سید محمدباقر حکیم
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| لقب | شهید محراب |
| تاریخ تولد | ۲۲ تیر سال ۱۳۱۸ش |
| محل زندگی | ایران و عراق |
| تاریخ وفات | ۷ شهریور سال ۱۳۸۲ش |
| محل دفن | نجف |
| شهر وفات | نجف |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سید محسن حکیم، سید ابوالقاسم خویی، سید محمدباقر صدر |
| تألیفات | الحکم‌الاسلامی بین‌النظریة و التطبیق، النظریة الاسلامیة فی التحرک السیاسی |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | رئیس مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق • از بنیانگذاران حزب الدعوة الاسلامیة • ریاست شورای عالی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی |
_%D8%AF%D8%B1_%DA%A9%D8%A7%D8%B8%D9%85%DB%8C%D9%86.jpg)
.jpg)
سید محمدباقر حکیم (۱۳۱۸ - ۱۳۸۲ش) از عالمان شیعه اهل عراق، رئیس و از بنیانگذاران مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، فرزند سید محسن حکیم از مراجع تقلید شیعه و از شاگردان دو مرجع تقلید دیگر سید محمدباقر صدر و سید ابوالقاسم خویی بود.
او به الهی بودن منصب حکومت اعتقاد داشت و حکومتی را مطلوب می‌دانست که هدفش اجرای آموزه‌های اسلامی باشد. وی نوع حکومت جمهوری اسلامی را بر دیگر انواع حکومت ترجیح می‌داد و معتقد بود که آن را باید فقیه عادل و آگاه اداره کند. محمدباقر حکیم از طرفداران نظریه تخصصی شدن مرجعیت دینی بود.
وی همچنین از بنیانگذاران حزب الدعوة الاسلامیة بود و سال‌ها با حزب بعث حاکم بر عراق مبارزه کرد و بعد از آزادی از زندان مبارزه خود را از ایران ادامه داد و پس از سرنگونی رژیم بعث، در ۱۳۸۲ش به عراق بازگشت. در شهریور همان سال بر اثر یک انفجار تروریستی در نجف به شهادت رسید. کتاب‌های الحکم الاسلامی بین النظریة و التطبیق، النظریة الاسلامیة فی التحرک السیاسی و الوحدة الاسلامیة من منظور الثقلین از آثار اوست.
زندگی‌نامه
سید محمد باقر حکیم پنجمین فرزند سید محسن حکیم از مراجع تقلید شیعه در عراق بود. او در ۲۲ تیر سال ۱۳۱۸ش در نجف متولد شد.[۱]
پس از حمله نیروهای امریکایی به عراق و سرنگونی رژیم بعث در ۱۳۸۲ش، در ۲۱ اردیبهشت همان سال به عراق بازگشت و در نجف اقامت گزید، اما در ۷ شهریور ۱۳۸۲ش پس از امامت نماز جمعه و هنگام خروج از صحن حرم امام علی(ع)، در انفجار اتومبیل بمب‌گذاری‌شده به شهادت رسید.[۲]
تحصیلات
سید محمدباقر حکیم تحصیلات حوزوی را نزد پدرش آغاز کرد و فلسفه و علوم قرآنی را به طور تخصصی دنبال کرد و در فقه و اصول به درجه اجتهاد رسید.[۳] وی سپس به بغداد رفت و از ۱۳۴۳ش تا ۱۳۵۴ش به تدریس علوم قرآن و فقه در دانشکده اصول دین پرداخت. وی همچنین در تأسیس مدرسه علوم اسلامی (مدرسةالعلوم الاسلامیة) مشارکت داشت.[۴]
اساتید
- سید محسن حکیم
- محمد حسین حکیم
- سید محمدباقر صدر
- سید ابوالقاسم خویی
شاگردان
تعدادى از معروفترین شاگردان وى عبارتند از:
۱. سیّد مرتضى کشمیرى.
۲. سیّد عبدالصاحب حکیم،(درگذشت: ۱۴۰۳ق) برادر کوچکتر او.
۳. شهید سید عباس موسوی دبیر کل سابق حزب‌الله لبنان.
۴. سیّد محمّدباقر موسوى مُهرى.
۵. شیخ اسدالله حوشى.
۶. شیخ عدنان زلغوط.
۷. سیّد صدرالدّین قبانچى، فرزند علاّمه سیّد حسن قبانچى، صاحب مسند الامام على(ع).
۸. سیّد حسن نورى.
۹. شیخ حسن شحاده.
۱۰. شیخ هادى ثامر.[۵]
آثار
محمدباقر حکیم آثار فراوانی برجای گذاشت که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:
- الحکم‌الاسلامی بین النظریة و التطبیق
- النظریة الاسلامیة فی التحرک السیاسی
- علوم‌القرآن
- الوحدةالاسلامیة من منظور الثقلین
- الکفاح المسلح فی الاسلام[۶]
فعالیت‌های سیاسی
سیدمحمدباقر مورد اعتماد پدرش بود و به نمایندگی او در بسیاری از فعالیت‌های اسلامی حضور یافت. وی به همراه سید محمدمهدی حکیم، سید محمدباقر صدر و چندتن دیگر در ۱۳۳۷ش حزب الدعوة را تأسیس کرد[۷]؛ و در زمان مرجعیت سید محمدباقر صدر، زیر نظر وی فعالیت نمود.[۸]
انتفاضه صفر
در سال ۱۹۷۷م و در انتفاضه صفر، حکیم به‌نمایندگی از سید محمدباقر صدر به میان زائران اربعین امام حسین(ع) رفت.[۹] تا موجب تقویت روحیه آنان گردد و آنان را بر اهداف اصلی، راهنمایی کند.[۱۰]
محمدباقر حکیم زمانی که به میان مردم در مسیر نجف به کربلا رفت به آنان دلگرمی داده و خاطرنشان کرد که تا آخر در کنار آنها خواهد ماند.[۱۱]
پس از سرکوب انتفاضه، هزاران نفر از جمله سید محمدباقر حکیم دستگیر شده و به حبس ابد محکوم شد.[۱۲] البته مدتی بعد با دستور عفو عمومی احمد حسن‌البکر در ۱۳۵۷ش از زندان آزاد گردید.[۱۳]
مسئولیت‌های سیاسی
به دنبال افزایش فشارها و عدم امکان فعالیت سیاسی، وی در ۱۳۵۹ش به‌طور مخفیانه عازم دمشق شد. سپس از طریق ترکیه به ایران مهاجرت کرد.[۱۴]
او در ایران، در زمینه مسائل سیاسی و فرهنگی فعالیت کرد و مسئولیت‌های متعددی را برعهده گرفت که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: دبیرکلی جماعة العلماء المجاهدین فی العراق که در ۱۳۵۹ش تأسیس شد، سخنگویی مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق که در ۲۶ آبان ۱۳۶۱ پایه‌گذاری گردید، ریاست مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق در ۱۳۶۵ش، مشارکت در تأسیس مجمع جهانی تقریب بین مذاهب اسلامی و تصدی ریاست آن، و قائم‌مقامی مجمع جهانی اهل‌بیت.[۱۵] آیت‌الله خامنه‌ای در سال ۱۳۷۰ش او را به عضویت شورای عالی مجمع جهانی اهل‌بیت منصوب کرد.[۱۶]
علاوه بر این، او تشکیلات نظامی وابسته به مجلس اعلای انقلاب اسلامی به نام سپاه بدر (فَیْلَق بدر) را تأسیس کرد که در حدود سه‌هزار سرباز داشت و همه آنان عراقی‌های مهاجر به ایران بودند. این سپاه در جنگ عراق با ایران، علیه نیروهای عراقی جنگید.[۱۷]
انتفاضه شعبانیه
با آغاز قیام مردم عراق علیه رژیم بعثی در شعبان سال ۱۴۱۱ق برابر با اسفند ۱۳۶۹ش، سپاه بدر برای حمایت از این قیام وارد خاک عراق شد، اما حکومت عراق این قیام را سرکوب نمود و سپاه مذکور کاری از پیش نبرد.[۱۸] طرفداران سید محمد باقر حکیم نقش پررنگی در انتفاضه شعبان داشتند.[۱۹]
اندیشه‌ها
عقیده سالم ویژگی جامعه شیعی
حکیم برخورداری جامعه شیعی از عقیده سالم را از دستاوردهای محبت و ولایت اهل بیت می داند. حکیم، نقش اهل بیت در بنیانگذاری جماعت صالحان، ناشر مجمع جهانی اهل بیت،ج۱، ص ۷۲.
الهی‌بودن حکومت
وی دولت و حکومت را اساساً منصبی الهی می‌دانست و بنابراین معتقد بود که حکومت مطلوب، باید آموزه‌های الهی را مد نظر قرار دهد.[۲۱]
جمهوری اسلامی
محمدباقر حکیم معتقد بود که مردم باید در انتخاب نوع حکومت خود آزاد باشند و این آزادی به هیچ دلیلی نباید محدود یا نفی شود. وی نوع حکومت جمهوری اسلامی را بر دیگر انواع حکومت ترجیح داده و معتقد بود که آن را باید فقیه عادل و آگاه اداره کند. نقش مردم در این نوع حکومت، شناخت ولی فقیه و اطاعت از وی و نیز برقراری ارتباط با او از طریق نمایندگان است.[۲۲]
وی همچنین به تکثرگرایی سیاسی همراه با به رسمیت شناختن حکومت اسلامی، التزام به قوانین موجود، و اجتناب از اختلال در امنیت اجتماعی اعتقاد داشته و تکثرگرایی سیاسی را مشکلی برای جامعه اسلامی نمی‌دانسته است.[۲۳]
تخصصی‌شدن مرجعیت
محمدباقر حکیم در ۱۳۷۸ش نظریه تخصصی شدن مرجعیت دینی را مطرح نمود. از دیدگاه وی، به دلیل تحولات سیاسی در جهان اسلام، سرکوب‌های سیاسی انجام شده، و مسئولیت‌های سنگین مراجع، باید مرجعیت دینی به سمت تخصصی شدن پیش رود و بر این اساس، بعضی از مراجع تنها به امر صدور فتوا(در موضوعات فقهی) و امور مرتبط با آن و عده‌ای دیگر تنها به امور سیاسی و اجتماعی بپردازند. این تخصص‌گرایی باید به تدریج افزایش یابد و موضوعات دیگری را نیز شامل شود.[۲۴]
از نگاه دیگران
- آیت الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران در پیامی پس از شهادت سید محمدباقر حکیم وی را عالمی مجاهد در راه احقاق حق ملت عراق، مظهر خواسته‌های بحقِ آنان شخصیتی ارزشمند، سنگری مستحکم در برابر اشغالگران عراق توصیف کرد.[۲۵]
- سیدر حیدر حکیم فرزند شهید حکیم در باره خصوصیات پدرش می‌گوید که او اعتقاد و علاقه بسیار شدید عاطفی نسبت به اهل‌بیت(ع) داشتند و وقتی یادی از اهل بیت همانند حضرت زهرا (س) و امام حسین (ع) می‌شد، بسیار منقلب می‌شدند و وقتی هنگام خواندن مقتل به لحظات شهادت امام حسین(ع)می‌رسیدند، حال ایشان دگرگون می شد و این منقلب شدن هم به هیچ عنوان تصنعی نبود. وی هم چنان اهتمام به مستحبات و تلاوت قرآن و دیدار با مردم و تلاش برای رفع مشکلاتشان را از دیگر ویژگی های پدرش برشمرده است. [۲۶]
بزرگداشت
با شهادت سید محمدباقر حکیم، ۱ رجب، در عراق با نام روز شهید نام‌گذاری شده است.[۲۷] و هر ساله در این روز مراسم بزرگداشتی به مناسبت شهادت شهید محراب در عراق برگزار می‌شود.[۲۸]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ «گذری بر حيات سياسی شهيد آيت‌الله سيد محمدباقر حکيم»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- ↑ عمرو، ص۱۲۴؛ حکیم، ۱۴۲۵الف، مقدمه، ص۴۲-۴۳.
- ↑ سراج، ص۲۳، پانویس ۱۵؛ امینی، ج ۱، ص۴۳۲-۴۳۳؛ خرسان، ص۸۰.
- ↑ خرسان، حزب الدعوة الاسلامیة: حقائق و وثائق، فصول من تجربة الحرکة الاسلامیة فی العراق خلال ۴۰ عاماً، ۱۴۱۹ق/۱۹۹۹م، ص۸۱؛ امینی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف خلال الف عام، ۱۴۱۳/۱۹۹۲، ج۱، ص۴۳۳.
- ↑ «سایت پژوهشگاه مطاعات تقریبی»
- ↑ رجوع کنید به خرسان، ص۸۲-۸۳
- ↑ خرسان، ص۶۳-۶۴؛ ادیب و موسوی، ص۱۱-۱۲
- ↑ خرسان، ص۸۱؛ امینی، ج۱، ص۴۳۳
- ↑ المؤمن، سنوات الجمر، ۲۰۰۴م، ص۱۶۹.
- ↑ الطالقانی، «دراسة حول انتفاضة صفر المجیدة عام ۱۹۷۷ میلادیة»، وکالة انباء براثا.
- ↑ الموسوی، «نفحات من انتفاضة صفر عام ۱۹۷۷م»، شبکة اخبار الناصریة.
- ↑ الأسدی، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، ۲۰۰۱م، ص۱۰۳.
- ↑ ر.ک: تبرائیان، گلشن ابرار، ج ۶، کتاب احیاگر حوزه نجف، ۱۳۸۷ش.
- ↑ خرسان، ص۸۱؛ امینی، ج۱، ص۴۳۳؛ حکیم، ۱۴۲۵الف، مقدمه، ص۳۲-۳۳
- ↑ خرسان، ص۸۲؛ عجلی، ص۵۶؛ حکیم، ۱۴۲۵الف، مقدمه، ص۳۴ -۳۶
- ↑ «انتصاب حجت‌الاسلام والمسلمین سیّد محمّدباقر حکیم به عضویت در شورای عالی مجمع جهانی اهل‌بیت (ع)».
- ↑ فرهاد ابراهیم، ص۴۱۸؛ عجلی، ص۱۷۷؛ رؤوف، ص۲۵۶
- ↑ اسحاق نقاش، ص۳۸۴-۳۸۸؛ عجلی، ص۳۳۰-۳۳۱، ۳۴۳ -۳۴۴؛ عباسی، ص۱۷-۲۱
- ↑ خامه‌یار، «قیام سرتاسری و همگانی مردم عراق»، ص۶۷.
- ↑ تصاویری از مرقد شهید محراب عراق، خبرگزاری ابنا.
- ↑ حکیم، ۱۴۱۲، ص۱۵۲ -۱۵۳
- ↑ حکیم، ص۳۰، ۱۵۹، ۱۷۸- ۱۷۹
- ↑ حکیم، الوحدة الاسلامیه، ص۲۰۸-۲۰۹
- ↑ احمد راسم نفیس، ص۸۵-۸۶
- ↑ «دفتر حفظ ونشر اثار آیت الله خامنه‌ای»
- ↑ https://fa.shafaqna.com/news/718999/سید-حیدر-حکیم-شهید-حکیم-به-عراق-آزاده-م/؛ سایت شفقنا.
- ↑ مراسم بزرگداشت شهید محراب با حضور مقامات عراق، خبرگزاری ابنا.
- ↑ هفتمین سالگرد شهادت سید محمدباقر حکیم در بغداد برگزار شد، خبرگزاری ابنا.
منابع
- ادیب، عادل، موسوی، حسین، حزب الدعوه اسلامی عراق: پیشینه تاریخی و اندیشه سیاسی، تهران، ۱۳۸۳ش.
- الأسدی، مختار، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، مرکز الشهیدین الصدرین للدراسات و البحوث، ۲۰۰۱م.
- الطالقانی، سید محمد، «دراسة حول انتفاضة صفر المجیدة عام ۱۹۷۷میلادیة»، سایت براثا، تاریخ درج مطلب:۸\۳\۲۰۰۷، تاریخ بازدید: ۱۵ خرداد، ۱۳۹۶ش.
- الموسوی، السید جعفر صادق، «نفحات من انتفاضة صفر عام ۱۹۷۷»، شبکة اخبار الناصریة، تاریخ درج مطلب: ۸ دسامبر ۲۰۱۲، تاریخ بازدید: ۱۵ خرداد، ۱۳۹۶ش.
- امینی، محمد هادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف خلال الف عام، نجف، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۲م.
- حکیم، محمد باقر، الوحدة الاسلامیة من منظور الثقلین، قم، ۱۴۲۵ب.
- خامه‌یار، حسن، قیام سرتاسری و همگانی مردم عراق، مجله شاهد یاران، شماره۴۱-۴۲، فروردین و اردیبهشت ۱۳۸۸ش.
- خرسان، صلاح، حزب الدعوة الاسلامیة: حقائق و وثائق، فصول من تجربة الحرکة الاسلامیة فی العراق خلال ۴۰ عاماً، دمشق ۱۴۱۹ق/۱۹۹۹م.
- رؤوف، عادل، عراق بلاقیادة: قراءة فی ازمة القیادة الاسلامیة الشیعیة فی العراق الحدیث، دمشق، ۱۴۲۶ق/۲۰۰۵م.
- سراج، عدنان ابراهیم، الامام محسن الحکیم: ۱۸۸۹-۱۹۷۰م، بیروت، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م.
- عباسی، محمد، من زاخو الی کربلاء: قصة المؤامرة علی الثورة الشعبیة فی‌العراق، قاهره ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
- عجلی، شمران، الخریطة السیاسیة للمعارضة العراقیة، لندن، ۲۰۰۰م.
- فرهاد ابراهیم، الطائفیة و السیاسة فی العالم العربی : نموذج الشیعة فی العراق، قاهره، ۱۹۹۶م.
- نفیس، احمد راسم، الشیعة فی العراق بین الجذور الراسخة و الواقع المتغیر: رویة شیعیة، قاهره ۲۰۰۵م.
- نقاش، اسحاق، شیعة العراق، قم، ۱۳۷۷ش.
- ویلی، جویس ان، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ترجمه مهوش غلامی، موسسه اطلاعات، ۱۳۷۳ش.
- یوسف عمرو، علماء عرفتهم، بیروت ۱۴۲۷/۲۰۰۶.
- تبرائیان، صفاء‌الدین، گلشن ابرار، ج ۶، کتاب احیاگر حوزه نجف، تهران، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۷ش.
- سایت پژوهشگاه مطالعات تقریبی؛https://taqribstudies.ir/%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%A8%D8%A7%D9%82%D8%B1-%D8%AD%DA%A9%DB%8C%D9%85/
- سایت شفقنا؛https://fa.shafaqna.com/news/718999/سید-حیدر-حکیم-شهید-حکیم-به-عراق-آزاده-م/
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: مقاله خاندان حکیم دانشنامه جهان اسلام
- عالمان شیعه قرن ۱۵ (قمری)
- مدفونان در نجف
- خاندان حکیم
- روحانیان شهید شیعه
- روحانیان سیاستمدار شیعه
- روحانیان شیعه اهل عراق
- شهیدان محراب
- شاگردان سید محمدباقر صدر
- سادات حسنی
- شاگردان سید ابوالقاسم خویی
- دانشآموختگان حوزه علمیه نجف (پس از سال ۱۲۰۰ قمری)
- زندانیان حکومت بعث عراق
- اعضای حزب الدعوة الاسلامیة
- سیاستمداران شیعه اهل عراق