ماه‌های حج

ماه‌های حج (شوال، ذی‌القعده و ذی‌الحجه) ماه‌های به‌جا آوردن اعمال حج هستند. حج تمتع، عمره تمتع، حج قِران و حج اِفْراد فقط باید در این ماه‌ها به جا آورده شوند؛ اما عمره مفرده در غیر ماه‌های حج نیز صحیح است.

مفهوم‌شناسی

ماه‌هاى حج، ماه‌هایی به جا آوردن اعمال حج هستند.^[۱] این ماه‌ها عبارتند از شوال، ذی‌القعده و ذی‌الحجه.^[۲] از آنجا که عمره تمتع و حج فقط باید در این ماه‌ها انجام شود، به آنها ماه‌های حج گفته‌اند.^[۳]

میان فقها درباره ماه ذی‌الحجه اختلاف‌نظر وجود دارد. برخی کل ماه را جزو ماه‌های حج محسوب کرده‌اند.^[۴] عده‌ای دهه نخست آن،^[۵] گروهی نُه روز نخست و بعضی تا طلوع فجر روز عید قربان را جزو ماه‌های حج به شمار آورده‌اند.^[۶]

جایگاه

در قرآن نام ماه‌های حج نیامده است و تنها در آیه «الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَّعْلُومَاتٌ؛ حجّ در ماه‌های معینی است»،^[۷] بدان اشاره شده است. دلیل عدم تصریح قرآن این دانسته شده که این ماه‌ها براى همه شناخته شده بود؛^[۸] چراکه پیش از اسلام (از زمان حضرت ابراهیم(ع)) نیز حج در این ماه‌ها انجام می‌شد.^[۹] مفسران در تفسیر «أَشْهُرٌ مَّعْلُومَاتٌ» ماه‌های حج را نام برده‌اند^[۱۰] و در روایات نیز نام این ماه‌ها و احکام آن ذکر شده است.^[۱۱] از جمله در روایتی از امام باقر(ع) نقل شده که شوال، ذی‌القعده و ذی‌الحجه، ماه‌های حج هستند و حج باید در آنها انجام شود.^[۱۲]

احکام فقهی

انجام دادن حج و عمره تمتع در این ماه‌ها و تبدیل عمره مفرده به تمتع احکام خاص ماه‌های حج به شمار می‌آیند.

حج و عمره

به گفته صاحب جواهر، فقیهان شیعه، اجماع دارند بر اینکه عمره تمتع و حج تمتع، باید در ماه‌هاى حج انجام شود و انجام هر یک از آنها در غیر این ماه‌ها صحیح نیست؛^[۱۳] البته اگر کسی عمره تمتع را در ماه شوال یا ذی‌القعده و حج تمتع را در ذی‌الحجه انجام دهد، صحیح است.^[۱۴] به گفته فقیهان، احرام حج و عمره تمتع پس از ۱۰ ذی‌الحجه نیز صحیح نیست؛ حتی بنابر نظر کسانی که تمام ماه ذی‌حجه را جزو ماه‌های حج می‌دانند.^[۱۵] حج تمتع فقط در ایام خاصی از ذی‌الحجه(روز هشتم تا سیزدهم)‌انجام می‌شود. همچنین حج اِفْراد و حج قِران باید در ماه‌های حج به جا آورده شوند؛^[۱۶] اما به جا آوردن عمره مفرده در همه سال صحیح است؛ هرچند انجام آن در ماه رجب فضیلت بیشتری دارد.^[۱۷]

تبدیل عمره مفرده به عمره تمتع

کسی که در ماه‌های حج با احرام عمره مفرده وارد مکه شده، می‌تواند نیت عمره تمتع کند و حج تمتع به جا آورد؛^[۱۸] و اگر تا اول ذی‌حجه در مکه بماند، تبدیل عمره مفرده به تمتع مستحب است و اگر تا روز ترویه (هشتم ذی‌حجه) در مکه بماند، مستحب مؤکد است.^[۱۹] برخی این مسئله را منحصر به حج استحبابی کرده و در حج واجب و حج نیابتی نپذیرفته‌اند.^[۲۰]

جستار وابسته

ماه‌های حرام

پانویس

↑ مشکینی، مصطلحات الفقه، ص۳۲۲.
↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۸۹ و ۳۰۳؛ نجفی، جواهرالكلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۱۲؛ ابن‌عربی، احکام القرآن، ۱۴۲۴ق، ج۱،‌ ص۱۸۶.
↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۲۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۵۳.
↑ شهید ثانی، مسالك الأفهام، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۹۴ و ۱۹۵؛ طباطبایی یزدی، عروة الوثقی(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۶۱۲.
↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص ۲۹۰؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۲۳.
↑ ر.ک: نجفی، جواهرالكلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۸، ص۱۲ و ۱۳؛ بحرانی، الحدائق الناضرة، ۱۴۰۵ق، ج۱۴، ص۳۵۴؛ ابن‌عربی، احکام القرآن، ۱۴۲۴ق، ج۱،‌ ص۱۸۶.
↑ سوره بقره، آیه۱۹۷.
↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۵۳، قرطبی، تفسیر قرطبی، ۱۳۸۴ق، ج۲، ص۴۰۵.
↑ ابن‌‌عربی، احکام القرآن،‌ ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۱۸۶ و ۱۸۷.
↑ برای نمونه نگاه کنید به: طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۲۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲،‌ ص۷۸؛ قرطبی، تفسیر قرطبی، ۱۳۸۴ق، ج۲، ص۴۰۵.
↑ کلینی، الكافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۸۹ و ۲۹۰.
↑ کلینی، الكافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۸۹.
↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۸، ص۱۲.
↑ محمودی،‌ مناسک حج(محشی)، ۱۴۲۹ق، ص۱۴۷.
↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۸، ص۱۳.
↑ علامه حلی،‌ قواعد الاحکام،‌ ۱۴۱۳ق، ج ۱،‌ ص۴۰۰؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۸، ص۴۹ و ۵۰.
↑ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۷۶.
↑ نجفی،‌ جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۴۵۹ و ۴۶۰؛ طباطبایی یزدی، عروة الوثقی‌(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۶۱۰ و ۶۱۱.
↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۰،‌ ص۴۶۰؛ طباطبایی یزدی، عروة الوثقی(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۶۱۰ و ۶۱۱؛ محمودی،‌ مناسک حج(محشی)،‌ ۱۴۲۹ق، ص ۱۰۵.
↑ محمودی،‌ مناسک حج(محشی)،‌ ۱۴۲۹ق، ص۱۰۵ و ۱۸۰.

منابع

ابن‌عربی، محمد بن عبدالله،‌ احکام القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۳ق-۲۰۰۳م.
بحرانى، آل عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم، الحدائق الناضرة فی أحكام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.
شهید ثانى، زین الدین بن على، مسالك الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی‏، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
طباطبایى یزدى، سید محمدكاظم، العروة الوثقى (المحشّى)، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح فضل الله یزدی طباطبایی، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
علامه حلى، حسن بن یوسف، قواعد الأحكام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
قرطبی، شمس الدین،‌ محمد بن احمد، الجامع لأحكام القرآن(تفسیر القرطبی)،‌ تحقیق احمد البردونی و ابراهیم أطفیش،‌ قاهره،‌ دارالکتب المصریة، ۱۳۸۴ق-۱۹۶۴م.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق على‌اكبر غفاری و محمد آخوندى، تهران، دارالكتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
محقق حلى، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
محمودی، محمدرضا، مناسک حج (محشی)، تهران، نشر مشعر، ویرایش جدید، ۱۴۲۹ق.
مشكینى، میرزا على، مصطلحات الفقه، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالكتب الإسلامیة، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
نجفى، محمدحسن، جواهر الكلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.

[1] مشکینی، مصطلحات الفقه، ص۳۲۲.

[2] کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۸۹ و ۳۰۳؛ نجفی، جواهرالكلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۱۲؛ ابن‌عربی، احکام القرآن، ۱۴۲۴ق، ج۱،‌ ص۱۸۶.

[3] طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۲۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۵۳.

[4] شهید ثانی، مسالك الأفهام، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۹۴ و ۱۹۵؛ طباطبایی یزدی، عروة الوثقی(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۶۱۲.

[5] کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص ۲۹۰؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۲۳.

[6] ر.ک: نجفی، جواهرالكلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۸، ص۱۲ و ۱۳؛ بحرانی، الحدائق الناضرة، ۱۴۰۵ق، ج۱۴، ص۳۵۴؛ ابن‌عربی، احکام القرآن، ۱۴۲۴ق، ج۱،‌ ص۱۸۶.

[7] سوره بقره، آیه۱۹۷.

[8] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۵۳، قرطبی، تفسیر قرطبی، ۱۳۸۴ق، ج۲، ص۴۰۵.

[9] ابن‌‌عربی، احکام القرآن،‌ ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۱۸۶ و ۱۸۷.

[10] برای نمونه نگاه کنید به: طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۲۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲،‌ ص۷۸؛ قرطبی، تفسیر قرطبی، ۱۳۸۴ق، ج۲، ص۴۰۵.

[11] کلینی، الكافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۸۹ و ۲۹۰.

[12] کلینی، الكافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۸۹.

[13] نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۸، ص۱۲.

[14] محمودی،‌ مناسک حج(محشی)، ۱۴۲۹ق، ص۱۴۷.

[15] نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۸، ص۱۳.

[16] علامه حلی،‌ قواعد الاحکام،‌ ۱۴۱۳ق، ج ۱،‌ ص۴۰۰؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۸، ص۴۹ و ۵۰.

[17] محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۷۶.

[18] نجفی،‌ جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۴۵۹ و ۴۶۰؛ طباطبایی یزدی، عروة الوثقی‌(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۶۱۰ و ۶۱۱.

[19] نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۰،‌ ص۴۶۰؛ طباطبایی یزدی، عروة الوثقی(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۶۱۰ و ۶۱۱؛ محمودی،‌ مناسک حج(محشی)،‌ ۱۴۲۹ق، ص ۱۰۵.

[20] محمودی،‌ مناسک حج(محشی)،‌ ۱۴۲۹ق، ص۱۰۵ و ۱۸۰.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]