دلائل الامامة، کتابی به زبان عربی منسوب به محمد بن جریر طبری صغیر درباره زندگانی، معجزات و فضایل حضرت زهرا(س) و امامان شیعه(ع).
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | محمد بن جریر طبری صغیر |
| موضوع | تاریخ، فضایل و معجزات حضرت زهرا(س) و ائمه(ع) |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | یک جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | دار الذخائر |
| نسخه الکترونیکی | http://lib.eshia.ir/15165 |
در نام و انتساب این کتاب به نویسنده تردید شده است، دلائل الامامة بارها از سوی انتشارات مختلفی چاپ شده است.
مؤلف
کتاب دلائل الامامة برای مدت‌ها نوشته محمد بن جریر بن رستم طبری شیعی و نویسنده المسترشد فی الامامة قلمداد می‌شد. اما در کتاب شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد این اثر متعلق به طبری شیعی نیست؛ از این رو، برخی از محققان به گمان اینکه اگر این کتاب از او نیست، ناگزیر از یک محمد بن جریر بن رستم دیگری، متأخرتر از نویسنده المسترشد، است، به دو طبری کبیر و صغیر قائل شده و کتاب را از طبری صغیر فرض کرده‌اند.[۱]
در مقابل عده‌ای نیز اصولا معتقدند کتاب دلائل الإمامة از محمد بن جریر طبری نیست؛ چه صغیر و چه کبیر. و انتساب این اثر به فردی که "محمد بن جریر طبری" نام دارد فقط به علت برداشت اشتباهی از برخی روایات کتاب است که با تعبیر "قال محمد بن جریر الطبری" آغاز می‌شود. این کتاب نوشته شخصیتی ناشناخته است که در نیمه اول سده پنجم قمری فعال بوده و معاصر شیخ طوسی است و به احتمال بسیار زیاد در بغداد زندگی می‌کرده اما به دلیل معاصرت مورد توجه رجال‌شناسان آن دوران، مانند نجاشی و شیخ طوسی قرار نگرفته است[۲]
نام کتاب
از این کتاب در منابع کهن با عناوین دلائل، دلائل الأئمه، دلائل الإمامه[۳] و الامامة یاد شده است. نسخه‌های کتاب از آغاز افتاده است؛[۴] به همین جهت، معلوم نیست که مؤلف، کدام عنوان را بر آن نهاده بود، ولی از آن جا که سید‌بن‌طاووس بر عنوان دلائل‌الإمامه تصریح کرده، این کتاب به دلائل الامامه شهرت یافته است.
تاریخ تدوین
تعیین دقیق سال تدوین این کتاب، با توجه به افتادگی آغاز و احتمالاً انجام کتاب، مشکل است، اما آقابزرگ تهرانی با استفاده از قرینه‌ای که در سلسله سند یکی از روایات کتاب اینگونه آمده:«این خبر را از نوشته‌ای به خط شیخ ابی عبدالله حسین غضائری نقل می‌کنم»[یادداشت ۱] و با توجه به این که غضائری در سال ۴۱۱ق در گذشته است، احتمال داده است تاریخ تدوین این کتاب، مربوط به بعد از این سال است.
محتوا
این کتاب به تاریخ زندگانی، دلایل، معجزات و فضایل حضرت زهرا(س) و ائمه معصومین(ع) می‌پردازد.[۵] بنا بر نقل سید‌بن‌طاوس از جلد اول و تصریح علامه مجلسی بر جلد دوم این کتاب، دلائل‌الإمامه در دو جلد بوده است، اما قسمت موجود از "مسند فاطمه" تا «معرفة رجال مولانا صاحب الزمان» را شامل است. نخستین مطلب کتاب روایتی از جابر جعفی به نقل از امام باقر (ع) است که فرمود: اگر مردم می دانستند از چه زمان علی(ع) به عنوان امیرالمؤمنین نامیده شده ولایتش را انکار نمی‌کردند. آن گاه امام در پاسخ به سؤال جابر که از چه زمان به این عنوان نامیده شد فرمود: هنگامى را كه پروردگارت(درعالم ذر ) از پشت فرزندان آدم، ذريه آنان را برگرفت و ايشان را بر خودشان گواه ساخت كه آيا پروردگار شما نيستم [یادداشت ۲] و آیا محمد رسول من و آیا علی امیرالمؤمنین نیست؟. [۶] آخرین مطلب کتاب روایتی از امام صادق(ع) خطاب به ابوبصیر درباره تعداد و نام یاران امام زمان (عج) است. [۷] در این روایت نام تعدادی از اصحاب قائم (عج) از شهرهای کشورهای مختلف مانند: عراق، شام از جمله ایران برده شده است. شهرهایی مانند: باورد(خراسان)، طوس، طالقان، سجستان، نیشابور، ری، طبرستان، قم، جرجان( گرگان) و همدان و... [۸]
ساختار
ساختار کتاب، جز شرح زندگانی حضرت فاطمه(س) و امام زمان(عج) بدین گونه است: شناخت، القاب، مادر، بَوّاب، نقش‌ِخاتم، فرزندان و معجزات.[۹] در منابع متأخر نشانی از عنوان بواب دیده نمی‌شود؛ در این بخش بواب یا اصحاب خاصّ هر امامی نام برده شده‌اند.
شرح زندگانی حضرت فاطمه(س) با مسند آن حضرت آغاز می‌شود؛ مباحثی چون، خبر ولادت، معنای محدثه، هجرت، ازدواج، خطبه عقد، مهریه، زفاف، فدک، مصحف، دعای ایشان، ماجرای فدک، عیادت زنان مدینه از آن حضرت، وصیت، روِیای قبل از شهادت و روایاتی در مناقب او آمده است. او تحت عنوان حدیث فدک سند این حدیث را به چندین طریق نقل می‌کند.[۱۰]
بخش آخر کتاب نیز در عناوین مطالب با دیگر بخش‌ها متفاوت و بدین قرار است: شناخت وجود قائم، روایت مادر امام زمان و ماجرای خریده‌شدنش، ولادت آن حضرت، نسب، کنیه، القاب، کسانی که امام(ع) را در حیات پدرش دیده‌اند، علمایی که حضرت را در مدّت اقامتش در سامرا شناخته‌اند، روایات وجوب غیبت، مشاهده‌کنندگان آن حضرت در غیبت، دعای امام زمان، و اسامی یاران آن حضرت.[۱۱]
چاپ‌ها
نسخه‌ای که امروزه در دسترس محققان قرار دارد، نسخه‌ای ناقص و از دستنوشته‌های چند قرن اخیر بوده و بخش نخست آن که شامل معجزات امیرالمؤمنین و حضرت فاطمه(س) بوده، ناقص است. منبعی که مورد استفاده سید بن طاووس بوده از میان رفته و حتی علامه مجلسی نیز از همین نسخه ناقص استفاده کرده است. لیکن محققان با استفاده از کتاب‌های ابن طاووس در بخش اول و دوم این نسخه ناقص را بازسازی و تکمیل کرده‌اند.
- چاپ مطبعة الحیدریه در نجف، سال ۱۳۶۹ق/۱۳۲۸ش؛
- انتشارات نشر حیدری در نجف، سال ۱۳۸۳ق؛
- دارالذخائر قم، به سال ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م؛
- مؤسسه الاعلمی للمطبوعات در بیروت، سال ۱۴۰۸ق؛
- چاپ مؤسسه بعثت قم، ۱۴۱۳ق، از ویژگی این چاپ، افزودن بخشی از شرح زندگانی امیرالمؤمنین(ع) با عنوان المستدرک در اوّل کتاب است. محقّقین مؤسسه بعثت بر اساس نقل سید بن طاوس در کتب خود(الیقین و فرج المهموم) از دلائل‌الإمامة، این بخش را احیا کرده‌اند.
پانویس
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۲۴۱-۲۴۲.
- ↑ حسن انصاری، «متن شیعی مجعول و منسوب به محمد بن جریر طبری»
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۲۴۵.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۲۴۵.
- ↑ ر. ک. دلایل الامامه، فهرست کتاب، ص۳۲۱-۳۲۶
- ↑ طبری، دلائل الامامه،۱۴۱۳ق، ج۱، ص۵۳.
- ↑ طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۵۶۶.
- ↑ طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۵۶۶.
- ↑ ر. ک. دلایل الامامه، ص، ۵۹-۲۳۲، فهرست کتاب، ص۳۲۱-۳۲۶
- ↑ ر. ک. دلایل الامامه، فهرست کتاب، ص۱-۵۸
- ↑ ر. ک. دلایل الامامه، ص۲۳۲-۳۲۰
یادداشت
منابع
- انصاری، حسن، "متن شیعی مجعول و منسوب به محمد بن جریر طبری"، پایگاه کاتبان، تاریخ درج مطلب: ۲۶ مرداد ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۳۱ شهریور ۱۴۰۲ش.
- آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعه، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، فهرست کتب الشیعة، تحقیق سید عبدالعزیز طباطبائی، قم، نشر ستاره، ۱۴۲۰ق.
- طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، قم، دارالذخائر المطبوعات، ۱۳۸۳ق-۱۹۶۳م.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، تحقیق سید موسی شبیری زنجانی، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۷ق.