واقعه هجوم به خانه حضرت فاطمه(س)

این مقاله دربارهٔ وقایع تاریخی هجوم به خانه حضرت فاطمه(س) است. برای اطلاع از وقایع مرتبط، مدخل شهادت حضرت فاطمه(س) را ببینید.

واقعه هجوم به خانه حضرت فاطمه(س)

زمان	۱۱ق
دوره	خلافت ابوبکر
مکان	مدینه - خانه حضرت فاطمه(س)
علت	تحصن برخی از صحابه‌ای که با ابوبکر بیعت نکردند در خانه فاطمه
اهداف	بیعت گرفتن از علی(ع) برای ابوبکر
عاملان	عمر بن خطاب، عبدالرحمان بن عوف و...
پیامدها	آتش زدن خانه فاطمه، سقط محسن و شهادت حضرت فاطمه(س)
مرتبط	محله بنی‌هاشم، شهادت حضرت فاطمه و تشییع حضرت زهرا

واقعه هجوم به خانه حضرت فاطمه(س) به حضور عمر بن خطاب و همراهانش جلوی خانه حضرت فاطمه(س) برای فراخواندن علی بن ابیطالب و دیگر حاضران در خانه برای بیعت با ابوبکر اشاره دارد. بنابر نقل منابع شیعه و سنی، این واقعه که پس از رحلت پیامبر(ص) در (۲۸ صفر سال ۱۱ق) رخ داد، عمر بن خطاب تهدید کرد که اگر اهل خانه بیرون نروند خانه را آتش خواهد زد.

در کتاب سلیم بن قیس هلالی، اثبات الوصیة و تفسیر عیاشی از منابعِ نخستین شیعه، آمده است که در این واقعه که به شکستن و آتش زدن درِ خانه انجامید، (محسن) جنین فاطمه(س)، سِقط شد و پس از مدتی، فاطمه(س) به شهادت رسید. منابع اهل‌سنت آتش زدنِ در و آسیب دیدن فاطمه را انکار کرده و راویان آن را به رافضی بودن متهم کرده‌اند.

درباره عوامل بروز این واقعه گفته شده است که ابوبکر نیازمند بیعت امام علی(ع) بود تا جایگاه خلافت خود را مستحکم سازد. به‌گفته محمدهادی یوسفی غروی (زاده ۱۳۲۷ش)، پژوهشگر تاریخ اسلام، این واقعه حدود ۵۰ روز پس از رحلت پیامبر(ص) رخ داده است.

بنابر نقل کتاب سلیم و کتاب الامامة و السیاسة، فاطمه(س) در ملاقاتی که ابوبکر و عمر با او داشتند، با یادآوری حدیث بَضعة خدا را گواه گرفت که آن دو نفر او را آزرده و خشمگین کرده‌اند. در منابع اهل‌سنت از ابوبکر نقل شده که در آخرین لحظات عمرش گفت: کاش دستور ورود به خانه فاطمه را نداده بود.

جایگاه و اهمیت

ماجرای هجوم به خانه فاطمه پس از واقعه سقیفه و با هدف بیعت گرفتن از امام علی(ع) برای خلافت ابوبکر رخ داد، به شهادت فاطمه(س) انجامید، و از مسائل تاثیرگذار بر روابط شیعیان و اهل‌سنت بوده است. برخی از منابع نخستین شیعه همچون کتاب سلیم، اثبات الوصیة، تفسیر عیاشی و دلائل الامامة، واقعه هجوم و پیامدهای آن را گزارش کرده‌اند و در مقابل، منابع اهل‌سنت آتش زدنِ در و سقط شدن محسن را انکار کرده و راویان آن را رافضی و غیرموثق خوانده‌اند.

عزاداری شیعیان در ایام فاطمیه

شیعیان در سالروز شهادت حضرت فاطمه(س) که ایام فاطمیه نامیده می‌شود، عزاداری می‌کنند.

جایگاه خانه فاطمه و اهالی آن

همچنین ببینید: اهل بیت و خانه فاطمه(س)

در روایتی از شیعه و سنی آمده است که پیامبر(ص) خانه فاطمه و علی را از بهترین مصادیق خانه‌هایی معرفی می‌کرد که در این آیه آمده است: «فِی بُیوتٍ أَذِنَ اللهُ أَن تُرْ‌فَعَ وَیذْکرَ فِیهَا اسْمُهُ یسَبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ؛ در خانه‌هایی که خدا رخصت داده که [قدر و منزلت] آنها رفعت یابد و نامش در آنها یاد شود. در آن خانه‌ها هر بامداد و شامگاه او را نیایش می‌کنند»

در منابع شیعه و اهل‌سنت، شأن نزول آیاتی از قرآن مرتبط با اهالی خانه حضرت فاطمه(س) (امام علی(ع)، فاطمه(س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع)) دانسته شده است، از جمله آیه اطعام و آیه تطهیر.

محل کنونی خانه فاطمه(س) در کنار ستون مربعةالقبر (شماره۷ در تصویر)

عوامل و زمینه‌ها

تاریخ صدر اسلام

شخصیت‌ها
پیامبر اسلام(ص) • ابوطالب • حضرت خدیجه(س) • حضرت علی (ع) • حضرت فاطمه(س) • حمزة بن عبدالمطلب • سلمان فارسی • ابوذر غفاری • مقداد بن عمرو • جعفر بن ابی‌طالب • بلال حبشی • ابوبکر • عمر بن خطاب • عثمان بن عفان • صحابه
جنگ‌ها غزوه‌ها و سریه‌ها
جنگ بدر • جنگ احد• غزوه بنی‌نضیر • غزوه خندق • غزوه بنی‌قریظه • صلح حدیبیه • غزوه خیبر • فتح مکه • غزوه تبوک • سایر غزوه‌ها • سریه‌ها
شهرها و مکان‌ها
مکه• شعب ابی‌طالب • مدینه• طائف • مسجد قبا • مسجدالنبی • سقیفه بنی‌ساعده • خیبر • قبرستان بقیع
حوادث
بعثت • هجرت به حبشه • لیلة المبیت • هجرت به مدینه • صلح حدیبیه • حجة الوداع • واقعه غدیر • سقیفه • سپاه اسامه
مفاهیم مرتبط
اسلام• انصار • مهاجرین • تشیع • حج • قریش • بنی‌هاشم • بنی امیه • جاهلیت

مقاله‌های اصلی: واقعه غدیر و واقعه سقیفه بنی‌ساعده

پس از رحلت پیامبر(ص)، عده‌ای از مهاجران و انصار در اجتماعی که در سقیفه بنی‌ساعده تشکیل شد، بر خلافت ابوبکر توافق و با او بیعت کردند. به‌گفته ابن‌کثیر، بیعت با ابوبکر پیش از تدفین پیامبر انجام شد؛ در ساعاتی که امام علی(ع) مشغول آماده ساختن پیکر پیامبر برای دفن بود.

پیامبر(ص) در ۱۸ ذی‌الحجة سال دهم هجری در بازگشت از حجة الوداع، علی بن ابی‌طالب(ع) را به‌عنوان جانشین خود معرفی کرده بود و عمر بن خطاب از کسانی بود که در آن روز به او تبریک گفت.

به‌گفته حسین محمد جعفری، مؤلف کتاب تشیع در مسیر تاریخ، ابوبکر و عمر از ترس واکنش جدی امام علی(ع) یا طرفدارانش، آنان را به بیعت فراخواندند و وقتی با خودداری آنان روبه‌رو شدند، از زور استفاده کردند.

شرح واقعه

بنابر نقل یعقوبی، مورخ قرن سوم، در واقعه سقیفه بنی‌ساعده برخی صحابه همچون عباس بن عبدالمطلب، فضل بن عباس، سلمان فارسی، ابوذر غفاری، عمار یاسر و براء بن عازب از بیعت با ابوبکر خودداری کردند. به‌گفته سید مرتضی عسکری، تاریخ‌پژوه قرن پانزدهم هجری قمری، همان کسانی که با ابوبکر بیعت نکردند، همراه با امام علی(ع) در خانه حضرت فاطمه(س) تَحَصُّن کردند. طبری طلحه و زبیر را نیز جزو تحصن‌کنندگان نام برده است.

دستور ابوبکر به بیعت‌گرفتن از علی(ع) و همراهانش

ابوبکر پس از پایان بیعت سراغ برخی از صحابه را گرفت که با او بیعت نکرده بودند. بنابر نقل کتاب الامامة و السیاسة، منسوب به ابن‌قتیبه، ابوبکر در چهار نوبت عمر و قنفذ را به خانه حضرت فاطمه(س) فرستاد تا علی(ع) و متحصنان در خانه او را برای بیعت فراخوانند. بر اساس این نقل، در نوبت اول، مردانی که در خانه بودند پس از تهدید عمر بیرون آمدند و بیعت کردند، غیر از امام علی(ع) که گفت سوگند خورده است تا زمانی که قرآن را جمع‌آوری نکرده از خانه خارج نشود. ابوبکر در نوبت دوم و سوم قنفذ را به خانه فاطمه فرستاد که او نیز پاسخ منفی شنید. در نوبت چهارم عمر با همراهی عده‌ای به خانه فاطمه رفت، علی(ع) را بیرون آورد و نزد ابوبکر برد. به‌گفته محمدهادی یوسفی غروی، پژوهشگر تاریخ اسلام و تشیع، ابوبکر سه بار افرادی را به خانه امام علی(ع) فرستاد و درخواست بیعت کرد؛ در نوبت اول و دوم امام آنها را بازگرداند و بار سوم خلیفه و طرفدارانش شدت عمل به خرج دادند.

امام علی(ع) درباره حوادث پس از رحلت پیامبر(ص) فرمود:

و چون خدا فرستاده خود را نزد خویش برد، گروهی به گذشته برگشتند و با پیمودن راه‌های گوناگون به گمراهی رسیدند و به دوستانی که خود گزیدند پیوستند و از خویشاوند گسستند. از وسیلتی که به دوستی آن مأمور بودند جدا افتادند و بنیان را از بن برافکندند و در جای دیگر بنا نهادند.

نهج البلاغه، خطبه ۱۵۰، ترجمه شهیدی.

در کتاب الاختصاص منسوب به شیخ مفید، آمده است که وقتی علی(ع) را به سمت مسجد می‌بردند، زبیر که جزو حاضران در خانه فاطمه(س) بود شمشیر کشید و گفت: ای فرزندان عبدالمطلب! آیا شما زنده‌اید و با علی اینگونه برخورد می‌شود؟! او به سمت عمر حمله کرد، ولی خالد بن ولید به سمت او سنگی پرتاب کرد و شمشیر از دست او افتاد. عمر شمشیر را برداشت و بر سنگی کوبید و شمشیر شکست. بنابر نقل طبری، مورخ قرن سوم قمری، زبیر هنگام بیرون آمدن از خانه فاطمه پایش لغزید و شمشیر از دستش افتاد.

پس از آن علی(ع) را نزد ابوبکر بردند و او را تهدید کردند که اگر بیعت نکند گردنش زده خواهد شد. در کتاب سلیم آمده است که علی(ع) در آن جمع به احتجاج پرداخت و سخنان پیامبر(ص) در روز غدیر و موارد دیگر درباره جانشینی خود را برای حاضران یادآوری کرد، ولی ابوبکر گفت از پیامبر شنیده است که نبوت و خلافت در اهل‌بیت او جمع نمی‌شود.

به‌گفته شیخ مفید، امام علی روز سقیفه با ابوبکر بیعت نکرد ولی درباره اینکه آیا بعدها بیعت کرده یا نه، نقل‌های مختلفی وجود دارد؛ از جمله اینکه پس از چهل روز یا شش ماه یا پس از شهادت فاطمه(س) بیعت کرد. شیخ مفید معتقد است که علی(ع) هیچ‌گاه بیعت نکرد.

بنابر روایتی وقتی علی(ع) را تهدید کردند که اگر بیعت نکند گردنش زده خواهد شد، عباس عموی پیامبر برای نجات علی(ع) دست او را گرفت و بر دست ابوبکر کشید و آنان نیز علی(ع) را رها کردند، ولی بنابر نقل الامامة و السیاسة ابوبکر گفت علی را تا زمانی که فاطمه در کنار اوست، مجبور به بیعت نمی‌کند.

واکنش فاطمه(س)

پس از آنکه فرستادگان ابوبکر در نوبت اول برای بردن علی(ع) و همراهانش به خانه فاطمه رفتند، فاطمه(س) کنار در رفت و گفت: «هیچ قومی سراغ ندارم که حضورشان بدتر از شما باشد؛ شما جنازه رسول خدا(ص) را در مقابل ما رها کردید و تصمیم خود [درباره خلافت] را گرفتید و نظر ما را نپرسیدید و حق ما را به ما واگذار نکردید.»

در نوبت چهارم که عمر برای بردن امام علی رفت، فاطمه(س) فریاد زد: «ای پدر! ای رسول خدا! ما پس از تو از پسر خطاب و پسر ابوقحافه چه‌ها کشیدیم!» عده‌ای از همراهان عمر با شنیدن این سخن متأثر شدند و برگشتند.

به‌گفته یعقوبی فاطمه خطاب به کسانی که به زور وارد خانه‌اش شده بودند گفت: «به خدا سوگند اگر بیرون نروید، به سوی خدا فریادِ دادخواهی سر خواهم داد.» با این سخن فاطمه، همه کسانی که در خانه بودند بیرون رفتند. ابوبکر جوهری (درگذشت ۳۲۳ق) در کتاب «السقیفة و فدک» آورده است که وقتی عمر علی(ع) را به زور از خانه بیرون برد، فاطمه کنار درِ خانه رفت و خطاب به ابوبکر گفت: «چه زود بر اهل‌بیت رسول خدا حمله‌ور شدید! به خدا سوگند با عمر سخن نخواهم گفت تا خدا را ملاقات کنم.»بنابر همین روایت، ابوبکر بعدها نزد فاطمه(س) رفت و برای عمر شفاعت کرد و فاطمه از او راضی شد. با این حال بر پایه روایتی که در صحیح بخاری آمده، فاطمه از ابوبکر به‌دلیل مصادره فدک نیز خشمگین بود و تا زنده بود از او راضی نشد و با او سخن نگفت.

در تفسیر عیاشی نیز آمده است وقتی علی(ع) را از خانه بیرون بردند، فاطمه(س) نزد ابوبکر رفت و گفت اگر علی را رها نکنید نزد قبر پیامبر خواهم رفت و با موی پریشان به خدا شکایت خواهم برد. امام علی(ع) سلمان را نزد فاطمه(س) فرستاد تا او را از این کار بازدارد. فاطمه چون پیام علی(ع) را شنید به خانه بازگشت.

تهدید به آتش زدن خانه

بنابر آنچه در برخی منابع اهل‌سنت، از جمله العقد الفرید، تاریخ طبری، انساب الاشراف، المصنَّف، و الامامة و السیاسة ذکر شده، عمر بن خطاب به فرمان ابوبکر به خانه فاطمه رفت تا علی(ع) و همراهانش را برای بیعت ببرد، و وقتی با خودداری اهالی خانه روبه‌رو شد، دستور جمع‌آوری هیزم داد و تهدید کرد که خانه را با اهلش به آتش خواهد کشید. به‌گفته ابن‌عبدربه، ادیب و مورخ قرن سوم و چهارم هجری قمری، ابوبکر به عمر گفت اگر اهل خانه از بیرون آمدن خودداری کردند با آنان بجنگ. عمر در حالی که مشعل آتشی در دست داشت، تهدید کرد اگر اهل خانه بیعت نکنند خانه را آتش خواهد زد. بنابر نقل الامامة و السیاسة وقتی عمر چنین تهدیدی کرد به او گفتند فاطمه در این خانه است و عمر در پاسخ گفت: «اگرچه او در خانه باشد.»

در منابع تاریخی، نام برخی کسانی که عمر را در این هجوم همراهی می‌کرده‌اند آمده است؛ از جمله اُسَید بن حُضَیر، سَلَمَة بن سَلامة بن وقش، ثابت بن قَیس بن شَمّاس خزرجی‏، عبدالرحمان بن عوف، محمد بن مَسلَمه و زید بن اَسلم.

سید جعفر شهیدی معتقد است تهدید عمر به آتش زدن خانه فاطمه که در انساب الاشراف و العقد الفرید از منابع اهل‌سنت نقل شده، نمی‌تواند جعلی و ساخته هواخواهان شیعه یا دسته‌های سیاسی موافق آنان باشد؛ چرا که آنان در سده‌های نخست قدرتی نداشتند و در اقلیت بودند. به‌علاوه این گزارش در منابع مغرب اسلامی که شیعیان در آن حضور نداشتند نیز ثبت شده است. شهیدی بر این باور است که حاضران در سقیفه بیشتر دغدغه حکومت داشته‌اند تا دغدغه دین.

آتش‌زدنِ در، آسیب‌دیدن فاطمه(س) و سِقط‌شدن محسن

در برخی منابع قدیمی شیعه نقل شده است که در واقعه هجوم به خانه فاطمه، درِ خانه را آتش زدند و فاطمه(س) آسیب دید و جنینش سِقط شد. در کتاب سلیم بن قیس آمده است که عمر بن خطاب تهدید خود را عملی کرد و درِ خانه فاطمه(س) را آتش زد و وارد خانه شد و وقتی با مقاومت فاطمه(س) روبه‌رو گردید با غلاف شمشیر به پهلوی او زد. همچنین در کتاب اثبات الوصیه منسوب به علی بن حسین مسعودی مورخ قرن چهارم هجری قمری آمده است: «به خانه هجوم بردند و درِ آن را آتش زدند و علی(ع) را به زور بیرون بردند و سرور زنان را پشت در فشار دادند، به‌طوری که محسن سِقط شد.» در نقل دلائل الامامة آمده است که عمر به قنفذ دستور داد فاطمه(س) را بزند.

عیاشی، محدث شیعه در عصر غیبت صغرا نیز گفته است که عمر با لگد به درِ خانه، که از شاخه‌های نخل درست شده بود، کوبید و آن را شکست و وارد خانه شد و علی(ع) را کتف بسته بیرون برد.

زمان واقعه

همچنین ببینید: ایام محسنیه

محمدهادی یوسفی غروی، پژوهشگر تاریخ اسلام و تشیع، بر اساس شواهدی معتقد است زمان هجوم به خانه فاطمه(س) بلافاصله پس از واقعه سقیفه و بیعت با ابوبکر نبوده، بلکه حدود ۵۰ روز یا بیشتر پس از رحلت پیامبر(ص) رخ داده است. یکی از شواهد وی آن است که فردی به نام بُرَیدة بن حُصَیب اَسلمی که همراه سپاه اسامه به سوی موته رفته بود، پس از بازگشت به مدینه و خبردار شدن از ماجرای سقیفه، همراه با عده‌ای از افراد قبیله خود به طرفداری امام علی(ع) پرداختند و گفتند تا علی بیعت نکند ما بیعت نمی‌کنیم. پس از این ماجرا بود که خلیفه و اطرافیانش به فکر بیعت گرفتن از امام علی(ع) افتادند. به‌گفته یوسفی غروی با توجه به زمان رفت و برگشت سپاه و حوادث قبل و بعد از آن، ماجرای هجوم حدود ۵۰ روز پس از رحلت پیامبر رخ داده است.

پیامدها

پیامدهایی برای هجوم به خانه فاطمه ذکر شده است؛ از جمله:

ناخشنودی فاطمه(س) از ابوبکر و عمر

همچنین ببینید: حدیث بضعة

در کتاب سلیم بن قیس و الامامة و السیاسة و دلائل الامامة آمده است که پس از واقعه هجوم به خانه فاطمه، ابوبکر و عمر درصدد عذرخواهی و جلب رضایت فاطمه برآمدند و به ملاقات او رفتند. فاطمه(س) آنها را نپذیرفت، ولی آن دو امام علی(ع) را واسطه قرار دادند و با فاطمه دیدار کردند. در این دیدار فاطمه(س) از آن دو روگرداند و این سخن پیامبر(ص) که «فاطمه پاره تن من است، هر کس او را بیازارد مرا آزرده است» به آنها یادآوری کرد، سپس گفت من خدا را گواه می‌گیرم که شما دو نفر مرا آزرده و خشمگین کردید.

سقط شدن محسن و شهادت فاطمه(س)

مقاله‌های اصلی: محسن بن علی(ع)، شهادت حضرت فاطمه(س)، و ایام محسنیه

قدیمی‌ترین منبعی که سقط شدن محسن(ع) در ماجرای هجوم به خانه را نقل کرده، کتاب سلیم بن قیس از منابع قرن نخست هجری است و بیشتر منابع بعدی شیعه همچون الاحتجاج تألیف احمد بن علی طبرسی، غایة المرام تألیف سید هاشم بحرانی و بحارالانوار تألیف علامه مجلسی این خبر را به نقل از آن آورده‌اند.

پشیمانی ابوبکر

مقالهٔ اصلی: پشیمانی ابوبکر

در برخی منابع اهل‌سنت همچون تاریخ مدینه دمشق تألیف اِبن‌عَساکِر، اَلمُعْجَمُ الکَبیر تألیف طَبَرانی و تاریخ الاسلام تألیف ذَهَبی آمده است که ابوبکر در آخرین ساعات عمر خود از انجام سه کار ابراز تأسف و پشیمانی کرد، و از جمله گفت که کاش دستور ورود به خانه فاطمه را نداده بود.

دیدگاه اهل‌سنت

گزارش‌های مربوط به تهدید عمر بن خطاب به آتش زدن خانه فاطمه(س)، در منابع اهل سنت همچون انساب الاشراف، تاریخ طبری، العقد الفرید، المصنَّف، و الامامة و السیاسة آمده است، ولی آتش زدن درِ خانه و آسیب دیدن فاطمه(س) در اثر فشار در و سقط شدن محسن از سوی آنها انکار شده و راویان این گزارش متهم به رافضی بودن شده‌اند.

محمد بن عبدالکریم شهرستانی، فرقه‌شناس اشعری‌مذهب (درگذشت ۵۴۸ق) در معرفی آراء ابوهذیل (پایه‌گذار فرقه هذیلیه از فرقه‌های معتزله) می‌گوید که آنها معتقدند عمر در روز بیعت گرفتن، به فاطمه آسیب رساند و سبب شد جنین او سقط شود. شهرستانی این گزارش را دروغ می‌خواند.

خلیل بن ایبک صفدی (درگذشت ۷۴۶ق) در الوافی بالوفیات در معرفی ابراهیم بن سیار معروف به نَظّام از بزرگان معتزله، او را متمایل به رافضه می‌داند و از قول او نقل می‌کند که عمر به فاطمه آسیب رسانده و موجب سقط شدن محسن شده است.

تک‌نگاری

درباره واقعه هجوم کتاب‌های مستقلی نگارش شده است؛ از جمله:

• الهجوم علی بیت فاطمة علیها السلام، نوشته مهدی عبدالزهرا به زبان عربی. هدف کتاب، ارائه تصویری واضح از ماجرای هجوم از منابع معتبر شیعه و اهل‌سنت بیان شده است. گزیده این کتاب با عنوان «نگرشی به اسناد و مدارک هجوم به خانه صدیقه طاهره(س) از قرن اول هجری قمری تاکنون» ترجمه و توسط ناشران مختلف منتشر شده است.
• حقیقت هجوم به خانه حضرت فاطمه زهرا(ع) از منابع عامه، اثر جعفر تبریزی به زبان فارسی. به‌گفته نویسنده، این کتاب درباره مجموع وقایع و ستم‌هایی است که پس از رحلت پیامبر(ص) در حق حضرت فاطمه(س) اتفاق افتاده است. این کتاب درصدد است که واقعه هجوم را از منابع اهل‌سنت استخراج و نقل کرده و به شبهات آن پاسخ دهد. این کتاب با عنوان «الهجوم علی بیت السیده فاطمة الزهراء(ع) من الاعتداء الی الاعتراف (بلسان مصادر اهل السنه و الجماعه)» به زبان عربی ترجمه شده است.

در ادبیات

در اشعار شاعران نمونه‌هایی از تشریح حوادث مرتبط با زندگانی حضرت زهرا(س) مشاهده می‌شود. اشعار محمدحسین غروی اصفهانی مشهور به کمپانی یکی از این نمونه‌ها است:

تا در بیت الحرام از آتش بیگانه سوخت

کعبه ویران شد حرم از سوز صاحبخانه سوخت

شمع بزم آفرینش با هزاران اشک و آه

شد چنان کز دود آهش سینۀ کاشانه سوخت

آتشی در بیت معمور ولایت شعله زد

تا ابد زان شعله هر معمور و هر ویرانه سوخت

آه از آن پیمان شکن کز کینۀ خُمِّ غدیر

آتشی افروخت تا هم خُمّ و هم پیمانه سوخت

لیلی حُسنِ قِدَم چون سوخت از سر تا قَدَم

همچو مجنون، عقل رهبر را دل دیوانه سوخت

گلشن فرّخْ فَر توحید آندم شد تباه

کز سُموم شرک آن شاخِ گلِ فرزانه سوخت

گنج علم و معرفت شد طعمۀ افعی صفت

تا که از بیداد دونان گوهر یکدانه سوخت

حاصل باغ نبوت رفت بر باد فنا

خرمنی در آرزوی خام آب و دانه سوخت

کرکس دونْ پنجه زد بر روی طاوس ازل

عالَمی از حسرت آن جلوۀ مستانه سوخت

آتشی آتش پرستی در جهان افروخته

خرمن اسلام و دین را تا قیامت سوخته

جستارهای وابسته

• واقعه سقیفه
• واقعه فدک