علی بن جعفر الصادق
 بقعه علی بن جعفر(ع) در قم | |
| نام | علی بن جعفر الصادق |
|---|---|
| کنیه | ابوالحسن |
| درگذشت | ۲۱۰ یا ۲۲۰ یا ۲۵۰ق |
| مدفن | قم یا مدینه یا سمنان |
| لقب(ها) | عریضی |
| پدر | امام صادق(ع) |
| فرزند(ان) | ۱۳ پسر و هفت دختر |
| مختصات مدفن | ۳۴°۳۷′۵۳″شمالی ۵۰°۵۳′۵۱″شرقی / ۳۴٫۶۳۱۳۲۴°شمالی ۵۰٫۸۹۷۶۱۵°شرقی |
| امامزادگان مشهور | |
| عباس بن علی • زینب کبری • فاطمه معصومه • سید محمد • شاهچراغ • سیده نفیسه سایر امامزادگان | |
علی بن جعفر الصادق، مشهور به علی عُرَیضی کوچک‌ترین فرزند امام صادق(ع) است. او از برادرش، امام موسی بن جعفر(ع) و امام رضا(ع) روایاتی نقل کرده است. از وی کتابی به جای مانده به نام مسائلُ علیِ بن جعفر که در آن، پرسش‌های خود و پاسخ‌های امام کاظم(ع) را روایت کرده است. نسب سادات حسینی را که در جنوب شرق آسیا زندگی می‌کنند، به علی بن جعفر می‌رسانند. بقعه‌هایی در عُرَیض، قم و سمنان به وی منسوب است.
تولد
علی بن جعفر از فرزندان امام صادق(ع) است. مادر او ام ولد بود.[۱] گفته‌اند او هنگام شهادت امام صادق(ع) (۱۴۸ق) دو سال داشته است.[۲] به‌گزارش تنقیح‌المقال، وی از پدرش حدیث نقل کرده است.[۳] در کتاب انوار پراکنده که درباره امامزادگان مدفون در ایران نوشته شده است، با تکیه بر نقل روایت او از پدرش، ولادتش در سال ۱۳۴ یا ۱۳۵ق تخمین زده شده است.[۴]
کنیه وی ابوالحسن است.[۵] او ساکن عُرَیض[یادداشت ۱] بود[۶] و به همین دلیل، او را عُرَیضی[۷] و فرزندان و نوادگانش را عُرَیضیّون[۸] می‌خواندند.
همسر و فرزندان
شیخ عباس قمی فاطمه دختر محمد بن عبدالله باهر را همسر وی معرفی کرده است.[۹] سیزده پسر و هفت دختر برای علی بن جعفر ثبت شده است:[۱۰]
پسران او محمد، حسن، احمد شعرانی، جعفر اصغر، حسین، جعفر اکبر، عیسی، قاسم، علی، عبدالله، محمد اصغر، احمد اصغر و محسن نام داشتند.[۱۱] کلثوم، عِلیه، ملیکه، خدیجه، حمدونه، زینب و فاطمه نیز دختران او بودند.[۱۲]
جد سادات حسینی جنوب شرق آسیا
گفته شده سادات حسینی که در مناطق جنوب شرق آسیا در کشورهای اندونزی، مالزی، سنگاپور و جنوب تایلند پراکنده‌اند، از نسل احمد بن عیسی بن محمد فرزند علی بن جعفر هستند.[۱۳] اینان در گسترش اسلام در آن مناطق نقش داشته‌اند.[۱۴] انگیزه نوادگان وی از مهاجرت به این منطقه تبلیغ اسلام و تجارت ذکر شده است.[۱۵] محدث قمی تداوم نسل او را از چهار فرندش به نام‌های محمد، احمد شعرانی، حسن و جعفر دانسته است. [۱۶]
همراهی با امامان
پدرم یک سال قبل از رحلتش، هنگامی که اهل‌بیتش نزد او جمع بودند، فرمود: «خداوند متعال به بندگانش، به چیزی به اندازه اقرار به امامت تأکید نفرمود؛ ولی بندگان نسبت به هیچ‌چیز، به اندازه این امر انکار و تکذیب روا نداشتند.»
مسائلُ علیِ بن جعفر و مُستَدرَکاتُها، ص۳۱۹.
شیخ طوسی، علی بن جعفر را از اصحاب امام موسی بن جعفر(ع)[۱۷] و امام رضا(ع)[۱۸] ذکر کرده است. از او نقل شده که چهار بار به‌همراه امام کاظم(ع) به عمره رفته است.[۱۹]
حسن بن فضال حدیثی نقل کرده که در آن امام کاظم(ع)، امامت امام رضا(ع) را به علی بن جعفر بیان می‌دارد و وی قبول می‌کند.[۲۰] همچنین در حدیثی که زکریا بن یحیی نقل کرده، علی بن جعفر در گفت‌وگویی با حسن بن حسین بن علی بن حسین، نوه امام سجاد(ع)، به بیان امامت امام رضا(ع) پرداخته است.[۲۱] بنا بر روایتی که در الکافی نقل شده است، او امام جواد(ع) را در حالی که کودک بود، بسیار احترام می‌کرد و هنگامی که اصحابش از علت آن پرسیدند، در پاسخ به امامت آن حضرت اشاره کرد.[۲۲]
علی بن جعفر امام هادی(ع) را هم درک کرده و در زمان آن او، از دنیا رفته است.[۲۳]
جایگاه رجالی
ابن‌داوود در کتاب رجال خود، او را در شمار ممدوحان ذکر کرده است.[۲۴] شیخ مفید نیز گفته است او احادیث زیادی از امام کاظم(ع) نقل کرده و روشی استوار داشته و دارای فضل بسیار و تقوای زیاد بوده است.[۲۵] شیخ طوسی نیز او را ثقه توصیف کرده است.[۲۶]
علی بن جعفر از پدرش،[۲۷] امام کاظم(ع)[۲۸] و امام رضا(ع)[۲۹] حدیث نقل کرده است. همچنین او از حسین ذوالدَّمعه فرزند زید بن علی، سفیان بن عُیَینه، محمد بن مسلم، عبدالملک بن قُدامه و معتب غلام امام صادق(ع) نیز روایت نقل کرده است.[۳۰]
راویان
در نسخه تحقیق‌شده کتاب مسائل علی بن جعفر، نام ۴۳ راوی از وی ذکر شده است که از جملهٔ آن‌ها احمد بن ابی نصر بزنطی، عبدالعظیم حسنی، حسین بن موسی بن جعفر(ع) و یونس بن عبدالرحمان است.[۳۱]
آثار
.jpg)
احمد بن علی نجاشی برای علی بن جعفر کتابی در موضوع مسائل حلال و حرام ثبت کرده است.[۳۲] همچنین شیخ طوسی دو کتاب با نام‌های «المناسک» و «مسائلُ لِاَخیهِ موسی الکاظم» به وی نسبت داده است.[۳۳] او در کتاب مسائل، پرسش‌های خود و پاسخ‌های امام کاظم(ع) را روایت کرده است.[۳۴] مؤسسه آل‌البیت این پرسش‌ها و دیگر روایات علی بن جعفر را در کتاب «مسائلُ علیِ بن جعفر و مُستَدرَکاتُها» گرد آورده است.[۳۵]
وفات
درباره تاریخ وفات علی بن جعفر تاریخ‌های مختلفی ذکر شده است. شمس‌الدین ذهبی[۳۶] و عبدالله یافعی[۳۷] از تاریخ‌نگاران اهل‌سنت در قرن هشتم قمری، درگذشت او را در حوادث ۲۱۰ق ذکر کرده‌اند؛ اما در کتاب انوار پراکنده، با تکیه بر روایت او از امام جواد(ع) (شهادت۲۲۰ق)، وفات او در سال ۲۲۰ق و در ۸۵ سالگی دانسته شده است.[۳۸]
بقعه‌های منسوب
برای علی بن جعفر(ع)، سه بقعه در عُریض، قم و سمنان ذکر شده است:
- عریض: محدث نوری (۱۲۵۴-۱۳۲۰ق) در خاتمه کتاب مُستَدرَک‌الوسائل مرقد علی بن جعفر را در عریض، در نزدیکی مدینه دانسته و گفته دارای بقعه بوده است.[۳۹] در سال ۱۳۸۱، حکومت سعودی این بقعه را تخریب کرد.[۴۰]سید محسن امین نویسنده کتاب اعیان الشیعه و نیز علامه حسن زاده آملی [۴۱] نیز قبر او را در عریض مدینه دانسته‌اند.
- قم: محمدتقی مجلسی (۱۰۰۳-۱۰۷۰ق) از علمای شیعه، وی را مدفون در باغ بهشت قم دانسته است. به گفته او علی بن جعفر به دعوت مردم قم، به این شهر هجرت کرده بود.[۴۲] محدّث قمّی می‌نويسد: قبر علی بن جعفر مشتبه است که در قم است یا عُریض (یک فرسخی مدینه) احتمال مي رود قبری كه در قم است، نوه علی بن جعفر از پسر کوچکش به نام جعفر باشد. [۴۳] مدرسی طباطبایی هم او را مدفون در قم دانسته است.[۴۴] محدث نوری احتمال داده است مرقد منسوب به وی در قم، قبر یکی از نوادگان وی یا نوادگان جعفر کَذّاب باشد.[۴۵]
یکی از پژوهشگران برای نشان دادن فرزند بی‌واسطه امام صادق(ع) نبودن این امامزاده، به گواهی کتاب تاریخ قم استناد می‌کند که اولین سید حسینی ساکن قم، ابوالجن حسین بن حسین بن جعفر بن محمد بن اسماعیل بن جعفر صادق(ع) است. [۴۶]
| نام امامزاده | از نسل امام | شهر، استان |
|---|---|---|
| هلال بن علی | امام علی (ع) | اصفهان-آران و بیدگل |
| امامزاده هاشم | امام علی (ع) امام حسن(ع) |
مازندران-آمل |
| عبدالعظیم حسنی (حرم حضرت عبدالعظیم) | امام حسن(ع) | ری |
| امامزاده داود | امام حسن(ع) | تهران-کوه‌های کن |
| حسن بن حسین بن اسحاق | امام حسن(ع) | لرستان-الیگودرز |
| جلال الدین اشرف | امام حسن(ع) | گیلان-آستانه اشرفیه |
| امامزاده محسن(امامزاده کوه) | امام حسن(ع) | همدان |
| محمد بن محمد بن زید(ع) (امامزاده محروق) | امام سجاد(ع) | خراسان رضوی - نیشابور |
| امامزاده عبدالله | امام سجاد(ع) | خوزستان-شوشتر |
| محمد بن زید بن علی(ع) | امام سجاد(ع) | خوزستان - شوشتر |
| علی بن محمد باقر(ع)(مشهد اردهال) | امام باقر(ع) | اصفهان - کاشان |
| علی بن جعفر الصادق | امام صادق(ع) | قم/ سمنان |
| علی زین العابدین(درب امام) | امام صادق(ع) | اصفهان |
| جعفر بن علی(امامزاده جعفر) | امام صادق(ع) | یزد |
| حمزه بن موسی(ع) | امام کاظم(ع) | تهران - ری |
| حسین بن موسی بن جعفر(ع) (علاءالدین حسین) | امام کاظم(ع) | فارس - شیراز |
| محمد بن موسی بن جعفر(ع) (سید میرمحمد) | امام کاظم(ع) | فارس - شیراز |
| حکیمه دختر امام کاظم | امام کاظم(ع) | کهکیلویه و بویراحمد - گچساران |
| اسحاق بن موسی(ع) | امام کاظم(ع) | مرکزی - ساوه |
| امامزاده شاهرضا | امام کاظم(ع) | اصفهان - شهرضا |
| امامزاده زینبیه | امام کاظم(ع) | اصفهان |
| آقاعلی عباس | امام کاظم(ع) | اصفهان - کاشان |
| امامزاده صالح | امام کاظم(ع) | تهران - تجریش |
| حسین بن موسی بن جعفر | امام کاظم(ع) | خراسان جنوبی - طبس |
| امامزاده محمد بن موسی | امام کاظم(ع) | خوزستان-دزفول |
| سید بهاءالدین محمد | امام کاظم(ع) | چهارمحال وبختیاری - شیخ شبان |
| علی بن حمزه | امام کاظم(ع) | فارس - شیراز |
| محمد بن حسن (آقامشهید) | امام کاظم(ع) | فارس - فراشبند |
| امامزاده یحیی | امام کاظم(ع) | سمنان |
| عبیدالله بن موسی (کوسه هجیج) | امام کاظم(ع) | کرمانشاه - روستای هجیج |
| سید سلطان محمد (پیرچوگان) | امام کاظم(ع) | هرمزگان - رودان |
| امامزاده عبدالله | امام کاظم(ع) | همدان |
| امامزاده حسین | امام رضا(ع) | قزوین |
| امامزاده جعفر (شاه کرم) | امام رضا(ع) | اصفهان |
| موسی بن محمد (موسی مبرقع) | امام جواد(ع) | قم |
| احمد بن موسی مبرقع (میراحمد) | امام جواد(ع) | اصفهان - کاشان |
| امامزاده اسماعیل | امام جواد(ع) | فارس - فسا |
| شاهزاده حسین | امام هادی(ع) | همدان |
پانویس
- ↑ ابن‌طباطبا، منتقله الطالبیه، ۱۳۸۸ش، ص۲۲۴.
- ↑ قمی، تاریخ قم، ۱۳۶۱ش، ص۲۲۴.
- ↑ مامقانی، تنقیح‌المقال، مؤسسه آل البیت، مقدمه۲، ص۶۳۸.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، انوار پراکنده، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۲۳۸.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، مؤسسة النشر الاسلامی، ص۲۵۱.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، مؤسسة النشر الاسلامی، ص۲۵۱.
- ↑ قمی، تاریخ قم، ۱۳۶۱ش، ص۲۲۴.
- ↑ ابن‌عنبه، عمدة الطالب، ۱۳۸۰ق، ص۲۴۲.
- ↑ قمی، منتهی‌الآمال، ج۲، ص۵۹.
- ↑ رجایی، المعقبون، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۴۰۹-۴۱۰.
- ↑ رجایی، المعقبون، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۴۰۹-۴۱۰.
- ↑ رجایی، المعقبون، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۴۱۰.
- ↑ بارانی، «بررسی نقش تشیّع در ورود و گسترش اسلام به آسیای جنوب شرقی»، ص۲۵۴.
- ↑ بارانی، «بررسی نقش تشیع در ورود و گسترش اسلام به آسیای جنوب شرقی»، ص۲۵۴.
- ↑ بارانی، «بررسی نقش تشیّع در ورود و گسترش اسلام به آسیای جنوب شرقی»، ص۲۵۷.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، ۱۳۳۱ش، ج۲، ص۱۱۰.
- ↑ طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۳۳۹.
- ↑ طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۳۵۹.
- ↑ حمیری، قرب‌الاسناد، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، ص۴۸۶.
- ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۴۲..
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷۵.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۲.
- ↑ ابن‌عنبه، عمدة الطالب، ۱۳۸۰ش، ص۲۴۱.
- ↑ ابن‌داود، کتاب الرجال، ۱۳۹۲ق، ص۱۳۶.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۱۴.
- ↑ طوسی، فهرست، ۱۴۱۷ق، ص۱۵۱.
- ↑ برقی، رجال، جامعة طهران، ص۲۵؛ طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۳۳۹.
- ↑ طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۳۳۹.
- ↑ علی بن جعفر، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ علی بن جعفر، مسائل علی بن جعفر و مستدرکاتها، المؤتمر العالمی للامام الرضا(ع)، ص۵۵-۵۷.
- ↑ علی بن جعفر، مسائل علی بن جعفر و مستدرکاتها، المؤتمر العالمی للامام الرضا(ع)، ص۵۸-۶۵.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، مؤسسة النشر الاسلامی، ص۲۵۲.
- ↑ طوسی، فهرست، ۱۴۱۷ق، ص۱۵۱.
- ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۳۳۹.
- ↑ «مسائل علی بن جعفر(ع) و مستدرکاتها»، حدیث نت.
- ↑ ذهبی، العبر فی خبر، دارالکتب العلمیه، ج۱، ص۲۸۲.
- ↑ یافعی، مرآة الجنان، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۳۷.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، انوار پراکنده، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۲۳۸-۲۳۹.
- ↑ محدث نوری، خاتمه مستدرک الوسایل، مؤسسة آل البیت لاحیا التراث، ج۴، ص۴۸۷.
- ↑ «عُرَیْض نزهتگاه امامان علیهم السلام و مقبره علی بن جعفر علیه السلام»، ص۱۳۱.
- ↑ https://library.tebyan.net/fa/Viewer/Text/68405/6
- ↑ مجلسی، روضة المتقین، ۱۴۰۶ق، ج۱۴، ص۱۹۱.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، کتابفروشی علمیه اسلامیه، ۱۳۳۱ش، ج۲، ص۱۱۰.
- ↑ مدرسی طباطبایی، تربت پاکان، ۱۳۳۵ش، ص۴۴.
- ↑ محدث نوری، خاتمه مستدرک الوسایل، مؤسسة آل البیت لاحیا التراث، ج۴، ص۴۸۷.
- ↑ قمی، تاریخ قم، تحقیق تهرانی، صفحه ۲۱۱؛ قمی، تاریخ قم، تحقیق انصاری، ص۵۵۶ به نقل فاطمی، «لغزش‌ها در معرفی امامزادگان قم»، ص۵۰
- ↑ محدث نوری، خاتمه مستدرک الوسایل، مؤسسة آل البیت لاحیا التراث، ج۴، ص۴۸۷.
یادداشت
- ↑ روستایی در نزدیکی مدینه که ملک امام صادق(ع) بوده و طبق وصیتش، به علی بن جعفر رسیده بود (قمی، تاریخ قم، ۱۳۶۱ش، ص۲۲۴.)
منابع
- ابن داوود، حسن بن علی، کتاب الرجال، قم، الشریف الرضی، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
- ابن‌طباطبا، ابراهیم بن ناصر بن طباطبا، منتقله الطالبیه، نجف اشرف، منشورات المطبعه الحیدریه، ۱۳۸۸ش.
- ابن‌عنبه، احمد بن علی، عمدة الطالب فی انساب آل ابی‌طالب، نشر شریف رضی، ۱۳۸۰ق.
- بارانی، محمدرضا و محمدعلی ربانی، «بررسی نقش تشیّع در ورود و گسترش اسلام به آسیای جنوب شرقی»، فصلنامه شیعه‌شناسی، ش۵۰، ۱۳۹۴ش.
- برقی، رجال البرقی، منشورات جامعة طهران، بی‌تا.
- حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، تحقیق مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، قم، بی‌تا.
- خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، مرکز نشر آثار شیعه، ۱۳۶۹ش.
- ذهبی، شمس‌الدین، العبر فی خبر عن غبر، تحقیق ابوهاجر محمد السعید بن بسیونی زغلول، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
- رجایی، سید مهدی، المعقبون من آل ابی طالب، موسسه عاشورا، قم، ۱۳۸۵ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الغیبة للحجة، تصحیح عبدالله تهرانی و علی‌احمد ناصح، قم، دارالمعارف الاسلامیه، ۱۴۱۱ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، تحقیق جواد قیومی، الطبعة الاولی، ۱۴۱۷ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، تحقیق جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۳۷۳ش.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، تصحیح: مؤسسة آل‌البیت، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- علی بن جعفر، مسائل علی بن جعفر و مستدرکاتها، تحقیق: مؤسسة آل البیت، قم، المؤتمر العالمی للامام الرضا(ع)، بی‌تا.
- علی بن جعفر، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ انتشار: ۱۴۰۰/۹/۱۷.
- فاطمی، سید حسن، «لغزش‌ها در معرفی امامزادگان قم»، در آینه پژوهش، شماره ۱۴۳، آذر و اسفند ۱۳۹۲ش.
- فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی، انوار پراکنده، قم، انتشارات مسجد مقدس جمکران، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- قمی، حسن بن محمد، تاریخ قم، تصحیح سید جلال‌الدین تهرانی، تهران، توس، ۱۳۶۱ش.
- قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال فی تواریخ النبی و الآل، تعریب سید هاشم میلانی، قم، جماعة المدرسین، بی‌تا.
- قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، تهران،کتابفروشی علمیه اسلامیه، ۱۳۳۱ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، تحقیق محمدرضا مامقانی و محی‌الدین مامقانی، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، چاپ نجف، ۱۳۵۰ق.
- مجلسی، محمدتقی، روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، تصحیح حسین موسوی کرمانی و علی‌پناه اشتهاردی، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
- مدرسی طباطبایی، سید حسین، تربت پاکان، قم، مطبعة مهر، ۱۳۳۵ش.
- مسائل علی بن جعفر و مستدرکاتها، مؤسسة آل البیت، ۱۴۰۹ق.
- «مسائل علی بن جعفر(ع) و مستدرکاتها»، حدیث‌نت، مشاهده ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، تصحیح مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، تحقیق سید موسوی شبیری زنجانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، بی‌تا.
- نوری میرزاحسین، خاتمة مستدرک الوسائل، قم، مؤسسة آل البیت لاحیا التراث، بی‌تا.
- یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان و عبرة الیقظان فی معرفة ما یعتبر من حوادث الزمان، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۷ق/۱۹۷۷م.