سید محمد حجت کوهکمری
 | |
| شناسنامه | |
|---|---|
| زادروز | ۱۳۱۰ق/۱۲۷۱ش |
| شهر تولد | کوه کمر در آذربایجان شرقی |
| تاریخ درگذشت | ۳ جمادی‌الاول ۱۳۷۲ق/۱۳۳۱ش |
| آرامگاه | قم، مدرسه حجتیه |
| فرزندان | محسن، حسن |
| اطلاعات علمی و مذهبی | |
| اساتید | سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، سید ابوالحسن اصفهانی محمدحسین نائینی، آقا ضیاء عراقی |
| شاگردان | سید محمد محقق داماد، میرزا هاشم آملی سید محمدعلی قاضی طباطبایی، مرتضی حائری سید محمدحسین طباطبائی، لطف‌الله صافی گلپایگانی |
| تألیفات | مستدرک المستدرک، جامع الاحادیث و الاصول لوامع الانوار الغرویه فی مرسلات الآثار النبویه تنقیحُ المطالب المُبهمه فی عمل الصُّور المجسمه |
سید محمد حُجَّت کوه‌کمَری (۱۳۱۰- ۱۳۷۲ق) فقیه، رجالی و از مراجع تقلید شیعه. وی نزد اساتید فقه و اصول همانند سید ابوالحسن اصفهانی، عبدالکریم حائری، میرزا محمدحسین نائینی و آقا ضیاء عراقی، سید محمدکاظم طباطبائی یزدی شاگردی کرد. پس از درگذشت آیت الله حائری از مراجع ثلاث شد و به اداره حوزه علمیه قم پرداخت. مدرسه حجتیه در شهر قم از آثار به جای مانده از دوران مرجعیت او است که در آن زمان بی‌نظیر بوده است. مرتضی حائری یزدی و عباس مصباح‌زاده دامادهای ایشان بودند.
معرفی
سید محمد حجت کوهکمری، فقیه و مرجع تقلید امامی قرن چهاردهم. وی در ۲۹ شعبان سال ۱۳۱۰ق/۱۲۷۱ش در تبریز[۱] در خانواده‌ای روحانی به دنیا آمد. خانواده‌اش از سادات کوه‌کمر، محلی از توابع اَهَر در منطقه آذربایجان شرقی بودند. نسب او به علی‌اصغر، فرزند امام سجاد(ع) می‌رسد.[۲][۳] لذا آنان را حسینی کوه کمری می‌خوانند.[۴]
پدرش، سیدعلی کوهکمری تبریزی، فرزند علینقی، از عالمان و فقهای دوره خود بود. سیدعلی در تبریز به دنیا آمد. دروس عالی فقه و اصول را در نجف نزد حبیب‌الله رشتی، فاضل ایروانی و فاضل شربیانی آموخت.[۵]
سیدمحمد حجت پس از یک دوره بیماری سخت، در ۶۲ سالگی در دوشنبه ۳ جمادی‌الاول ۱۳۷۲ ق- ۲۹ دی ۱۳۳۱ش[۶] در قم وفات یافت و در اتاقی کنار مسجد مدرسه حجّتیه به خاک سپرده شد.
گفته شده است او چند روز پیش از وفات خوداسناد مالکیتی که نزدش بود را به سید احمد شبیری زنجانی که عضو ارشد شورای استفتائات او بود. سپرد و پول و اموالی که از سهم امام باقی مانده بود را به دامادش مرتضی حائری یزدی سپرد تا در کارهایی که مشخص کرده بود مصرف کند. آنگاه مُهر نامه‌های خود را شکست و از درگذشت خود خبر داد. زمانی که حال وی رو به وخامت رفت، دخترش مقداری تربت امام حسین(ع) را جهت بهبودی به وی داد. وی بعد از خوردن تربت گفت: «آخر زادی من الدنیا تربة الحسین».[۷]در سوگ او مجالس متعددی برگزار و در رثایش اشعار بسیاری سروده شد.[۸]
زندگی علمی
اساتید
سیدمحمد حجت، ادبیات، ریاضیات، طب قدیم و برخی علوم جدید را در تبریز آموخت. بیشتر دروس مقدماتی فقه و اصول و کتاب ریاض‌المسائل سید علی طباطبایی را نیز در همانجا نزد پدرش فراگرفت و خود به تدریس شرح لمعه شهید ثانی پرداخت.[۹][۱۰] پس از آن در ۱۳۳۰ق/۱۲۹۱ش برای ادامه تحصیل به نجف رفت. او از اساتید زیر کسب علم کرد:
اجازات علمی
وی از برخی استادانش همچون میرزای نائینی، شیخ‌الشریعه اصفهانی و آقاضیاءالدین عراقی گواهی اجتهاد و اجازه روایت دریافت نمود. همچنین پدرش، سیدابوتراب خوانساری، عبدالله مامقانی، سید حسن صدر، محمدباقر قائنی بیرجندی، شیخ‌عبدالکریم حائری یزدی و محمدحسین کاشف‌الغطاء به او اجازه روایت دادند.[۱۲]
سکونت در قم
سید محمد حجت در ایام تحصیل در نجف به بیماری سختی مبتلا شد و به توصیه پدرش به تبریز بازگشت، اما پس از مدتی دوباره به نجف رفت و علاوه بر ادامه تحصیل، به تدریس نیز پرداخت.[۱۳] اما بار دیگر بر اثر بدی آب و هوای نجف و ضعف جسمی، ناچار شد در ۱۳۴۹ق به قم مهاجرت کند.[۱۴] در قم عبدالکریم حائری یزدی اقامه نماز در حرم حضرت معصومه(س) را به او سپرد.[۱۵]
حجت کوهکمری، به جهت توانایی که در علوم از جمله حدیث داشت٬ مورد احترام و اعتماد شیخ عبدالکریم حائری یزدی قرار گرفت تا آنجا که حائری در اواخر عمر احتیاطات فتوایی خود را به وی ارجاع می‌داد.[۱۶][۱۷] و چند ماه قبل از فوت خود در تمام امور دینی او را وصی خود نمود و همه کارهایش را بدو سپرد.[۱۸] آخرین کار شیخ عبدالکریم به عنوان مدیر حوزه علمیه قم این بود که سید حجت را به همراه سید صدر الدین صدر و سید محمد تقی خوانساری را برای مدیریت حوزه علمیه بعد از وفات خود انتخاب نمود.[۱۹]
شاگردان
سید محمدحجت در نجف حلقه درس بزرگی داشت. کلاس‌های درسی او در مسجد شیخ مرتضی انصاری و مقبره میرزای شیرازی برگزار می‌شد.[۲۰] اما به علت بیماری ناچار نجف را ترک کرد. وی از ۱۳۰۹ش در قم سکونت گزید و در آنجا به تدریس پرداخت.[۲۱] به گفته مرتضی حائری یزدی، از شاگردان و نیز داماد حجت، [۲۲] درس خارج فقه او، پس از درس آیت الله عبدالکریم حائری یزدی، مهم‌ترین درس حوزه علمیه قم به شمار می‌رفت.
فقیهان بزرگی در درس حجت شرکت کردند و شاگردان متعددی نزد او تربیت شدند، از جمله:
- ملا علی واعظ خیابانی تبریزی؛ او از حجت اجازه در امور حسبیه دارد.[۲۳]
- سید محمود علوی(متوفای ۱۳۴۰ش)؛
- محمد علی خیابانی تبریزی مشهور به مدرّس(متوفای۱۳۷۳ق)؛
- سید محمدحسین حسینی تهرانی(متوفای۱۴۱۸ق)
- سید جلال آشتیانی
- محمد باقر ملکی میانجی(متوفای ۱۴۱۹ق)؛
- میرزا جواد تبریزی
- محمدتقی بهجت
- ناصر مکارم شیرازی
- سید محمد محقق داماد
- میرزا هاشم آملی
- سید محمدعلی قاضی طباطبایی
- سید موسی زنجانی
- سید رضا بهاءالدینی
- مرتضی حائری یزدی داماد ایشان
- ابوطالب تجلیل تبریزی
- علی صافی گلپایگانی
- لطف‌الله صافی گلپایگانی
- سید علی حسینی سیستانی
- سید نصراللّه مستنبط
- محمد کرمی
- علی غروی تبریزی
- جعفر سبحانی
- مسلم ملکوتی
- علی مشکینی
- سید یونس اردبیلی
- مهدی حائری یزدی
- سید مهدی انگجی
- سید مرتضی ایروانی
- سید محسن حجت
- محسن مشکینی
- حجت مهدی اراکی
- میرزا محمدعلی طباطبایی
- سید محمد حسین طباطبائی
- قربانعلی اعتمادی تبریزی
- میرزا محمد بنایی
- عبدالحسن غروی تبریزی
- سید صادق لواسانی
- میرزا رحیم سامت
- سید حسین بدلا
- اسدالله کاشانی
- احمد عراقی
- محمدباقر عرفانی بیهودی[۲۴]
- نورالدین اشنی
- محمد حسن حجتی هرسینی کرمانشاهی.[۲۵]
- عبدالکریم حق شناس.[۲۶]
آثار
آثار حدیثی
- لوامع الانوار الغرویه فی مرسلات الآثار النبویه، درباره روایات مرسل از پیامبر(ص) و تعیین موارد قابل اعتماد آن؛
- مستدرک المستدرک فی استدراک ما فات عن صاحب المستدرک، که روایاتی که در کتاب مستدرک الوسائل محدّث نوری نیامده در آن جمع شده است؛
- جامعُ الاحادیث و الاصول (یا مَجمع الاحادیث)، که ناتمام ماند.[۲۷]
آثار فقهی
- ارشاد المؤمنین الی احکام الدّین[۲۸]
- رساله در وقت
- تعلیقه بر المتاجر شیخ انصاری
- علامات البلوغ
- تقویم الصلاه
- کاشف الحجاب و رافع النقاب[۲۹]
- کتاب البیع
- کتاب الصلوه
- کتاب الوقف
- تنقیح المطالب المبهمه فی عمل الصور المجسمه
- خلاصة الاحکام، ترجمه فارسی بدایة الهدایه (اثر مختصر فقهی شیخ حرّ عاملی) که در ۱۳۴۳ش در تهران منتشر شد.
- منتخب‌الاحکام(تهران ۱۳۲۵ش)؛[۳۰]
- مناسک حج که ابتدا در تهران و سپس در ۱۳۶۸ در قم و تبریز چاپ سنگی شد.
- حاشیه بر بعضی کتاب‌های فتوایی، از جمله وسیله النجاه سید ابوالحسن اصفهانی (تهران ۱۳۷۰) و عروه الوثقی سید محمدکاظم طباطبایی یزدی؛حاشیه عروه ابتدا در ۱۳۶۶ در قم و سپس همراه با حواشی پنج تن از مراجع، در ۱۳۷۱ در تهران چاپ شد.[۳۱]
آثار اصول فقهی
حجت در اصول فقه دو کتاب رساله الاستصحاب و حاشیه بر کفایه الاصول آخوند خراسانی را نگاشته است.[۳۲]
آثار رجالی
کوه کمری در رجال، حاشیه‌ای بر تنقیح المقال عبدالله مامقانی نگاشته است.[۳۳] به گفته سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی، [۳۴] برخی نوشته‌های حجت کوهکمری، به خط خود او، در کتابخانه وی بوده است.
تقریرات درس او
برخی از شاگردان حجت، تقریرات درس او را نگاشته‌اند، که نسخه‌های خطی شماری از آن‌ها در کتابخانه شخصی او بوده است.[۳۵] درس او در مبحث بیع، به قلم یکی از شاگردانش، یحیی فاضل‌همدانی، در ۱۳۳۳ق/۱۳۷۳ش در قم چاپ شد. همچنین تقریر دیگری از این مبحث به قلم ابوطالب تجلیل تبریزی، با عنوان البیع در همان سال در تبریز و بار دیگر در ۱۳۶۸ش در قم به چاپ رسید.[۳۶]
علی صافی گلپایگانی نیز تقریرات درس خارج اصول فقه او را با عنوان المَحَجَّه فی تقریرات الحُجَّه نوشت که در ۱۳۷۷ش در قم چاپ شد.
حفظ میراث علمی شیعه
حجت کوهکمری به جمع‌آوری و نگاهداری میراث شیعه بسیار علاقه‌مند بود و از این‌رو از زمان اقامت در نجف، نسخه‌های خطی ارزشمندی را در کتابخانه شخصی خود جمع آوری کرد.[۳۷]
فهرستی از این آثار در ۱۳۷۷ش به همت سیدجعفر حسینی اشکوری با ثبت شصت اثر منتشر شده، ولی برخی منابع[۳۸] تعداد آن‌ها را ۱۲۵ اثر دانسته‌اند. آثار و تألیفات سیدحسین کوهکمری و تقریرات نگاشته شده شاگردان او هم نزد محمد حجت بوده است.[۳۹] مجموعه نسخ خطی کتابخانه محمد حجت کوهکمری هم اکنون در کتابخانه آیت‌اللّه مرعشی نجفی نگهداری می‌شود.[۴۰]
تفسیر معروف التبیان فی تفسیر القرآن تألیف شیخ طوسی نخستین‌بار به همت میرزا علی آقا شیرازی و حمایت سیدمحمد حجت، در دو مجلد، در فاصله سالهای ۱۳۶۲ تا ۱۳۶۵ق/ ۱۳۲۲ تا ۱۳۲۵ش در تهران چاپ سنگی شد.[۴۱][۴۲]
فعالیت‌های اجتماعی
- اداره حوزه علمیه قم و مرجعیت:
سیدمحمد حجت، پس از وفات حائری‌یزدی، همراه با سید محمد تقی خوانساری و سید صدرالدین صدر، اداره حوزه علمیه قم را برعهده گرفت. این سه فقیه، مشهور به مراجع ثلاث، در زمانی این مسئولیت را برعهده گرفتند که اوضاع سیاسی و سخت‌گیری‌های رضا پهلوی، شاه وقت ایران، درباره فعالیت‌های دینی و تنگناهای ایجاد شده در مورد عالمان دینی، حوزه قم را در وضع دشواری قرار داده بود. حجت کوهکمری در این اوضاع، بیشتر بر ساماندهی حوزه و رسیدگی به وضع معیشتی طلاب اهتمام داشت. وی که پس از وفات حائری‌یزدی، یکی از مراجع تقلید شده بود و در پی درگذشت سید ابوالحسن اصفهانی در ۱۳۲۶ش و حاج آقا حسین قمی در ۱۳۲۷ش، از مراجع تقلید مشهور شد و افراد زیادی، به‌ویژه در منطقه آذربایجان به وی رجوع کردند.[۴۳]
- احداث مدرسه علمیه حجتیه قم:
حجت کوه کمری در قم، مدرسه علمیه‌ای به نام مدرسه حجتیه با نقشه پیشنهادی علامه طباطبایی ساخت.[۴۴] بنای این مدرسه از ۱۳۲۴ش آغاز شد. این مدرسه علاوه بر محل سکونت طلاب و مدرّسان، دارای مسجد و کتابخانه نیز بود و از مدارس مهم و بزرگ آن زمان به شمار می‌رفت.[۴۵] فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مدرسه حجّتیه، به کوشش رضا استادی، در ۱۳۵۴ش به چاپ رسید.
- تأسیس کتابخانه مدرسه علمیه حجتیه قم؛این کتابخانه که کتاب‌های خود سید محمد حجت و نیز کتاب‌های اهدایی شیخ عبدالکریم را در خود جای داده اینک بیش از سیزده هزار جلد کتاب چاپی و سنگی و نیز ۷۲۰ جلد کتاب خطی دارد.[۴۶]
- جمع‌آوری کتاب‌ها و نسخه‌های خطی از نوشته‌های علماء: این آثار در کتابخانه خصوصی فرزندش، سید حسن حجت است و فهرستی از آن نیز منتشر شده است.
- احیای جلسات درس اخلاق: با درخواست سید محمد حجت جلسات اخلاقی توسط اساتیدی چون آیت اللّه حاج شیخ عبّاس تهرانی(۱۳۰۹-۱۳۸۵ق. مدفون در حرم حضرت معصومه قم) و آیت الله سید حسین فاطمی قمی صاحب کتاب درر الاخبار در مدرسه حجتیه دایر گردید.[۴۷][۴۸]
مسائل سیاسی
وی در مسائل سیاسی بسیار کم دخالت می‌کرد. اما چون رضاخان دستور کشف حجاب داد٬ وی نامه‌ای به آیت الله سید محمد بهبهانی ارسال کرد و از او خواست مراتب نگرانی و مخالفتش را به دولتمردان اعلام نماید. متن تلگرام حجت چنین بود: بسم الله الرحمن الرحیم به شرف عرض عالی می‌رساند، خیلی مناسب است که حضرت مستطاب عالی به اولیای امور تذکر دهید که در بلاد اسلامی امری که مخالفت آن- از جهاتی- با شریعت مقدسه محرز است، اجراء آن غیر ممکن است و تولید مفاسد خواهد نمود. از مساعی جمیله حضرتعالی تشکر می‌نمایم. الاحقر محمّد الحسینی الکوهکمری[۴۹]
در هر حال رویکرد عام سید محمد حجت، اجتناب از برخورد فعال با مسائل سیاسی و رویارویی مستقیم با حکومت بود و از این‌رو، در دوران مرجعیت خود از ملاقات کردن با شاه وقت و دیگر رجال حکومتی پرهیز می‌کرد و آنان را به حضور نمی‌پذیرفت.[۵۰]
خصلت‌های اخلاقی
پرهیزکاری، بردباری، پرهیز شدید از تظاهر و حافظه قوی حجت را ستوده‌اند.[۵۱] مرتضی مطهری نیز، از اراده قوی او یاد کرده است. وی به شدت از شهرت پرهیز داشت و در زمان مرجعیت خود اجازه نداد در مجالس و منبرها نامی از او برده شود یا عکس او در نشریات چاپ شود.[۵۲]
بستگان
پدرش، سیدعلی کوهکمری تبریزی، فرزند علینقی، از عالمان و فقهای دوره خود بود. سیدعلی در تبریز به دنیا آمد. دروس عالی فقه و اصول را در نجف نزد حبیب الله رشتی، فاضل ایروانی و فاضل شربیانی آموخت.[۵] او از فاضل شربیانی، زین العابدین مازندرانی، سید محمد بحرالعلوم و محمدحسن مامقانی اجازه روایت داشت و فرزندش محمد و سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی از خود او اجازه روایت داشتند.[۵۳] وی پس از تکمیل تحصیلات به تبریز بازگشت و به رسیدگی به امور دینی مردم پرداخت. سیدعلی در ۱۳۱۹ش در تبریز درگذشت. پیکرش را به قم منتقل کردند و در صحن حرم حضرت معصومه به خاک سپردند.[۵۴] حاشیه بر فرائد الاصول و مکاسب شیخ انصاری از آثار اوست.[۵۵]
عموی سیدعلی، سیدحسین کوهکمری (مشهور به سید حسین تُرک، درگذشته ۱۲۹۹ق)، نیز از مراجع زمان خود و از شاگردان محمدحسن نجفی صاحب جواهر الکلام و شیخ مرتضی انصاری بود.[۵۶]
دو تن از فرزندان سیدمحمد حجت کوهکمری از عالمان دینی بودند.
- سیدمحسن؛ در ۱۳۳۷ یا ۱۳۳۸ق /۱۲۹۷ یا ۱۲۹۸ش در نجف به دنیا آمد. وی همراه پدرش به تبریز و سپس به قم رفت. پس از تحصیل فقه و اصول نزد پدر خود، در ۱۳۲۵ش به نجف رفت و در دروس فقه، اصول و هیئت سید عبدالهادی شیرازی، محمدکاظم شیرازی، محمدطاهر اردبیلی. سیدمحسن حکیم و سیدابوالقاسم خویی شرکت کرد و خود حلقه درس تشکیل داد.[۵۷][۵۸] سیدمحسن حجت در حدود ۱۳۷۳ق/ ۱۳۳۳ش به قم بازگشت و به تدریس علوم دینی و اقامه جماعت در مسجد مدرسه حجّتیه پرداخت. وی در ۱۳۵۶ش در قم وفات کرد و در مدرسه حجّتیه، در کنار پدرش، به خاک سپرده شد.[۵۹] او اجازاتی علمی و روائی از پدر خود٬ شیخ ضیاء الدّین عراقی و سید ابو الحسن اصفهانی دارد و آثاری چون ارشاد المؤمنین، تقریرات اصولی و فقهی سید محمد حجت و دلائل الولایه نگاشته است.[۶۰]
- سیدحسن؛ در ۱۳۰۱ش در نجف به دنیا آمد. در ۱۳۰۹ش همراه پدرش به قم رفت.[۶۱] علوم دینی را نزد برخی استادان حوزه قم و سپس پدرش و حاج آقاحسین بروجردی فراگرفت.[۶۲][۶۳] وی از حدود ۱۳۳۰ش / ۱۳۷۰ق در شهر ری و سپس در تهران سکونت گزید و به تدریس مشغول شد، و پس از وفات پدرش به قم رفت و در مدرسه حجّتیه به تدریس کرد. او از سید محسن طباطبایی حکیم و سید ابو القاسم خویی کسب علم کرده و تالیفات زیادی از جمله الأربعون فی حیاة سلمان الفارسی و تفسیر اوائل سور القرآن المجید دارد. در ۱۳۶۸ش درگذشت.[۶۴][۶۵]
مرتضی حائری یزدی، عباس مصباح‌زاده و عبدالله شهیدی قزوینی[۶۶] دامادهای او بودند.
پانویس
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۱۷، ص۲۶۰
- ↑ مدرس تبریزی، ج۲، ص۲۳.
- ↑ شریف‌رازی، ۱۳۳۲-۱۳۳۳ش، ج ۱، ص۹۳-۹۴
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه إلی تصانیف الشیعة، ۱۴۰۳ق٬ ج۴ ٬ص۴۶۵
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ مدرس تبریزی، ج۲، ص۲۵؛ آقابزرگ طهرانی، ۱۴۰۴، قسم ۴، ص۱۴۹۴؛ مرعشی نجفی، ص۱۰۹.
- ↑ حائری، روزشمار شمسی، ۱۳۸۶ش، ص۷۴۴.
- ↑ ری شهری، ص۲۶۷-۲۷۳؛ شریف‌رازی، ۱۳۳۲-۱۳۳۳ش، ج ۱، ص۱۶۵-۱۶۶
- ↑ شریف‌رازی، ۱۳۳۲-۱۳۳۳ش، ج ۱، ص۱۶۸-۱۸۴؛ همو، ۱۳۵۲ ۱۳۵۴ش، ج ۱، ص۳۱۸-۳۱۹
- ↑ مدرس تبریزی، ج ۲، ص۲۳
- ↑ شریف‌رازی، ۱۳۳۲ ۱۳۳۳ش
- ↑ نگاه کنید: علماء معاصرین، خیابانی، ص۲۱۵.
- ↑ مدرس‌تبریزی، ج۲، ص۲۴؛ المسلسلات فی الاجازات، ج۲، ص۴۲۷.
- ↑ مدرس تبریزی، ج۲، ص۲۳-۲۴؛ المسلسلات فی الاجازات، ج۲، ص۴۲۶.
- ↑ مدرس‌تبریزی، ج ۲، ص۲۴.
- ↑ شریف‌رازی، ۱۳۳۲۱۳۳۳ش، ج۱، ص۹۰۹۱ و ۱۱۲۱۱۳.
- ↑ شریف‌رازی، ج ۱، ص۹۰۹۱، ۱۱۲-۱۱۳
- ↑ همو، ۱۳۵۲ ۱۳۵۴ش، ج۱، ص۳۰۵؛ المسلسلات فی الاجازات، همانجا.
- ↑ واعظ خیابانی٬ علمای معاصر، ص۳۳۶
- ↑ امین٬ مستدرکات اعیان الشیعه، ج۳، ص۲۴۱
- ↑ واعظ خیابانی، علمای معاصر، ص۳۳۵
- ↑ مدرس تبریزی، همانجا؛ ریحان، ص۸۱؛ نوری همدانی، ص۳۷؛ مبرقعی، ص۷۲؛ زنجانی، ص۳۷
- ↑ ص ۱۶
- ↑ واعظ٬ علمای معاصر، ص۳۳۸
- ↑ آثار الحجه، ج۱، ص۱۹۴.
- ↑ پایگاه راسخون
- ↑ وبسایت رسمی آیت‌الله حق‌شناس.
- ↑ همو، ۱۳۵۲-۱۳۵۴ش، ج ۱، ص۳۱۹-۳۲۰؛ حسینی اشکوری، ص۴۱-۴۲.
- ↑ جواهر کلام، تربت پاکان قم، ج۳، ص۱۵۱۷
- ↑ آقابزرگ نهرانی٬ الذریعة إلی تصانیف الشیعة، همان، ج۱۵، ص۱۰۰ ٬ ۳۱۱ و ج۱۷، ص۲۳۵
- ↑ مدرس تبریزی، ج ۲، ص۲۴۲۵؛ آقابزرگ طهرانی، ۱۴۰۳، ج ۲۶، ص۲۳۹؛ مشار، ۱۳۴۰-۱۳۴۴ش، ج ۵، ستون ۳۸۷۳۸۸؛ شریف‌رازی، ۱۳۵۲ ۱۳۵۴ش، همانجا.
- ↑ مشار، ۱۳۴۰-۱۳۴۴ش، ج ۵، ستون ۳۸۷؛ همو، ۱۳۴۴ش، ستون ۶۲۱-۶۲۲
- ↑ مدرس تبریزی، ج ۲، ص۲۴؛ آقابزرگ طهرانی، ۱۴۰۳، ج ۲، ص۲۵؛ برای دیگر رساله‌های فقهی و اصولی او رجوع کنید به مرعشی نجفی، ص۱۳۵ و حسینی اشکوری، ص۴۸۴۹، ۵۰-۵۳
- ↑ مرعشی نجفی، همانجا
- ↑ همانجا
- ↑ رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، ۱۴۰۳، ج ۲۶، ص۲۳۸ و حسینی اشکوری، ص۱۹۲۲، ۳۵-۳۸، ۴۹۵۰
- ↑ مشار، ۱۳۴۰-۱۳۴۴ش، ج ۵، ستون ۳۸۷-۳۸۸؛همو، ۱۳۴۴ش، ستون ۱۳۸؛ موسوعه مؤلفی الامامیه، ج۲، ص۳۲۹
- ↑ «نجوم امت»، ص۹۱؛ نیز رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، ۱۴۰۳، ج ۲، ص۲۷۳، ج ۱۲، ص۲۵، ج ۱۴، ص۷۵، ۱۷۷، ج ۱۸، ص۲۵۹، ۳۲۷، ج ۲۱، ص۲۳
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به «نجوم امت»، ص۹۱ ۹۹
- ↑ رجوع کنید به شریف‌رازی، ۱۳۵۲ ۱۳۵۴ش، ج ۱، ص۳۰۸؛ حسینی اشکوری، ص۲۰۲۱، ۴۰
- ↑ استادی، ص۶۸۹
- ↑ شریف‌رازی، ۱۳۵۲ ۱۳۵۴ش، ج ۱، ص۳۲۰
- ↑ ایرانی قمی، ص۳۹۴۰
- ↑ حائری یزدی، ص۲۰۶؛ شریف‌رازی، ۱۳۳۲-۱۳۳۳ش، ج ۱، ص۱۱۳
- ↑ حسینی طهرانی، مهر تابان، ص۱۳.
- ↑ شریف‌رازی، ۱۳۳۲-۱۳۳۳ش، ج ۱، ص۱۸۵-۱۹۰
- ↑ مجله پیام حوزه٬ کتابخانه مدرسه حجتیه قم، پاییز ۱۳۸۰، شماره ۳۱، ص۳۳
- ↑ برقعی٬ سخنوران نامی معاصر ایران، ۱۳۷۳ش٬ ج۱۲، ص۱۵۶
- ↑ جواهرالکلام٬ تربت پاکان قم، ۱۴۲۴ق٬ ج۱، ص۶۰۹
- ↑ دوانی، نهضت دوماهه روحانیون ایران، ۱۳۶۰ش، ص۶۵
- ↑ شریف‌رازی، ۱۳۳۲-۱۳۳۳ش، ج ۱، ص۱۰۴-۱۰۵، ۱۱۲؛ «نجوم امت»، ص۸۶-۸۷؛ زنجانی، ص۴۰
- ↑ همان، ج ۱، ص۱۰۰، ۱۰۴-۱۰۵، ۱۱۱ ۱۱۲
- ↑ شریف‌رازی، ۱۳۳۲ ۱۳۳۳ش، ج ۱، ص۱۰۶
- ↑ مرعشی نجفی، همانجا؛ المسلسلات فی الاجازات، ج ۲، ص۴۲۵
- ↑ مدرس تبریزی، همانجا؛ آقابزرگ طهرانی، ۱۴۰۴، همانجا
- ↑ المسلسلات فی الاجازات، همانجا
- ↑ حرزالدین، ج ۱، ص۲۶۲-۲۶۵
- ↑ شریف‌رازی، ۱۳۳۲-۱۳۳۳ش، ج۱، ص۱۴۰-۱۴۲، ۱۹۳، ج۲، ص۳۶۹.
- ↑ همو، ۱۳۵۲-۱۳۵۴ش، ج۲، ص۱۳۰-۱۳۱؛ جواهرکلام، ج۳، ص۱۳۵۷.
- ↑ همو، ۱۳۵۲-۱۳۵۴ش، ج ۲، ص۱۳۱؛ جواهرکلام، ج۳، ص۱۳۵۹.
- ↑ برای این آثار رجوع کنید به مشار، ۱۳۴۰-۱۳۴۴ش، ج۵، ستون ۲۱۴-۲۱۵؛ امینی، ص۳۷۴؛ شریف‌رازی، ۱۳۵۲-۱۳۵۴ش، ج ۲، ص۱۳۲؛ جواهر کلام، ج ۳، ص۱۳۵۸-۱۳۵۹.
- ↑ شریف‌رازی، ۱۳۳۲-۱۳۳۳ش، ج۱، ص۱۹۲-۱۹۳؛ جواهر کلام، ج۱، ص۵۱۸.
- ↑ شریف‌رازی، ۱۳۵۲-۱۳۵۴ش، همانجا
- ↑ جواهر کلام، همانجا.
- ↑ شریف‌رازی، ۱۳۳۲-۱۳۳۳ش، ج۱، ص۱۹۲ ۱۹۳.
- ↑ جواهرکلام، ج۱، ص۵۱۸-۵۱۹؛ مشار، ۱۳۴۴ش، ستون ۶۸۲.
- ↑ شریف رازی٬ گنجینه دانشمندان ٬ ۱۳۵۲ش٬ ج۱، ص۳۰۷.
منابع
- آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، چاپ علینقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
- آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام‌الشیعه: نقباءالبشر فی القرن الرابع عشر، مشهد ۱۴۰۴.
- استادی، رضا، گروهی از دانشمندان شیعه، قم ۱۳۸۳ش.
- امین، حسن، مستدرکات أعیان الشیعه، دار التعارف للمطبوعات، بیروت، چ۱، ۱۴۰۸ق.
- امینی، محمدهادی، معجم‌المطبوعات النجفیه: منذ دخول الطباعه الی النجف حتی الان، نجف ۱۳۸۵/۱۹۶۶.
- ایرانی‌قمی، اکبر، روش شیخ‌طوسی در تفسیر تبیان، تهران ۱۳۷۱ش.
- برقعی، محمد باقر، سخنوران نامی معاصر ایران، نشر خرم، قم، چ۱، ۱۳۷۳ ش.
- جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، قم، ۱۳۸۲-۱۳۸۳ش.
- حائری یزدی، مرتضی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، به کوشش رضا استادی، قم ۱۳۷۷ش.
- حرزالدین، محمد، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، قم ۱۴۰۵.
- اشکوری، جعفر حسینی، فهرست کتب خطی کتابخانه سیدمحمد حجت کوهکمری، قم ۱۳۷۷ش.
- ریحان، علیرضا، آینه دانشوران، چاپ ناصر باقری بیدهندی، قم ۱۳۷۲ش.
- ری شهری محمدی، محمد، کیمیای محبت، قم، موسسه فرهنگی‌دار الحدیث، ۱۳۷۸ش.
- زنجانی، عزالدین، «مصاحبه با استاد آیت اللّه سیدعزالدین زنجانی»، حوزه، سال ۴، ش ۵ (آذر و دی ۱۳۶۶).
- شریف‌رازی، محمد، آثار الحجه، یا، تاریخ و دائره المعارف حوزه علمیه قم، قم ۱۳۳۲-۱۳۳۳ش.
- همو، گنجینه دانشمندان، تهران، ۱۳۵۲-۱۳۵۴ش.
- مبرقعی، مرتضی، «مصاحبه با آیت اللّه سید مرتضی مبرقعی»، حوزه، سال ۸، ش ۱و۲ (فروردین تیر ۱۳۷۰).
- مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانةالادب، تهران، ۱۳۷۴ش.
- مرعشی نجفی، شهاب‌الدین، الاجازه الکبیره، او، الطریق و المَحَجَّه لثمره المُهْجَه، اعداد و تنظیم محمد سمامی حائری، قم ۱۴۱۴.
- مرعشی، سید محمود، المسلسلات فی الاجازات، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۱۶.
- مشار، خان بابا، فهرست کتاب‌های چاپی عربی، تهران، ۱۳۴۴ش.
- همو، مؤلّفین کتب چاپی فارسی و عربی، تهران، ۱۳۴۰-۱۳۴۴ش.
- مطهری، مرتضی، گفتارهای معنوی، تهران، ۱۳۷۰ش.
- سبحانی، جعفر(اشراف)٬ موسوعه طبقات الفقهاء، قم٬ مؤسسه الامام الصادق، ۱۴۱۸-۱۴۲۴؛
- مجمع الفکر الاسلامی، موسوعه مؤلفی الامامیه، قم٬ ۱۳۷۹ش.
- «نجوم امت، :«آیت‌اللّه سیدمحمد حجت»، نور علم، ش۱۰، (خردد ۱۳۶۴).
- همدانی، حسین نوری، «مصاحبه با استاد آیت‌اللّه حسین نوری»، حوزه، سال ۵، ش ۳ (مرداد و شهریور ۱۳۶۷).
- واعظ خیابانی، میرزا علی، علمای معاصر، به کوشش دکتر عقیقی بخشایشی، نوید اسلام، قم٬ چ۱ ٬ ۱۳۸۲ش.
- دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، تهران٬ ۱۳۶۰ ش.
- وبسایت رسمی عبدالکریم حق‌شناس.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام
- «تصاویری از آیت‌الله حجت»، مرکز بررسی اسناد تاریخی.
- مدفونان در قم
- اصولیان شیعه قرن ۱۴ (قمری)
- فقیهان شیعه قرن ۱۴ (قمری)
- مراجع تقلید قرن ۱۴ (قمری)
- محدثان شیعه قرن ۱۴ (قمری)
- رجالیان شیعه قرن ۱۴ (قمری)
- مراجع تقلید ساکن قم
- مستدرکنویسان
- شاگردان سید ابوالحسن اصفهانی
- شاگردان سید محمدکاظم طباطبائی یزدی
- شاگردان عبدالکریم حائری یزدی
- اصولیان شیعه قرن ۱۴ (شمسی)
- دانشآموختگان حوزه علمیه نجف (پس از سال ۱۲۰۰ قمری)
- دانشآموختگان حوزه علمیه قم (پس از سال ۱۳۰۰ شمسی)