالة، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
  • ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق: عطاء، محمد عبدالقادر، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
  • ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، الإمامة و السیاسة، محقق: علی شیری، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۱۰ق.
  • ابن‌کثیر دمشقی‏، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق.
  • ابن‌هشام، عبد الملک، السیرة النبویة، تحقیق: مصطفی السقا، ابراهیم الأبیاری، عبدالحفیظ شلبی، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، بی‌تا.
  • ابن‌ناصر الدین، سلوة الکئیب بوفاة الحبیب، امارات، دار البحوث للدراسات الإسلامیة، بی‌تا.
  • اربلی، علی بن عیسی‏، کشف الغمه، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، تبریز، نشر بنی‌هاشمی، ‏چاپ: اول‏، ۱۳۸۱ق.
  • بخاری، محمد بن إسماعیل، صحیح البخاری، محقق: الناصر، محمد زهیر، دمشق، دار طوق النجاة، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
  • بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق: سهیل زکار، ریاض، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
  • بوشهری، یوسف، «راز انکار رحلت پیامبر» در نشریه فرهنگ کوثر، شماره ۳۹، خرداد ۱۳۷۸ش.
  • تاری جلیل، «تاملى در تاریخ وفات پیامبر(ص)»، در مجله تاریخ اسلام، شماره ۵، بهار ۱۳۸۰ش.
  • جعفریان، رسول، سیره رسول خدا(ص)، دلیل ما، قم، ۱۳۸۳ش.
  • حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق: عبدالقادر مصطفی، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
  • «حدیث لدود داستانی دروغین»، پایگاه اطلاع‌رسانی سبطین، تاریخ نشر: ۱۱، دی، ۱۳۹۲، تاریخ بازدید: ۴ آذر، ۱۴۰۲.
  • حلّی، حسن بن یوسف، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیّه، ۱۴۱۲ق.
  • خلیفه بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، تحقیق: نجیب فواز، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
  • دارمی، عبد الله بن عبد الرحمن، سنن الدارمی، تحقیق: حسین سلیم الدارانی، عربستان سعودی، دار المغنی للنشر والتوزیع، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
  • ٰدرازی البحرانی، شیخ حسین، وفاة النبی محمد(ص) بیروت، مؤسسهٔ بلاغ، چاپ اول، ۱۴۲۸ق.
  • ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، تحقیق: عمر عبد السلام، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
  • سهیلی، عبد الرحمن، الروض الانف فی شرح السیرة النبویة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
  • سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، تحقیق: صبحی صالح، قم، هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
  • شرف‌الدین، سید عبدالحسین، المراجعات، قم، مجمع جهانی اهل‌بیت(ع)، چاپ دوم، ۱۴۲۶ق.
  • شهیدی، سید جعفر، تاریخ تحلیلی اسلام، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۹۰ش.
  • شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تصحیح: محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
  • شیخ مفید، محمد بن محمد، الأمالی‏، تحقیق: حسین استاد ولی، علی‌اکبر غفاری، قم‏، کنگره شیخ مفید، چاپ اول‏، ۱۴۱۳ق.
  • شیخ مفید، محمد بن محمد، المقنعه، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
  • صدر، محمدباقر، فدک فی التاریخ؛ التشیع و الاسلام؛ بحث حول المهدی، قم، مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیه للشهید الصدر، ۱۴۲۷ق.
  • صفار، محمد بن حسن، قم، بصائر الدرجات، کتابخانه آیت‌الله مرعشی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
  • طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)، تحقیق: ابراهیم، محمد أبو الفضل، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.
  • طبری، محمد بن جریر بن رستم، المسترشد فی إمامة أمیر المؤمنین علی بن أبی‌طالب(ع)، تحقیق: احمد محمودی، تهران، مؤسسه الثقافه الإسلامیه لکوشانپور، ۱۴۱۵ق.
  • عاملی، سید جعفرمرتضی، الصحیح من سیرة النبیّ الاعظم، قم، دارالحدیث، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
  • عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیّاشی، تهران، المطبعة العلمیّه، چاپ اول، ۱۳۸۰ق.
  • قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، قم، دلیل ما، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
  • کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی‌اکبر، آخوندی، محمد، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
  • «مراسم سالروز رحلت پیامبر اکرم(ص) در خارج از کشور»، خبرگزاری مهر، تاریخ نشر: ۲۲ آذر ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۶ دی ۱۴۰۲ش،
  • مادلونگ، ویلفرد، جانشینی حضرت محمد(ص): پژوهشی پیرامون خلافت نخستین، ترجمه: احمد نمایی؛ جواد قاسمی؛ محمدجواد مهدوی؛ حیدررضا ضابط، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس، مشهد، ۱۳۷۷ش.
  • مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق: اسعد داغریوسف، قم، موسسه دارالهجره، ۱۴۰۹ق.
  • مسلم بن حجاج، أبوالحسن، صحیح مسلم، محقق: عبد الباقی، محمد فؤاد، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
  • المظفر، عبدالواحد، وفاة النبی(ص)، قم، انتشارات المکتبه الحیدریه، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
  • مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ نهم، ۱۳۸۶ش.
  • نجمی، محمدصادق، «داستانی دروغین درباره پیامبر اعظم(ص)»، فصلنامه میقات حج، شماره ۵۸، زمستان ۱۳۸۵ش.
  • النعلاوانی العسقلانی، نزار، وفاة النبی(ص) و أظلمت المدینة، بیروت، دارِالمِنهاج، ۱۴۳۴ق.
  • نفیسی، شادی، «ثقلین، حدیث»، در دانشنامه جهان اسلام، ج۹، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
  • « نماز مسلمانان بر جنازه پیامبر خدا(ص)»، اسلام کوئست، تاریخ درج: ۱۴ دی ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۱۷ دی ۱۴۰۲ش.
  • واقدی، محمد بن عمر، المغازی للواقدی، مارزدن جونز، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۹ق.
  • «وفاة رسول الله (ص) و موضع قبره»، بازار کتاب قائمیه، تاریخ درج: ، تاریخ بازدید: ۱۷ دی ۱۴۰۲ش.
  • یعقوبی، احمد بن أبی یعقوب‏، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، چاپ اول، بی‌تا.

پیوند به بیرون

برگرفته از «https://fa.wikishia.net/w/index.php?title=رحلت_پیامبر(ص)&oldid=1217548»