احتلام
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
اِحْتِلام یا مُحتَلِم شدن، خروج منی از انسان در هنگام خواب است. احتلام در احکام اسلامی یکی از نشانه‌های بلوغ در مردان شمرده می‌شود. احتلام باعث جنابت است و فرد محتلم باید برای نماز و روزه و برخی دیگر از امور عبادی، غسل جنابت کند. احتلامِ فردِ روزه‌دار، روزه را باطل نمی‌کند.
تعریف
احتلام به معنی خروج غیرارادی منی دانسته شده که در خواب اتفاق می‌افتد.[۱] در اصطلاح فقیهان به دو معنای خروج منی و خروج منی در خواب به کار رفته است.[۲] به شخصی که دچار احتلام شده مُحْتَلِم گفته می‌شود.
در آیات ۵۸ و ۵۹ سوره نور به احتلام اشاره شده است.[یادداشت ۱]و نیز کلینی در کتاب حدیثی الکافی بابی با عنوان «باب احتلام الرجل و المرأة» ایجاد کرده و در آن هفت حدیث ذکر کرده است.[۴]
احتلام زنان
محتلم شدن زنان از موارد اختلافی است. برخی معتقدند احتلام اختصاصی به مردان ندارد و برای زنان نیز پیش می‌آید.[۵] فقیهانی نیز فتوا داده‌اند که اگر زن محتلم شود و از او منی خارج شود باید غسل کند. صدوق برای این فتوا روایتی نقل کرده است.[۶] صاحب عروه معتقد است که زنان نیز محتلم می‌شوند و دیدگاهی که محتلم شدن زنان را قبول ندارد ضعیف شمرده است.[۷]
در مقابل برخی احتلام زنان را رد کرده و معتقدند بر زنی که در ظاهر محتلم شده غسل واجب نیست.[۸] این نظر را شیخ صدوق در مقنع آورده است.[۹]
احکام فقهی
در رساله‌های توضیح المسائل بخش خاصی برای احکام احتلام وجود ندارد. و احکام کسی که محتلم شده در بخش‌هایی مثل احکام روزه و حج ذکر شده است.
- احتلام از نظر فقیهان شیعه یکی از نشانه‌های بلوغ در مردان است.[۱۰] فتوای فقیهان شیعه مستند به چند حدیث است که یوسف بحرانی آن‌ها را متکاثر (فراوان) توصیف می‌کند.[۱۱]
- احتلام باعث جنابت است و شخص جنب باید برای نماز، روزه، حضور در مسجد، خواندن سوره‌های سجده‌دار و برخی دیگر از امور عبادی غسل کند.[۱۲]
- در مواردی که شک دارد رطوبت خارج شده در خواب منی است یا خیر، چنانچه نشانه‌های منی مانند خروج با شهوت را نداشته باشد حکم به جنابت نشده و غسل جنابت نیز واجب نخواهد بود.[۱۳]
- در احکام روزه اگر کسی قبل از اذان صبح محتلم شود باید تا قبل از اذان غسل جنابت کند، ولی اگر روزه‌دار در طول روز بخوابد و محتلم شود، روزه‌اش صحیح است.[۱۴]
- محتلم شدن در حال احرام در حج باعث ابطال احرام نیست. ولی به گفته برخی فقیهان اگر کسی در مسجد الحرام یا مسجد النبی محتلم شود باید برای خروج از مسجد نیز تیمم کند.[۱۵] و در هر صورت شخص محتلم باید غسل جنابت انجام دهد.
- برای محتلم آمیزش جنسی کراهت دارد؛ ولی اگر وضو بگیرد این کراهت برطرف می‌شود.[۱۶]
احتلام امامان
براساس برخی احادیث، امامان شیعه محتلم نمی‌شده‌اند.[۱۷] براساس برخی از گزارش‌ها امام سجاد پیش از ازدواج با حورا (زنی که بعدها مادر زید بن علی شد) در عالم رؤیا با حور العینی ازدواج کرده ( که در عالم بیداری بر مادر زید منطبق شد) و پس از برخاستن از خواب غسل جنابت کرده است.[۱۸] اما برخی فقیهان معتقدند احتلام امر طبیعی برای انسان است و نقصی نمی‌باشد تا بخواهیم ائمه را از آن مبرا بدانیم.[۱۹] با این حال علامه مجلسی در ذیل روایات مذکور آورده که امامان، محتلم نمی‌شوند ولی این به معنای جنب نشدن آن‌ها نیست.[۲۰] او روایاتی را در تأیید این مطلب آورده است.[۲۰]
دعا برای جلوگیری از احتلام
از امام صادق(ع) دعایی نقل شده که اگر کسی نگران محتلم شدن بود قبل از خواب این دعا را بخواند: اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِک مِنَ الِاحْتِلَامِ وَ مِنْ سُوءِ الْأَحْلَامِ وَ مِنْ أَنْ یتَلَاعَبَ بی‌الشَّیطَانُ فِی الْیقَظَةِ وَ الْمَنَامِ. خدایا من از احتلام و خواب‌های بد به تو پناه می‌برم و نیز از این که شیطان در بیداری یا خواب مرا بازیچه سازد.[۲۱]
پانویس
- ↑ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ذیل واژه «احتلام».
- ↑ مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۲۹۴.
- ↑ راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ۱۴۱۲ق، صص۲۵۳-۲۵۴
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۸.
- ↑ مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۲۹۴.
- ↑ صدوق، المقنع، ۱۴۱۵ق، ص۴۲.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۵۰۵.
- ↑ مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۰ش، ج۱ ص۲۹۴.
- ↑ صدوق، المقنع، ۱۴۱۵ق، ص۴۲.
- ↑ مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۲۹۴.
- ↑ بحرانی، الحدائق الناضرة، ۱۴۰۵ق، ج۲۰، ص۳۴۵.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۸۵-۲۸۷.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۹۷.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۵۴۷.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۵۱۰.
- ↑ مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۲۹۴.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۰۹؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، دفتر نشر اسلامی، ج۴، ص۴۱۸.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۶، ص۱۸۳.
- ↑ خوئی، موسوعه الامام الخوئی، ۱۴۱۳م، ج۱۰، ص۱۲۶.
- ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۲۶۹.
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، دفتر نشر اسلامی، ج۱، ص۴۷۱.
یادداشت
- ↑ یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِیسْتَأْذِنکمُ الَّذِینَ مَلَکتْ أَیمَانُکمْ وَالَّذِینَ لَمْ یبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنکمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مِّن قَبْلِ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَحِینَ تَضَعُونَ ثِیابَکم مِّنَ الظَّهِیرَةِ وَمِن بَعْدِ صَلَاةِ الْعِشَاءِ ثَلَاثُ عَوْرَاتٍ لَّکمْ ۚ لَیسَ عَلَیکمْ وَلَا عَلَیهِمْ جُنَاحٌ بَعْدَهُنَّ ۚطَوَّافُونَ عَلَیکم بَعْضُکمْ عَلَیٰ بَعْضٍ ۚ کذَٰلِک یبَینُ اللَّهُ لَکمُ الْآیاتِ ۗ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکیمٌ ﴿۵۸﴾ وَإِذَا بَلَغَ الْأَطْفَالُ مِنکمُ الْحُلُمَ فَلْیسْتَأْذِنُوا کمَا اسْتَأْذَنَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ ۚ کذَٰلِک یبَینُ اللَّهُ لَکمْ آیاتِهِ ۗ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکیمٌ﴿۵۹﴾ (ای کسانی که ایمان آورده‌اید! بردگان شما، و همچنین کودکانتان که به حدّ بلوغ نرسیده‌اند، در سه وقت باید از شما اجازه بگیرند: پیش از نماز صبح، و نیمروز هنگامی که لباسهای (معمولی) خود را بیرون می‌آورید، و بعد از نماز عشا؛ این سه وقت خصوصی برای شماست؛ امّا بعد از این سه وقت، گناهی بر شما و بر آنان نیست (که بدون اذن وارد شوند) و بر گرد یکدیگر بگردید (و با صفا و صمیمیت به یکدیگر خدمت نمایید). این گونه خداوند آیات را برای شما بیان می‌کند، و خداوند دانا و حکیم است. (۵۸) و هنگامی که اطفال شما به سنّ بلوغ رسند باید اجازه بگیرند، همان گونه که اشخاصی که پیش از آنان بودند اجازه می‌گرفتند؛ اینچنین خداوند آیاتش را برای شما بیان می‌کند، و خدا دانا و حکیم است! (۵۹)) البته راغب اصفهانی در کتاب مفردات حُلُم در آیه را به معنای زمان بلوغ هم دانسته است نه فقط به معنای خروج غیر ارادی منی در خواب. [۳]
منابع
- انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، انتشارات سخن، ۱۳۹۰ش.
- بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، دفتر نشر اسلامی، ۱۴۰۵ق.
- خوئی، ابوالقاسم، موسوعه الامام الخوئی، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، ۱۴۱۸ق.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، المحقق: صفوان عدنان الداودي، الناشر: دار القلم، الدار الشامية - دمشق بيروت، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، المقنع، قم، مؤسسه امام هادی، ۱۴۱۵ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، تصحیح علی اکبر غفاری، قم، دفتر نشر اسلامی، بی‌تا.
- طباطبایی یزدی، محمدکاظم، العروة الوثقی،تحقيق: مؤسسة النشر الإسلامي، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، مصحح: هاشم رسولی محلاتی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۴۰۴ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، الناشر: مؤسسة الوفاء، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق، بی جا.
- مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت(ع)، قم، مؤسسه دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۰ش.
- یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، بیروت، موسسه الأعلمی، ۱۴۰۹ق.