آیه قبله

آیه قبله

مشخصات آیه
نام آیه	آیه قبله
واقع در سوره	بقره
شماره آیه	۱۴۴
جزء	۲
اطلاعات محتوایی
شأن نزول	اعلام تغییر قبله مسلمانان از بیت المقدس به کعبه
مکان نزول	مدینه

آیه قبله (سوره بقره: ۱۴۴) به تغییر قبله مسلمانان از بیت المقدس به مسجد الحرام، فرمان می‌دهد. پس از هجرت مسلمانان به مدینه، ساکنان یهودی این شهر از توجه مسلمانان به بیت المقدس به عنوان دلیلی بر اصالت نداشتن آیین اسلام یاد می‌کردند. این مطلب موجب شد پیامبر(ص) آرزو کند که کعبه، قبله مسلمانان باشد.

از آیات ۱۴۲، ۱۴۳ و ۱۵۰ سوره بقره نیز به عنوان آیه تغییر قبله یاد کرده‌اند. برخی از مفسران نیز آیات ۱۴۲ تا ۱۴۴ بقره را آیات تغییر قبله دانسته‌اند. مفسران زمان نزول آیه قبله را بین شش تا نوزده ماه پس از هجرت به مدینه یاد کرده‌اند. مکان نزول آیه قبله، بر پایه نقل‌های گوناگون تاریخی یکی از این سه مکان است: مسجد ذو قبلتین، مسجد قبیله «بنی سالم بن عوف» و مسجدالنبی.

متن و ترجمه آیه

قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ وَإِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ﴿۱۴۴﴾

---

نگريستنت را به اطراف آسمان مى‌بينيم. تو را به سوى قبله‌اى كه مى‌پسندى مى‌گردانيم. پس روى به جانب مسجدالحرام كن. و هر جا كه باشيد روى بدان جانب كنيد. اهل كتاب مى‌دانند كه اين دگرگونى به حق و از جانب پروردگار آنان بوده است. و خدا از آنچه مى‌كنيد غافل نيست.

این آیه که حکم تغییر قبله را در خود دارد، به آیه قبله مشهور است. برخی مفسران از آیه ۱۵۰ سوره بقره نیز به عنوان آیه قبله یاد کرده‌اند. همچنین طنطاوی، از مفسران اهل سنت، آیات ۱۴۲-۱۴۴ بقره را آیات تغییر قبله دانسته‌ است.

شأن نزول

بنابر نقل طبری، از مفسران اهل سنت، یهودیان مدینه نماز گزاردن پیامبر به بیت المقدس را بر او عیب گرفته و می‌گفتند: محمد(ص) با دین ما مخالف است ولی به قبله ما نماز می‌گزارد؛ به همین دلیل پیامبر دوست داشت قبله مسلمانان مستقل شود و به سوی کعبه نماز بگزارد؛ به همین جهت پیامبر به آسمان نگاه می‌کرد و منتظر دستور خدا برای تغییر قبله بود که این آیه نازل شد و حکم تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه را بیان کرد.

زمان و مکان نزول

مفسران زمان نزول این آیه را بین هفت تا نوزده ماه پس از هجرت بیان کرده‌اند. طباطبایی در المیزان با توجه به تاریخ تغییر قبله که در ماه رجب سال دوم هجرت بوده، صحیح‌ترین زمان را ۱۷ ماه پس از هجرت می‌داند. مکارم شیرازی در تفسیر نمونه تغییر قبله را در حین نماز ظهر دانسته به گونه‌ای که مردان و زنان جای خود را باهم عوض کردند.

مکان نزول و جاری‌شدن حکم تغییر قبله بر پایه نقل‌های گوناگون تاریخی یکی از این سه مکان است:

• مسجد محله بنی سَلِمة در شمال غربی مدینه که به مسجد القبلتین مشهور است.
• مسجد قبیله «بنی سالم بن عوف» که پیامبر(ص) نخستین نماز جمعه را در آن گزارد؛
• مسجدالنبی.

ناسخ‌بودن آیه

به نوشته طبرسی، برخی ادعا کرده‌اند که آیه قبله، آیه ۱۱۵ سوره بقره را که می‌گوید: «فَأَيْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّه» (به هر سو رو كنيد، خدا آنجا است)، نسخ کرده است؛ اما خود او این دیدگاه را نپذیرفته و گفته است طبق روایات، آیه ۱۱۵ سوره بقره، درخصوص خواندن نمازهای مستحب در سفر است.