ملاقات با امام مهدی (عج) در دوران غیبت کبری یکی از مسائل پرچالش در میان شیعیان است. بسیاری از بزرگان و علمای شیعه، از دیدار خود با امام زمان در دوران غیبت کبری سخن گفته‌اند؛ اما عده‌ای دیگر همچون نُعمانی (درگذشت ۳۶۰ق) ملاقات با آن حضرت در زمان غیبت را ناممکن می‌دانند. منشأ این اختلاف دیدگاه، احادیثی است که مشاهده‌کننده در روزگارِ غیبت را دروغگو خوانده‌اند. مهم‌ترین سند، آخرین توقیع امام زمان خطاب به نائب چهارم است که در آن، مدعیان ملاقات را دروغگو و افترازننده خوانده است.
| خداشناسی | |
|---|---|
| توحید | اثبات خدا • توحید ذاتی • توحید صفاتی • توحید افعالی • توحید عبادی • صفات ذات • صفات فعل |
| فروع | توسل • شفاعت • تبرک • استغاثه |
| عدل الهی | |
| حُسن و قُبح • بداء • امر بین الامرین | |
| نبوت | |
| عصمت پیامبران • خاتمیت • پیامبر اسلام • معجزه• اصالت قرآن | |
| امامت | |
| باورها | عصمت امامان • ولایت تكوینی • علم غیب • خلیفة‌الله • غیبت • مهدویت • انتظار فرج • ظهور• رجعت • امامت تنصیصی |
| امامان | امام علی • امام حسن • امام حسین • امام سجاد • امام باقر • امام صادق • امام کاظم • امام رضا • امام جواد • امام هادی • امام عسکری • امام مهدی |
| معاد | |
| برزخ • معاد جسمانی • حشر • صراط • تطایر کتب • میزان | |
| مسائل برجسته | |
| اهل‌بیت • چهارده معصوم • کرامت • تقیه • مرجعیت • ولایت فقیه • ایمان مرتکب کبیره | |
در برخی احادیث، دعاها و اعمالی برای تشرف به خدمت امام مهدی(عج) توصیه شده است و احادیثی ارتباط با امام و مشاهده او را برای پیروان ویژه‌اش، ممکن دانسته‌اند. عالمانی چون شیخ صدوق (۳۰۵ ـ ۳۸۱ق)، شیخ طوسی (۳۸۵-۴۶۰ق) نیز در کتاب‌های خود فصلی گشوده‌اند و از دیدارکنندگان با امام و چگونگی دیدارها سخن گفته‌اند و به ممکن بودن آن تصریح کرده‌اند.
از جمله افرادی که نامشان در فهرست دیدارکنندگان آمده چنین است: میرزای نائینی، سید ابن طاووس، ابراهیم کفعمی، محمدتقی مجلسی، ابوالحسن شعرانی، شیخ حر عاملی، مقدس اردبیلی، میرزا محمد استرآبادی، شهید ثانی، سید بحرالعلوم، سید نعمت‌الله جزایری، شیخ مرتضی انصاری.
معنای ملاقات
در زمان غیبت کبری ممکن است کسی امام مهدی (عج) را ببیند ولی آن حضرت را نشناسد. همچنین ممکن است کسی آن امام را در خواب ببیند. درباره امکان این دو نوع مشاهده، میان علما اتفاق نظر وجود دارد و همگی آن را ممکن می‌دانند. اما آنچه همیشه محل بحث و اختلاف نظر علما بوده، ملاقات آن حضرت در زمان غیبت کبری همراه با شناختن است؛ چه این شناختن در زمان ملاقات رخ دهد، چه اینکه ملاقات‌کننده، پس از آن بفهمد که امام زمان را دیدار کرده است. درباره ارتباط با امام زمان از طریق شهود و سیر و سلوک و حجیت آن نیز بحث و گفتگوهایی وجود دارد.[۱]
ملاقات در پیش از غیبت کبری
علمای شیعه اتفاق‌نظر دارند که ملاقات با امام زمان در دوران پیش از غیبت کبری، ممکن بوده و اتفاق افتاده است، چه در دوران غیبت صغری، چه پیش از آن. در کتاب‌های تاریخی و حدیثی شیعه ــ همچون کافی، الارشاد، اعلام الوری، کمال الدین، الغیبه طوسی و الغیبه نعمانی ــ نام برخی افرادی که موفق شدند امام زمان(عج) را پیش از غیبت صغری ببینند و چگونگی ملاقات آنان ذکر شده است. از جمله این افراد، حکیمه خاتون عمه امام حسن عسکری(ع) است که از شاهدان تولد امام زمان(عج) بوده است.[۲]
نام افراد دیگری نیز به عنوان ملاقات‌کنندگان با امام زمان در دوران پیش از غیبت صغری ذکر شده است، افرادی چون ابونصر ظریف،[۳] سعد بن عبدالله اشعری قمی،[۴] علی بن بلال،[۵] احمد بن هلال.[۶] (برای دیدن نام همه افراد، رجوع کنید به: فهرست ملاقات‌کنندگان با امام زمان).
در منابع شیعی گزارش شده است که در طول ۶۹ سال غیبت صغری علاوه بر چهار نائب خاص امام، افراد متعددی امام زمان(عج) را زیارت کرده‌اند: ابراهیم بن ادریس،[۷] ابراهیم بن عبده نیشابوری و خادم او،[۸] علی بن ابراهیم بن مهزیار،[۹] احمد بن اسحاق قمی،[۱۰] و ده‌ها نفر دیگر.[۱۱] (برای دیدن نام همه افراد، رجوع کنید به: فهرست ملاقات‌کنندگان با امام زمان).
در دوران غیبت کبری
- برای اطلاعات بیشتر، اینها را هم ببینید: غیبت امام زمان#ماهیت غیبت
درباره ملاقات با امام زمان در روزگار غیبت کبریٰ دو دیدگاه وجود دارد. برخی ارتباط را ممکن دانسته‌اند و معتقدند اتفاق هم افتاده است. این دیدگاه از سید مرتضی (۳۵۵-۴۳۶ق) شروع شده و در بین متأخران شهرت یافته و افرادی چون شیخ طوسی (۳۸۵-۴۶۰ق)، کَراجُکی (قرن چهارم) و محدث نوری (۱۲۵۴-۱۳۲۰ق) آن را مطرح کرده‌اند. سید مرتضی[یادداشت ۱] ارتباط اولیای الهی با امام زمان(عج) را ممکن دانسته است.[۱۲] گویا در آغاز، احتمال ارتباط مطرح بوده، ولی از زمان سید بن طاووس (م ۶۶۴) به بعد، با نقل داستان‌ها، قضیه یقینی شده است؛ گرچه برخی از داستان‌ها مربوط به قبل از این تاریخ می‌شود؛ مثلاً نخستین داستان مربوط به ابن‌قولِوَیْه (درگذشت: ۳۶۸ق) در سال ۳۳۹ق است.[۱۳] در برخی از روایات برای دیدار با امام مهدی(عج) دعاها و اعمالی ذکر شده است.[۱۴] بسیاری از علما آثاری در این باره تألیف کرده‌اند[۱۵] و گزارش‌های فراوانی نیز وجود دارد که می‌گویند برخی افراد امام زمان(عج) را دیده‌اند.[۱۶]
عده‌ای دیگر از علمای شیعه می‌گویند ارتباط با امام زمان(عج) در زمان غیبت کبری برای شیعیان وجود ندارد.[۱۷] یکی از مهم‌ترین دلایل مخالفان، آخرین توقیع امام زمان خطاب به نائب چهارم است که در آن، مدعیان ملاقات را دروغگو و افترازننده خوانده است. کسانی که به‌روشنی این نظر را پذیرفته‌اند، محمد بن ابراهیم نعمانی (درگذشت ۳۶۰ق) در کتاب الغیبه،[۱۸] فیض کاشانی (۱۰۰۷-۱۰۹۱ق) در کتاب وافی[۱۹]، کاشف الغطاء (۱۱۵۶-۱۲۲۷ق) در رساله «حق المبین»[۲۰] هستند.
شیخ مفید امکان دیدار با حضرت را در غیبت کبری، بنابر روایات، مخصوص خادمان حضرت می‌داند.[۲۱]
استدلال‌ها
موافقان و مخالفانِ رؤیت امام زمان در زمان غیبت کبری برای دیدگاه خود استدلال‌هایی آورده‌اند. همچنین هریک، دیدگاه مقابل و دلایل آن را نقد کرده‌اند.
استدلال‌های موافقان
کسانی که دیدن امام زمان را ممکن دانسته‌اند، به دلایل زیر اشاره کرده‌اند:
۱. امکان عقلی: امام زمان(ع) همچون دیگر امامان(ع) پیکری انسانی و هیبتی بشری دارد و هیچ‌یک از امامان پیشین و نه خود امام زمان و نه نواب اربعه، مدعی تغییر ماهوی یا صعود آسمانی امام زمان(ع) نشده‌اند؛ چنان‌که امام زمان(ع) به نوح(ع) و یوسف(ع) تشبیه شده است نه به مسیح(ع). بنابراین، هیچ گونه مانع عقلی برای ملاقات با ایشان وجود ندارد.[۲۲] افزون بر این، هیچ‌یک از عالمان بزرگ و مؤلفان مشهور شیعی ـ مانند شیخ صدوق، شیخ مفید، شیخ طوسی ـ دیدار امام عصر را محال ندانسته و برخی حتی در کتاب‌های خود، فصلی را برای نام‌بردن از دیدارکنندگان گشوده[۲۳] و یا به ممکن بودن آن تصریح کرده‌اند.[۲۴] همچنین بسیار بعید است که اشخاص متعددی در روزگار مختلف امری غیرممکن را ادعا کنند و با انکارهای جدی و عمومی روبه‌رو نشوند.[۲۵]
۲. ورود دعاها و اذکاری برای ملاقات امام زمان: احادیث فراوانی برای ملاقات با امام زمان دعاها و ذکرهایی بیان کرده‌اند. توصیه این احادیث به خواندن این دعاها و اذکار، نشان می‌دهد مشاهده امام زمان امکان دارد.[۲۶]
۳. احادیث: دست‌کم دو حدیث معتبر و مقبول وجود دارد که می‌توان امکان دیدار با امام زمان را از آنها برداشت کرد:[۲۷]
- اسحاق بن‌عمار از امام صادق(ع) نقل می‌کند: «حضرت قائم دو غیبت دارد: یکی کوتاه و دیگری طولانی است. در غیبت نخست از مکان حضرت کسی آگاه نیست مگر شیعیان خاص و در غیبت دوم مکان وی را نمی‌داند مگر موالیان خاص آن حضرت».[یادداشت ۲]
- در حدیث دیگر از امام صادق(ع) آمده است: «صاحب این امر (قیام) دو غیبت دارد: یکی از آنها به درازا می‌کشد... هیچ کس از دوست و غیر دوست از جای او آگاه نمی‌شود، مگر مولایی (خادمی) که کارهای او را انجام می‌دهد».[یادداشت ۳]
البته برخی این دو روایت را از نظر سند و دلالت (محتوا) مخدوش دانسته‌اند و به آنها اشکال‌هایی وارد کرده‌اند.[۲۸]
۴. گزارش مشاهده توسط بزرگان شیعه: گزارش‌های فراوانی در کتاب‌های مختلف وجود دارد که افراد فراوانی از عالمان فرهیخته تا انسان‌های معمولی امام را مشاهده کرده‌اند و حتی برخی از آنها موفق به گفتگو با آن حضرت شده‌اند. این گزارش‌ها آنقدر فراوان‌اند که می‌توان گفت اجمالاً تواتر دارند. چند تن از علمای شیعه همچون شیخ حر عاملی،[۲۹] سید عبدالله شبر[۳۰] و آیت‌الله صافی گلپایگانی[۳۱] این تواتر را مطرح کرده‌اند. افزون بر اینکه گاه گزارشگران، عالمان بسیار موثق و بزرگ و مشهورند.[۳۲]
البته به این گزارش‌ها نقدهایی نیز وارد شده است. از جمله اینکه این گزارش‌ها مخالف با توقیع سَمُری (نائب چهارم امام زمان) و روایاتی‌اند که ملاقات با امام زمان را نفی می‌کنند. علاوه بر اینکه بیشتر این داستان‌ها از افراد عادی و معمولی نقل شده است و در مواردی حتی ادعای مشاهده وجود نداشته است. در پاره‌ای موارد نیز مشخصات گزارش‌شده، با ویژگی‌های امام زمان مطابقت ندارد. همچنین می‌توان ادعا کرد هیچ یک علما و فُقَهایی که به آنها نسبت دیدار و ارتباط داده شده، نه در کتاب‌های خود و نه هیچ جای دیگر، چنین ادعایی را مطرح نکرده‌اند و پاره‌ای از داستان‌ها نیز سال‌ها بعد به کتاب‌ها راه یافته‌اند.[۳۳]
۵. توقیعات شیخ مفید: از مواردی که ممکن است ارتباط با امام زمان از آن برداشت شود، سه توقیع امام زمان به شیخ مفید است.[۳۴] این توقیعات در کتاب الاحتجاج ابومنصور طبرسی آمده‌اند.[۳۵]
برخی از بزرگان شیعه همچون علامه بحرالعلوم و خویی در معجم رجال الحدیث در درستی این توقیعات تردید کرده‌اند. زیرا نخستین نقل آنها توسط ابومنصور طبرسی (از علمای قرن ششم) در کتاب الاحتجاج، صد سال پس از فوت شیخ مفید صورت گرفته و سندی هم برای آنها ذکر نشده است. از سوی دیگر، شاگردان شیخ مفید، همچون سید مرتضی، نجاشی، شیخ طوسی، ابویعلی جعفری، ابوالفتح کَراجُکی و سَلّار دیلمی به این توقیعات اشاره نکرده‌اند.[۳۶]
استدلال‌های مخالفان
۱. توقیع علی‌بن‌محمد سَمُری: بنابر منابع شیعی این توقیع شش روز پیش از مرگ علی بن‌محمد سَمُری ــ آخرین نائب امام زمان ــ از سوی حضرت صادر شد. این توقیع را مهم‌ترین و معتبرترین دلیل بر نفی رؤیت و مشاهده امام زمان در دوران غیبت کبری دانسته‌اند.[۳۷] در این توقیع که منابع کهن شیعی آن را نقل کرده‌اند[۳۸] آمده است: «هر کس قبل از خروج سفیانی و صیحه آسمانی ادعا کند که مرا دیده است، دروغگوی افترازننده است».
محدث نوری در نجم الثاقب چهار اشکال به این توقیع وارد کرده است: ۱. این توقیع خبر واحد و غیر قابل اعتماد است. ۲. خبر مُرسَل و ضعیف است. ۳. شیخ طوسی که توقیع را نقل کرده، به آن عمل نکرده است. ۴. علما حکایات زیادی از ملاقات با امام زمان نقل کرده‌اند و از این توقیع روی گردانده‌اند.[۳۹] البته پاسخ‌هایی به این اشکال‌ها داده شده است و گفته‌اند این توقیع نه مرسل و نه ضعیف، بلکه خبر واحدی است که حجیت آن در علم اصول فقه ثابت شده است.[۴۰] علاوه بر این، گفته شده این توقیع امکان مشاهده را نفی نمی‌کند؛ بنابراین کسی که امام را ببیند و ادعای نداشته باشد، مشمول توقیع نمی‌شود. این مطلب را می‌توان از کلام سید مرتضی و شیخ طوسی برداشت کرد و اربلی در کشف الغمه به آن تصریح کرده است.[۴۱]
۲. ناشناس بودن امام زمان: در برخی از روایات آمده است حضرت در میان مردم است و آنان را می‌بیند و می‌شناسد؛ ولی مردم آن حضرت را نمی‌شناسند. [یادداشت ۴]
در پاسخ به این استدلال گفته شده است که این روایت‌ها، حکمی عام را بیان می‌کنند و استثنا خوردن آنها هیچ اشکالی ندارد. به بیان دیگر، عموم مردم در عصر غیبت نمی‌توانند امام را زیارت کنند؛ اما رؤیت اتفاقی یا دیدارهای که در آنها امام زمان خود به دیدن کسی بروند، ممکن است و مخالف این حکمِ عام نیست. افزون بر اینکه برخی از این روایات صریحاً می‌گویند مردم امام را می‌بینند، اما حضرت را نمی‌شناسند. پس مراد روایات همین نشناختن است، نه اینکه امکان مشاهده را به کلی نفی کند.[۴۲]
۳. امتحان شیعیان در دوران غیبت: روایات بسیاری داریم که می‌گویند غیبت امام زمان چنان طولانی می‌شود که گروهی از مردم وجود امام زمان را انکار می‌کنند.[یادداشت ۵] این روایات متواترند و دلیل بر این‌اند که امکان ارتباط در عصر غیبت وجود ندارد؛ چون اگر ارتباط ممکن بود، نباید مردم به چنین ناامیدی دچار می‌شدند.[۴۳]
در نقد این دلیل گفته شده است ارتباط آسان و مشاهده فراوان با فلسفه غیبت منافات دارد؛ اما دیدارهای گهگاه و انگشت‌شمار در طول یک قرن، نه تنها با غیبت منافاتی ندارد، بلکه امید را در دل مؤمنان زنده نگه می‌دارد.[۴۴]
دعاها و اذکار برای مشاهده امام زمان
دعاها، استغاثه‌ها و زیارت‌هایی برای ارتباط با امام زمان(عج) ذکر شده است که می‌توان برای نمونه به دعای ندبه، زیارت آل یاسین و دعای عهد اشاره کرد. اما دعاهایی نیز نقل شده است که در آنها تصریح شده برای مشاهده امام زمان چه اعمالی انجام شود و چه دعایی خوانده شود:
۱. حسن بن فضل طبرسی در کتاب مکارم الاخلاق می‌نویسد: «نقل شده است هر کس این دعا را بعد از هر فریضه (نماز واجب) بخواند و بر آن مداومت کند، عمرش چنان [طولانی] می‌شود که برایش ملال‌آور می‌شود و به ملاقات صاحب الأمر مشرف می‌شود. این دعا چنین است:
َ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ اللَّهُمَّ إِنَّ رَسُولَكَ الصَّادِقَ الْمُصَدَّقَ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ قَالَ إِنَّكَ قُلْتَ مَا تَرَدَّدْتُ فِي شَيْءٍ أَنَا فَاعِلُهُ كَتَرَدُّدِي فِي قَبْضِ رُوحِ عَبْدِيَ الْمُؤْمِنِ يَكْرَهُ الْمَوْتَ وَ أَنَا أَكْرَهُ مَسَاءَتَهُ اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ لِأَوْلِيَائِكَ الْفَرَجَ وَ النَّصْرَ وَ الْعَافِيَةَ وَ لَا تَسُوؤُنِي فِي نَفْسِي وَ لَا فِي فُلَانٍ قَالَ وَ تَذْكُرُ مَنْ شِئْت: خداوندا بر محمد و آلش درود فرست. خداوندا! رسول راستگوی تو خبر داده كه تو فرموده‌ای: من در انجام هیچ چیزی به اندازه قبض روح مؤمن مردّد نشوم كه او از مرگ كراهت دارد و من از آزردن او. خداوندا! بر محمد و آلش درود بفرست و در فَرَج و یاری و عافیت اولیای خود تعجیل فرما و مرا و فلان كس (نام هر كه خواهی بگو) را بد حال مكن».[۴۵]
۲. دعای مفصل دیگری نیز از امام صادق(ع) نقل شده است که ایشان فرموده‌اند هر کس آن دعا را پس از هر نماز واجب بخواند، امام زمان را در بیداری یا خواب می‌بیند.[۴۶]
آثار مکتوب درباره ملاقات
- آثار مستقل
برخی از کتاب‌ها یا مقالاتی که موضوعشان ملاقات با امام زمان پرداخته‌اند یا ملاقات افراد با آن امام را حکایت کرده‌اند، چنین‌اند:
- میرزا محمدتقی الماسی، بهجة الأولیاء فیمن فاز بلقاء الحجة.
- سید محمد بن حسین یزدی حائری، بدائع الکلام فیمن فاز بلقاء الامام.
- میرزا حسین نوری، جنة المأوی فی ذکر من فاز بلقاء الحجة أو معجزاته فی الغیبة الکبری.
- میرزا حسین نوری نجم ثاقب (کتاب). باب هفتم مستقیم و باب های هشتم و نهم کتاب غیر مستقیم مرتبط با ملاقات با امام زملان(ع) در عصر غیبت کبری است.
- محمدباقر بیرجندی قائنی، بغیة (تذکرة) الطالب فیمن رأی الامام الغائب.
- محمدرضا باقی اصفهانی، عنایت حضرت مهدی موعود به علما و مراجع تقلید.
- یدالله دوزدوزانی، تحقيق لطيف حول التوقيع الشريف.
- سید حسن ابطحی، ملاقات با امام زمان.
- علی‌اکبر ذاکری، مقاله «ارتباط با امام زمان در عصر غیبت» در چشم به راه مهدی (مجموعه مقالات).
- هادی دانشور (علی‌اکبر مهدی‌پور)، مقاله «تشرفات بین نفی و اثبات».
- قنبرعلی صمدی، مقاله «تأملی در باب ارتباط و ملاقات با امام زمان».
- آثار غیرمستقل
مراد از آثار غیرمستقل، آثاری است که در ضمن مباحث دیگر به بحث ملاقات پرداخته‌اند یا ملاقات‌ها با امام زمان را حکایت کرده‌اند. برخی از این آثار نزدیک به عصر غیبت صغری تألیف شده‌اند:
- محمد بن یعقوب کلینی (درگذشت: ۳۲۸ق)، الکافی، ج۱، ص۳۲۹، باب فی تسمیة من رءاه
- شیخ صدوق (۳۰۵ ـ ۳۸۱ق)، کمال الدین، ج۲، ص۴۳۵، باب ذکر من شاهد القائم عج
- محمد بن محمد مفید (درگذشت: ۴۱۳ق)، الارشاد، ج۲، ص۳۵۱، باب ذکر من رأی الامام الثانی عشر عج
- شیخ طوسی (۳۸۵ - ۴۶۰ق)، الغیبه، ص۲۵۳.
- محمد بن جریر طبری، دلائل الامامة، ص۲۹۴.
- محمد بن حسن فتال نیشابوری (درگذشت: ۵۰۸ق)، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ج۲، ص۲۵۶.
- علی بن عیسی اربلی (درگذشت: ۶۹۲ یا ۶۹۳ق)، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۲، ص۴۳۵.
- شیخ حر عاملی (۱۰۳۳ - ۱۱۰۴ق)، اثبات الهداة بالنصوص والمعجزات.
- محمد باقر مجلسی (۱۰۳۷ - ۱۱۱۰ق)، بحار الانوار، ج۵۲، ص۱، باب ۱۸ و ص۷۸، باب ۱۹ و ص۱۵۹، باب ۲۴.
- سید محسن امین (۱۳۷۱-۱۲۸۴ق)، اعیان الشیعه، ج۲َ ص۷۰.
- لطف‌الله صافی گلپایگانی، منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر.
- احمد قاضی زاهدی، شیفتگان حضرت مهدی عج.
- شیخ محمود عراقی، دار السلام فیمن فاز بسلام الأمام، بخش پنجم.
چستارهای وابسته
پانویس
- ↑ جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی، ۱۳۷۸ش، ص۴۲-۴۴.
- ↑ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۱۴؛ کلینی، کافی، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۳۳۰؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۵۱
- ↑ کلینی، کافی، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۳۳۲؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۵۴؛ محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۱۲
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۴۰۵ق، ص۴۵۴؛ محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۱۶
- ↑ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۳۵۷؛ محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۲۴
- ↑ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۳۵۷؛ محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۲۴
- ↑ کلینی، کافی، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۳۳۱؛ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۶۸؛ محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۲۹
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۵۲؛ محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۲۹
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۴۰۵ق، ص۴۶۵؛ محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۶۲
- ↑ محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۹۲
- ↑ محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۹۳-۹۷
- ↑ جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی (ع)، ۱۳۷۸ش، ص۷۳.
- ↑ جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی (ع)، ۱۳۷۸ش، ص۷۳. رجوع کنید به: راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۴۷۵، ح۱۸.
- ↑ برای مثال رجوع کنید به: سید بن طاووس، الطرائف، ۱۴۰۰ق، ص۱۸۴؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۲۸۷ و ۳۲۲.
- ↑ نام این کتاب‌ها - که شمارشان بیش از سی جلد است - همراه نشانی فصل مربوطه، در کتاب دیدار در عصر غیبت، صفحه ۲۷-۲۹ آمده است (محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ج۵، ص۱۸۰، پاورقی۲).
- ↑ رک: محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ج۵، ص۲۰۳-۲۵۵.
- ↑ ر.ک: محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی (عج)، ج۵، ص۱۷۹، «پژوهشی درباره رؤیت امام علیه السلام در روزگار غیبت کبری»؛
- ↑ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۱۶۰.
- ↑ فیض کاشانی، وافی، اصفهان، ج۲، ص۴۱۴-۴۱۶.
- ↑ کاشف الغطاء، «حق المبین»، ص ۸۷.
- ↑ شیخ مفید، «المسائل العشرة فی الغیبة»، ص۸۲؛ همو، الرسالة الاولی فی الغیبة»، ص۱۲، مصنفات شیخ مفید، ج۷.
- ↑ رجوع کنید به: محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی (ع)، ج۵، ص۱۸۰.
- ↑ نام این کتاب‌ها ـ که شمارشان بیش از سی جلد است - همراه نشانی فصل مربوطه در کتاب «دیدار در عصر غیبت»، صفحه ۲۷ تا ۲۹ آمده است (محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی (ع)، ج۵، ص۱۸۰، پاورقی۲).
- ↑ مانند: ابن طاووس، الطرائف، ۱۴۰۰ق، ص۱۸۴؛ اربلی، کشف الغمه، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۲۸۷ و ۳۲۲؛ اثبات الهداة، قم، ج۳، ص۷۱۲ و ... .
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی (ع)، ج۵، ص۱۸۰.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی (ع)، ج۵، ص۱۸۰.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی (ع)، ج۵، ص۱۸۲.
- ↑ رجوع کنید به: جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی(ع)، ۱۳۷۸ش، ص۴۵.
- ↑ حر عاملی، اثبات الهداة، قم، ج۳، ص۶۹۶.
- ↑ شبر، الانوار اللامعه، ۱۴۲۵ق، ص۳۶.
- ↑ صافی گلپایگانی، مجموعة الرسائل، ج۲، ص۲۱۲.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی (ع)، ج۵، ص۱۸۳.
- ↑ جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی(ع)، ۱۳۷۸ش، ص۱۰۰-۱۰۱.
- ↑ جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی(ع)، ۱۳۷۸ش، ص۹۸.
- ↑ طبرسی، الاحتجاج، بیروت، ج۲، صص ۴۹۵، ۴۹۷ و ۴۹۹.
- ↑ جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی(ع)، ۱۳۷۸ش، ص۹۹.
- ↑ جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی، ۱۳۷۸ش، ص۴۵.
- ↑ ر.ک: جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی(ع)، ص۴۶. شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۴۰۵ق، ص۵۱۶. شیخ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۳۹۵. طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ص۴۱۷.سید بن طاووس، ربیع الشیعه، به نقل از: قهپایی، مجمع الرجال، ج۷، ص۱۸۹؛ طبرسی، الاحتجاج، بیروت، ج۲، ص۴۷۸؛ اربلی، کشف الغمه، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۳۲۰؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۵۱، ص۳۶۱. مجلسی، مرآة العقول، ج۴، ص۵۳. فیض کاشانی، نوادر الاخبار، ص۲۳۳. حر عاملی، اثبات الهداة، قم، ج۳، ص۶۹۳، ح۱۱۲.
- ↑ جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی(ع)، ۱۳۷۸ش، ص۵۱؛ نوری، نجم الثاقب، مشهد، ص۴۸۴.
- ↑ رجوع کنید به: جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی(ع)، ۱۳۷۸ش، ص۵۱.
- ↑ رجوع کنید به: جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی(ع)، ۱۳۷۸ش، ص۷۸-۷۹.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی (ع)، ج۵، ص۱۸۹-۱۹۰.
- ↑ جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی(ع)، ۱۳۷۸ش، ص۶۹.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی (ع)، ج۵، ص۱۹۵.
- ↑ طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۵، ح۲۰۷۶.
- ↑ علامه مجلسی این مطلب را از کتاب الاختیار ابن باقی نقل می‌کند (رک: مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۳، ص۶۱).
یادداشت
- ↑ سید مرتضی: «نحن نجوّز ان یصل الیه کثیر من اولیائه و القائلین بامامته فینتفعون به: ما جایز می‌دانیم که گروه زیادی از اولیا و معتقدانِ به امامت ایشان شرفیاب محضرشان شوند و بهره گیرند» (سید مرتضی، رسائل الشریف المرتضی، ج۲، ص۲۹۷). او در تنزیه الانبیا، رساله غیبت شافی و المقنع این مسئله را ذکر کرده است. البته به نظر می‌رسد سید مرتضی و شیخ طوسی این نظر را به صورت احتمال مطرح کرده‌اند نه اینکه آن را قطعی بدانند (جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی (عج)، ۱۳۷۸ش، ص۷۷).
- ↑ «للقائم غیبتان: احداهما قصیرة و الاخری طویلة الغیبة الاولی لایعلم بمکانه فیها الا خاصة شیعته و الاخری لایعلم بمکانه فیها الا خاصة موالیه» (کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۴۰).
- ↑ «ان لصاحب هذا الامر غیبتین احداهما تطول حتی یقول بعضهم مات و بعضهم یقول قتل و بعضهم یقول ذهب فلایبقی علی امره من اصحابه الا نفر یسیر لا یطلع علی موضعه احد من ولی و لا غیره الا المولی الذی یلی اَمرَه» (نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۱۷۱-۱۷۲).
- ↑ برای نمونه: «امام صادق(ع) از امام علی(ع) نقل می‌کند: ولو خلت الارض ساعة واحدة من حجة الله لساخت بأهلها و لکن الحجة یعرف الناس و لایعرفونه کما کان یوسف یعرف الناس و هم له منکرون: و اگر زمین یک ساعت از حجت خالی باشد، ساکنان خود را فرو خواهد برد. [حضرت] حجت مردم را می‌شناسد، لکن مردم او را نمی‌شناسند؛ همان‌گونه که [حضرت] یوسف مردم را می‌شناخت و آنان او را نمی‌شناختند» (نعمانی، کتاب الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۱۴.) « امیرالمؤمنین علی(ع) می‌فرماید: «إِنَّ حُجَّتَهَا عَلَيْهَا قَائِمَةٌ مَاشِيَةٌ فِي طُرُقِهَا دَاخِلَةٌ فِي دُورِهَا وَ قُصُورِهَا جَوَّالَةٌ فِي شَرْقِ هَذِهِ الْأَرْضِ وَ غَرْبِهَا تَسْمَعُ الْكَلَامَ وَ تُسَلِّمَ عَلَى الْجَمَاعَةِ تَرَى وَ لَا تُرَى إِلَى الْوَقْتِ وَ الْوَعْدِ وَ نِدَاءِ الْمُنَادِي مِنَ السَّمَاءِ أَلَا ذَلِكَ يَوْمٌ فِيهِ سُرُورُ وُلْدِ عَلِيٍّ وَ شِيعَتِه:حجت حق بر زمین استوار است. در جاده‌ها حرکت می‌کند، در خانه‌ها و قصرها وارد می‌شود و در شرق و غرب زمین به گردش می‌پردازد، سخن مردم را می‌شنود و بر جماعت مردم سلام می‌کند. می‌بیند و دیده نمی‌شود، تا زمان ظهور و وعده الهی و ندای آسمانی. هان! آن روز، روز شادی فرزندان علی و شیعیان اوست» (نعمانی، کتاب الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۱۴۴). برای دیگر احادیث رجوع کنید به: جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی(ع)، ۱۳۷۸ش، ص۶۱-۶۲.
- ↑ مثلاً از امیرالمؤمنین علی(ع) نقل شده است: «... وَ لَكِنْ بَعْدَ غَيْبَةٍ وَ حَيْرَةٍ فَلَا يَثْبُتُ فِيهَا عَلَى دِينِهِ إِلَّا الْمُخْلِصُونَ الْمُبَاشِرُونَ لِرَوْحِ الْيَقِين...: قیام او بعد از غیبت و دوران حیرتی است که کسی بر دین خود باقی نمی‌ماند، مگر افراد مخلص مباشر با روح یقین» (صدوق، کمال الدین، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۰۴) یا امام صادق(ع) می‌فرماید: «به خدا سوگند مهدی شما چنان غایب می‌شود که افراد جاهل می‌گویند خداوند نیازی به آل محمد ندارد» (مجلسی، بحار الانوار، ج۵۱، ص۱۴۵، به نقل از: جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی(ع)، ۱۳۷۸ش، ص۷۱). باب دوازدهم کتاب الغیبه نعمانی درباره همین موضوع (امتحان شیعیان در عصر غیبت) است و روایات بسیاری در این باب، گرد آمده است (جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی(ع)، ۱۳۷۸ش، ص۷۲).
منابع
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه فی معرفة الائمه، تصحیح: سید هاشم رسولی محلاتی، بیروت: الکتاب، ۱۴۰۱ق.
- جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی (عج)، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۷۸ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، اثبات الهداة، شرح و ترجمه: محمد نصراللهی، قم، المطبعة العلمیه.
- راوندی، قطب الدین، الخرائج و الجرائح، تحقیق مؤسسة الإمام المهدی علیه‌السلام، ناشر:مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت(ع)، ۱۴۱۱ق.
- سید بن الطاووس، الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، قم، مطبعة الخیام، ۱۴۰۰ق.
- شبر، سید عبدالله، الانوار اللامعة فی شرح زیارة الجامعة، قم، مکتبة الامین، ۱۴۲۵ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمه، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم، موسسه النشر الاسلامی، ۱۴۰۵ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، کتاب الغیبه، تحقیق: عبادالله تهرانی و علی احمد ناصح، قم، موسسة المعارف الاسلامیه، ۱۴۱۱ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، به کوشش مؤسسه آل البیت، دوم، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۳ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، مصنفات شیخ مفید، چاپ کنگره هزاره شیخ مفید.
- صمدی ارزگانی، قنبرعلی، «تأملی در باب ملاقات با امام زمان»، مجله مکاتبه و اندیشه، ش ۲۷، بهار ۱۳۸۶.
- طبرسی، ابومنصور احمد بن علی، الاحتجاج، تحقیق: محمدباقر موسوی خرسان، بیروت، اعلمی.
- طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، قم، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، چ۱، ۱۴۱۴ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، تحقیق: موسسة آل البیت، قم، موسسة آل البیت، ۱۴۱۷ق.
- عراقی، شیخ محمود، دار السلام، انتشارات اسلامیه، ۱۳۸۰ش
- فیض کاشانی، ملامحسن، وافی، اصفهان، مکتبة الامام امیرالمؤمنین.
- کاشف الغطاء، شیخ جعفر، «حق المبین»، چاپ سنگی.
- کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۸۹ق
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، چ۲، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، موسسة الطبع و النشر، ۱۴۱۰ق.
- محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی(ع) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، قم، انتشارات دارالحدیث، ۱۳۹۳ش.
- نعمانی، محمد بن ابراهیم، کتاب الغیبه، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، مکتبة الصدوق، ۱۳۹۷ق.
- نوری، میرزا حسین، نجم الثاقب، انتشارات مسجد جمکران، قم، ۱۴۱۰ق.
- نوری، میرزا حسین، نجم الثاقب، مشهد، جعفری.