احتلام

اِحْتِلام یا مُحتَلِم شدن، خروج منی از انسان در هنگام خواب است. احتلام در احکام اسلامی یکی از نشانه‌های بلوغ در مردان شمرده می‌شود. احتلام باعث جنابت است و فرد محتلم باید برای نماز و روزه و برخی دیگر از امور عبادی، غسل جنابت کند. احتلامِ فردِ روزه‌دار، روزه را باطل نمی‌کند. احتلام غالباً برای مردان اتفاق می‌افتد.

تعریف

احتلام از ماده حلم (=رؤیا) و به معنای نزدیکی و مانند آن در خواب است. فرهنگ سخن احتلام را به معنی خروج غیرارادی منی دانسته است که اغلب در خواب اتفاق می‌افتد، و در اصطلاح فقیهان به دو معنای خروج منی و خروج منی در خواب به کار رفته است. به شخصی که دچار احتلام شده مُحْتَلِم گفته می‌شود.

در آیات ۵۸ و ۵۹ سوره نور به احتلام اشاره شده است.

<div class="reflist reflist-columns references-column-width " style="column-width: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِيَسْتَأْذِنكُمُ الَّذِينَ مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ وَالَّذِينَ لَمْ يَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنكُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مِّن قَبْلِ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَحِينَ تَضَعُونَ ثِيَابَكُم مِّنَ الظَّهِيرَةِ وَمِن بَعْدِ صَلَاةِ الْعِشَاءِ ثَلَاثُ عَوْرَاتٍ لَّكُمْ ۚ لَيْسَ عَلَيْكُمْ وَلَا عَلَيْهِمْ جُنَاحٌ بَعْدَهُنَّ ۚطَوَّافُونَ عَلَيْكُم بَعْضُكُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ ۚ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّـهُ لَكُمُ الْآيَاتِ ۗ وَاللَّـهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴿58﴾ وَإِذَا بَلَغَ الْأَطْفَالُ مِنكُمُ الْحُلُمَ فَلْيَسْتَأْذِنُوا كَمَا اسْتَأْذَنَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ ۚ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّـهُ لَكُمْ آيَاتِهِ ۗ وَاللَّـهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ﴿59﴾ (ای کسانی که ایمان آورده‌اید! بردگان شما، و همچنین کودکانتان که به حدّ بلوغ نرسیده‌اند، در سه وقت باید از شما اجازه بگیرند: پیش از نماز صبح، و نیمروز هنگامی که لباسهای (معمولی) خود را بیرون می‌آورید، و بعد از نماز عشا؛ این سه وقت خصوصی برای شماست؛ امّا بعد از این سه وقت، گناهی بر شما و بر آنان نیست (که بدون اذن وارد شوند) و بر گرد یکدیگر بگردید (و با صفا و صمیمیّت به یکدیگر خدمت نمایید). این گونه خداوند آیات را برای شما بیان می‌کند، و خداوند دانا و حکیم است. (58) و هنگامی که اطفال شما به سنّ بلوغ رسند باید اجازه بگیرند، همان گونه که اشخاصی که پیش از آنان بودند اجازه می‌گرفتند؛ اینچنین خداوند آیاتش را برای شما بیان می‌کند، و خدا دانا و حکیم است! (59)); ">

و نیز کلینی در کتاب حدیثی الکافی بابی با عنوان «باب احتلام الرجل و المرأة» ایجاد کرده و در آن هفت حدیث ذکر کرده است.

احکام فقهی

در رساله‌های توضیح المسائل بخش خاصی برای احکام احتلام وجود ندارد. و احکام کسی که محتلم شده در بخش‌هایی مثل احکام روزه و حج ذکر شده است.

• احتلام از نظر فقیهان شیعه یکی از نشانه‌های بلوغ در مردان است. فتوای فقیهان شیعه مستند به چند حدیث است که یوسف بحرانی آن‌ها را متکاثر (فراوان) توصیف می‌کند.
• احتلام باعث جنابت است و شخص جنب باید برای نماز، روزه، حضور در مسجد، خواندن سوره‌های سجده‌دار و برخی دیگر از امور عبادی غسل کند.
• در مواردی که شک دارد رطوبت خارج شده در خواب منی است یا خیر، چنانچه نشانه‌های منی مانند خروج با شهوت را نداشته باشد حکم به جنابت نشده و غسل جنابت نیز واجب نخواهد بود.
• در احکام روزه اگر کسی قبل از اذان صبح محتلم شود باید تا قبل از اذان غسل جنابت کند، ولی اگر روزه‌دار در طول روز بخوابد و محتلم شود، روزه‌اش صحیح است.
• محتلم شدن در حال احرام در حج باعث ابطال احرام نیست. ولی به گفته برخی فقیهان اگر کسی در مسجد الحرام یا مسجد النبی محتلم شود باید برای خروج از مسجد نیز تیمم کند. و در هر صورت شخص محتلم باید غسل جنابت انجام دهد.
• برای محتلم آمیزش جنسی کراهت دارد؛ ولی اگر وضو بگیرد این کراهت برطرف می‌شود.

احتلام زنان

احتلام اختصاصی به مردان ندارد و برای زنان نیز پیش می‌آید. به نوشته فرهنگ فقه، برخی از فقیهان معتقد بوده‌اند بر زنی که محتلم شده غسل واجب نیست. نویسندگان این فرهنگ این نظر را به مقنع شیخ صدوق نسبت داده‌اند فقیهان دیگری نیز فتوا داده‌اند که اگر زن نیز محتلم شده و از او منی خارج شود باید غسل کند. صدوق برای این فتوا نیز روایتی نقل کرده است.

احتلام امامان

بر اساس برخی احادیث، امامان شیعه محتلم نمی‌شده‌اند. محمدباقر کمره‌ای احتمال می‌دهد منظور این باشد که امامان حکم جنابت نداشته‌اند نه این که واقعاً محتلم نشوند. او برای این مدعا به حدیثی تکیه می‌کند که در آن از تعبیر جنابت استفاده شده و گفته شده امامان جُنُب نمی‌شوند و تعبیر محتلم نمی‌شوند به کار نرفته است.

دعا برای جلوگیری از احتلام

از امام صادق(ع) دعایی نقل شده که اگر کسی نگران محتلم شدن بود قبل از خواب دعا را بخواند: اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِكَ مِنَ الِاحْتِلَامِ وَ مِنْ سُوءِ الْأَحْلَامِ وَ مِنْ أَنْ یتَلَاعَبَ بی‌الشَّیطَانُ فِی الْیقَظَةِ وَ الْمَنَامِ. خدایا من از احتلام و خواب‌های بد به تو پناه می‌برم و نیز از این که شیطان در بیداری یا خواب مرا بازیچه سازد.

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع

• انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن.
• بحرانی، یوسف بن احمد، الحدایق الناظرة فی احکام العترة الطاهرة، دفتر نشر اسلامی، قم. ۱۴۰۵ق.
• صدوق، محمد بن علی، المقنع، مؤسسه امام هادی، قم، ۱۴۱۵ق.
• صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، تصحیح: علی اکبر غفاری، دفتر نشر اسلامی، قم. (بر اساس نرم افزار جامع الاحادیث نور نسخه ۳/۵).
• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، زیر نظر سید محمود هاشمی شاهردوی، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، ۱۳۹۰.
• کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی،‌ دار الکتب الاسلامیه، تهران (بر اساس نرم افزار جامع الاحادیث نور نسخه ۳/۵).
• کمره‌ای، محمدباقر، در الاصول الکافی، ترجمه: محمدباقر کمره‌‌ای، انتشارات اسوه، قم. ۱۳۷۵ش.