راسخون در علم

راسِخون در علم کسانی که در علم و دانش، ثابت قدم هستند.^[۱] این اصطلاح قرآنی (الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ) دو بار در قرآن به کار رفته است:^[۲]

آیه ۱۶۲ سوره نساء: خداوند به پیامبر(ص) می‌گوید: «راسخون در علم، به آنچه بر تو و پیش از تو نازل شده ایمان دارند».^{[یادداشت ۱]}
آیه ۷ سوره آل‌عمران نیز می‌فرماید: «تأویل آیات الهی را جز خدا کسی نمی‌داند و راسخون در علم [ آنان که] می‌گویند ما بدان ایمان آوردیم».^{[یادداشت ۲]}

در تطبیق معنای راسخون در علم دو دیدگاه وجود دارد:

پیامبر و ائمه: بر اساس بسیاری از روایات، مراد از «راسخون در علم»، پیامبر(ص) و ائمه(ع) هستند که از تأویل آیات متشابه قرآن نیز آگاهی دارند.^[۴] در خطبه ۱۴۴ نهج‌البلاغه، امام علی(ع) کسانی را که گمان می‌کنند به‌جای اهل‌بیت، راسخان در علم هستند را دروغ‌گو و ستمگر خوانده است. امام در این خطبه بیان کرده که مقام راسخان در علم را خداوند به اهل‌بیت داده است.^[۵] امام باقر(ع) در روایتی ائمه و در روایتی دیگر آل محمد(ع) را به عنوان راسخون در علم معرفی کرده است. ^[۶]^{[یادداشت ۳]}
همه دانشمندان و متفکران: برخی دیگر از روایات، مراد از «راسخون در علم» را مطابق با معنای لغوی، هر کسی می‌دانند که دانش و علم در وجودش استقرار یافته و صاحب‌نظر است که پیامبر(ص) و ائمه(ع) مصداق‌های حقیقی و برتر آنان هستند.^[۷] بر اساس این روایات، راسخون از تأویل آیات قرآن آگاهی ندارند، بلکه در برابر اسرار غیبی تسلیم هستند. بر اساس گفتاری از امام علی(ع) خداوند راسخان در علم را از اين رو كه به عجز و ناتوانى خود در برابر غيب و آنچه كه تفسير آن را نمى دانند اعتراف مى‌كنند، ستايش فرموده، و ترک ژرف نگرىِ آنان در آنچه كه خدا بر آنان واجب نساخته را راسخ بودن در علم نامیده است.^[۸]^{[یادداشت ۴]}

جستارهای وابسته

محکم و متشابه

پانویس

↑ قرشی، قاموس قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۸۸.
↑ فرهنگ‌نامه علوم قرآن، ذیل «آیه راسخون».
↑ المیزان، طباطبایی، منشورات اسماعیلیان، ج۳، ص۲۸.
↑ کلینی، اصول کافی، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۵۷۷.
↑ نهج البلاغه، به شرح و ترجمه علی‌نقی فیض‌الاسلام اصفهانی، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۴۳۷.
↑ حویزی، نور الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۱۵.
↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۴۴۱.
↑ نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، ۱۳۷۹ش، خطبه۹۱، ص۱۵۷.

یادداشت

↑ «لکِنِ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ مِنْهُمْ وَ الْمُؤْمِنُونَ يُؤْمِنُونَ بِما أُنْزِلَ إِلَيْکَ وَ ما أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِکَ؛ (لیکن راسخان آنان در دانش، و مؤمنان، به آنچه بر تو نازل شده و به آنچه پیش از تو نازل گردیده ایمان دارند»).
↑ «فَأَمَّا الَّذينَ في‏ قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغاءَ تَأْويلِهِ وَ ما يَعْلَمُ تَأْويلَهُ إِلاَّ اللهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا وَ مايَذَّکَّرُ إِلاَّ أُولُوا الْأَلْبابِ؛ (اما آنها که در دلشان میل به باطل است، به سبب فتنه‏‌جویى و میل به تأویل از متشابهات پیروى می‌‏کنند، در حالى که تأویل آن را جز خداى نمی‌داند و آنان که قدم در دانش استوار کرده‌‏اند می گویند ما بدان ایمان آوردیم همه از جانب پروردگار ماست. و جز خردمندان پند نمی‌گیرند».). در اين آیه ميان مفسران و دانشمندان بحث است که آیا «وَ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ» آغاز یک جمله مستقل است يا عطف بر «إلّا الله» اگر عطف باشد راسخانِ در علم مانند الله به تأویل آیات متشابه عالمند و اگر جمله مستقل باشد عالم نیستند.علامه طباطبایی در المیزان جمله را استیناف دانسته است. ^[۳]
↑ الراسخون في العلم من الائمة عليهم السلام‌ /الراسخون في العلم من آل محمد صلى الله عليه و آله‌
↑ وَ اعْلَمْ أَنَّ الرَّاسِخِينَ فِي الْعِلْمِ هُمُ الَّذِينَ أَغْنَاهُمْ عَنِ اقْتِحَامِ السُّدَدِ الْمَضْرُوبَةِ دُونَ الْغُيُوبِ الْإِقْرَارُ بِجُمْلَةِ مَا جَهِلُوا تَفْسِيرَهُ مِنَ الْغَيْبِ الْمَحْجُوبِ فَمَدَحَ اللَّهُ تَعَالَى اعْتِرَافَهُمْ بِالْعَجْزِ عَنْ تَنَاوُلِ مَا لَمْ يُحِيطُوا بِهِ عِلْماً وَ سَمَّى تَرْكَهُمُ التَّعَمُّقَ فِيمَا لَمْ يُكَلِّفْهُمُ الْبَحْثَ عَنْ كُنْهِهِ رُسُوخاً

منابع

قرآن کریم، ترجمه استاد آیتی.
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، تهران، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۴ش.
قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.
کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ترجمه مهدی آیت اللهی، تهران، نشر جهان آرا، ۱۳۸۷ش.
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۰ش.
نهج البلاغه، تصحیح و ترجمه محمد دشتی، قم، نشر مشهور، ۱۳۷۹ش.

[1] قرشی، قاموس قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۸۸.

[2] فرهنگ‌نامه علوم قرآن، ذیل «آیه راسخون».

[4] المیزان، طباطبایی، منشورات اسماعیلیان، ج۳، ص۲۸.

[6] کلینی، اصول کافی، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۵۷۷.

[7] نهج البلاغه، به شرح و ترجمه علی‌نقی فیض‌الاسلام اصفهانی، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۴۳۷.

[8] حویزی، نور الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۱۵.

[10] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۴۴۱.

[11] نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، ۱۳۷۹ش، خطبه۹۱، ص۱۵۷.

[3] «لکِنِ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ مِنْهُمْ وَ الْمُؤْمِنُونَ يُؤْمِنُونَ بِما أُنْزِلَ إِلَيْکَ وَ ما أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِکَ؛ (لیکن راسخان آنان در دانش، و مؤمنان، به آنچه بر تو نازل شده و به آنچه پیش از تو نازل گردیده ایمان دارند»).

[5] «فَأَمَّا الَّذينَ في‏ قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغاءَ تَأْويلِهِ وَ ما يَعْلَمُ تَأْويلَهُ إِلاَّ اللهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا وَ مايَذَّکَّرُ إِلاَّ أُولُوا الْأَلْبابِ؛ (اما آنها که در دلشان میل به باطل است، به سبب فتنه‏‌جویى و میل به تأویل از متشابهات پیروى می‌‏کنند، در حالى که تأویل آن را جز خداى نمی‌داند و آنان که قدم در دانش استوار کرده‌‏اند می گویند ما بدان ایمان آوردیم همه از جانب پروردگار ماست. و جز خردمندان پند نمی‌گیرند».). در اين آیه ميان مفسران و دانشمندان بحث است که آیا «وَ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ» آغاز یک جمله مستقل است يا عطف بر «إلّا الله» اگر عطف باشد راسخانِ در علم مانند الله به تأویل آیات متشابه عالمند و اگر جمله مستقل باشد عالم نیستند.علامه طباطبایی در المیزان جمله را استیناف دانسته است. ^[۳]

[9] الراسخون في العلم من الائمة عليهم السلام‌ /الراسخون في العلم من آل محمد صلى الله عليه و آله‌

[12] وَ اعْلَمْ أَنَّ الرَّاسِخِينَ فِي الْعِلْمِ هُمُ الَّذِينَ أَغْنَاهُمْ عَنِ اقْتِحَامِ السُّدَدِ الْمَضْرُوبَةِ دُونَ الْغُيُوبِ الْإِقْرَارُ بِجُمْلَةِ مَا جَهِلُوا تَفْسِيرَهُ مِنَ الْغَيْبِ الْمَحْجُوبِ فَمَدَحَ اللَّهُ تَعَالَى اعْتِرَافَهُمْ بِالْعَجْزِ عَنْ تَنَاوُلِ مَا لَمْ يُحِيطُوا بِهِ عِلْماً وَ سَمَّى تَرْكَهُمُ التَّعَمُّقَ فِيمَا لَمْ يُكَلِّفْهُمُ الْبَحْثَ عَنْ كُنْهِهِ رُسُوخاً

[۱]

[۲]

[یادداشت ۱]

[یادداشت ۲]

[۴]

[۵]

[۶]

[یادداشت ۳]

[۷]

[۸]

[یادداشت ۴]

[۳]

ن ب و اصطلاحات قرآنی
قیامت	اشراط الساعة • برزخ • حور العین • تسنیم • صراط • غاشیه • قیامت • غسلین • غلمان • فرشته • نامه اعمال • نفخ صور • یوم التغابن • یوم التلاق • یوم الحسرة • یوم الفصل • تطایر کتب • اسفل سافلین • بهشت فردوس • جحیم • جنة الخلد • جنات عدن • جنة المأوی • مقام محمود • غساق
علوم قرآنی	تلاوت • تنزیل • سبع المثانی • ام‌الکتاب • ترتیل • اسباب نزول • ترتیل • حروف مقطعه • تأویل • تحدی • سوره • آیات • محکم و متشابه • فضائل سور • آیات ارکان
اعتقادات	استدراج • اهل کتاب • اولو العزم • وحی • خوف و رجاء • رسول • فطرت • بقیةالله • کن فیکون • برکت • شجره طیبه • رضوان • کرامت انسانی • صراط مستقیم
اخلاق و عرفان	حق الیقین • عین الیقین • علم الیقین • استعاذه • استغفار • عمل صالح • تسبیح • تقوا • تهجد • مؤمن • کظم غیظ • توبه • ریا • شکر • صدیق • نفس مطمئنه • نفس اماره • نفس لوامه • تطیر • تحمید • تهلیل • تکبیر • وسوسه
فقه	ابن سبیل • انفال • تألیف قلوب • تبرج • اسیر • فیء • فدیه
اقوام و گروه‌ها	امت • اصحاب اخدود • اصحاب رس • اصحاب رقیم • اصحاب شمال • اصحاب فیل • اصحاب یمین • جن • حزب‌الله • راسخون در علم • شجره ملعونه • آل عمران • اصحاب کهف • منافقان • امت وسط • طاغوت • عبادالرحمان • ابرار
سایر	آیین حنیف • ابلیس • اسماء الحسنی • تعویذ • جاهلیت • حمالة الحطب • خسران • سابقون • شق القمر • قبله • هبوط • پیراهن یوسف • ید بیضا • ثقلین • ابابیل • سجیل • اوتاد • باقیات صالحات • بنی آدم • صحف • اشرف مخلوقات • احبار • ازلام • انصاب • هفت آسمان • صبغة الله • حکمت • لعن • لوح محفوظ • کتاب مبین • فی سبیل الله • اولوا الالباب • جدال احسن • حیات طیبه • نسیء
قرآن کریم