شهید محراب، در عرف مسلمانان ایرانی، افرادی هستند که در محراب نماز به شهادت رسیده باشند. از حضرت علی(ع) به عنوان اولین شهید محراب یاد می‌شود. این اصطلاح در ایرانِ پس از انقلاب اسلامی به ائمه جمعه‌ای اطلاق شد که در جریان برگزاری نماز جمعه به دست تروریست‌های مخالف جمهوری اسلامی ترور شدند. سید محمد علی قاضی طباطبایی، سید اسدالله مدنی، محمد صدوقی، سید عبدالحسین دستغیب، عطاءالله اشرفی اصفهانی پنج شهید محراب در دوره جمهوری اسلامی هستند. گاه سید محمدباقر حکیم نیز شهید محراب خوانده شده است.
اولین شهید محراب
شهادت در دین اسلام به‌معنای کشته شدن در راه خدا، و مِحراب طاقنمایی است که جهت قبله در مسجد را نشان داده و امام جماعت در آنجا به نماز می‌ایستد. شهید محراب به کسی گفته می‌شود که در مراسم برگزاری نماز به شهادت رسیده باشد. حضرت علی(ع) اولین شهید محراب است که ابن ملجم مرادی در مسجد کوفه با شمشیر فرق ایشان را شکافت و او با همین زخم به شهادت رسید از این رو امام علی(ع) اولین شهید محراب نام گرفت.
امامان جمعه شهید
در سال‌های نخست تشکیل جمهوری اسلامی در ایران افراد زیادی در ترورهای مخالفان جمهوری اسلامی کشته شدند. برخی از این افراد امامان جمعه شهرها بودند که در ادبیات رسانه‌ای جمهوری اسلامی به شهدای محراب معروف شدند.[۱] هر چند ترور برخی از آنان هنگام نماز جمعه نبود.
محمد علی قاضی طباطبایی
سید محمدعلی قاضی طباطبائی (۱۲۹۳- ۱۳۵۸ش) فرزند سید باقر در تبریز متولد شد. تحصیلات مقدماتی را در تبریز خوانده و در سال ۱۳۱۸ راهی حوزه علمیه قم شد و از درس‌های اساتیدی مثل؛ سید محمد حجت کوه کمره ای، سید حسین بروجردی و امام خمینی کسب علم کرد. در سال ۱۳۲۸ از قم عازم حوزه علمیه نجف شد و در نزد آیت الله محمد حسین کاشف الغطاء مشغول کسب علم شد. با آغاز نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی، در آذربایجان فعالیت‌های سیاسی انجام می‌داد. در این مدّت چندین نوبت دستگیر، زندانی و تبعید شد. وی در شامگاه عید قربان (۱۰ آبان ۱۳۵۸ش)، پس از اقامه نماز مغرب و عشا، توسط گروهک فرقان به شهادت رسید.[۲]
سید اسدالله مدنی
سید اسدالله مدَنی تبریزی در سال ۱۲۹۲ شمسی در آذرشهر به دنیا آمد، پدرش میرعلی نام داشت. در دوران نوجوانی به قم عزیمت کرد و پس از گذراندن درس‌های مقدماتی حدود چهار سال در درس امام خمینی شرکت کرد. سپس به شهر نجف در عراق رفت و تدریس و تحصیل خود را ادامه داد. از اولین کسانی بود که در جریان وقایع سال ۱۳۴۲ شمسی در نجف از امام تبعیت کرد و در انتشار تلگرام آیت الله محسن حکیم به همین مناسبت نقش داشت. وی در جریان مبارزات سیاسی دستگیر و تبعید شد. بعد از پیروزی انقلاب، نماینده همدان درمجلس خبرگان شد و بعد از شهادت آیت الله قاضی طباطبائی از سوی امام خمینی به سمت امام جمعه و نماینده امام در تبریز منصوب شد. سید اسدالله مدنی بعداز ظهر روز جمعه، ۲۰ شهریور سال ۱۳۶۰ش پس از آنکه خطبه‌های نماز جمعه به پایان رسید در سن ۶۷ سالگی توسط سازمان مجاهدین خلق (منافقین) به شهادت رسید.[۳][۴]
سید عبدالحسین دستغیب
سید عبدالحسین دستغیب، در سال ۱۲۸۸ش در شیراز متولد شد پدرش آیت الله سید محمدتقی از علمای فارس بود. پس از اتمام دروس سطح در شیراز، به منظور ادامه تحصیلات به نجف اشرف رفت و پس از هفت سال موفق به کسب درجه اجتهاد از آقا ضیاء عراقی و سید ابوالحسن اصفهانی گردید و به شیراز مراجعت کرده و در مدت اقامتش به سرپرستی حوزه علمیه و تربیت طلاب و ارشاد مردم اشتغال داشت. از سال ۴۲ تا ۵۷ چند نوبت دستگیر، زندانی و تبعید شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی از طرف امام خمینی به سمت نماینده ایشان و امام جمعه شیراز منصوب شد. وی در ۲۰ آذر ۱۳۶۰ش به هنگام رفتن به نماز جمعه بدست سازمان مجاهدین خلق (منافقین) به شهادت رسید.[۵][۶]
محمد صدوقی
محمد صدوقی، در سال ۱۲۸۷ شمسی در یزد متولد شد. در سال ۱۳۰۹ به حوزه علمیه قم رفته و به تحصیل و تدریس علوم پرداخت، از ابتداء ورود به قم با امام خمینی آشنا شد و پس از تکمیل تحصیلات نزد: عبدالکریم حائری یزدی، سید صدرالدین صدر، سید محمدتقی خوانساری، سید محمد حجت، سید علی محمد کازرونی، غلامرضا فقیه خراسانی، بنا به توصیه مراجع قم برای اداره امور شرعی مردم به استان یزد رفت. با شروع نهضت امام خمینی در سال‌های ۱۳۴۱ش و ۱۳۴۲ش به مبارزین پیوست و پس از پیروزی انقلاب، نماینده مردم یزد در مجلس خبرگان قانون اساسی و امام جمعه این شهر شد. وی در ۱۱ تیر سال ۱۳۶۱ش (۱۰ رمضان ۱۴۰۲ق)، پس از ادای نماز جمعه، توسط سازمان مجاهدین خلق به شهادت رسید.[۷]
عطاء الله اشرفی اصفهانی
وی در سال۱۲۷۹ش در خمینی شهر، اصفهان متولد شد. وی مقدمات را در اصفهان خوانده و بعد رهسپار قم گردید و از محضر آیات عظام؛ خوانساری، حجت و صدر کسب علم کرد. وی در سال ۱۳۳۴ش برای نشر معارف اسلامی به باختران هجرت نمود و مبارزات سیاسی خود را بر علیه رژیم شاه شروع کرد، و بارها در این راه دستگیر و زندانی شد. وی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی از سوی امام خمینی در سال ۱۳۵۸ش به امامت جمعه شهر باختران (کرمانشاه) منصوب شدند. وی در ۲۳ مهر سال ۱۳۶۱ش در نماز جمعه مسجد جامع کرمانشاه، توسط سازمان مجاهدین خلق به شهادت رسید.[۸]
سید محمدباقر حکیم
سید محمد باقر حکیم در ۲۰ مرداد ۱۳۱۸ش در نجف بدنیا آمد پدرش آیت الله سید محسن حکیم از مراجع تقلید شیعه بود. تحصیلات حوزوی را نزد پدرش آغاز کرد و فلسفه و علوم قرآنی را به طور تخصصی دنبال کرد و در فقه و اصول به درجه اجتهاد نایل شد. وی به همراه سید محمد مهدی حکیم، سیدمحمدباقر صدر و چندتن دیگر در ۱۳۳۷ش حزب الدعوه را تأسیس کرد. وی در دوره صدام حسین در ایران ساکن شد. پس از حمله نیروهای امریکایی به عراق و سقوط رژیم بعث در ۱۳۸۲ش، در ۲۱ اردیبهشت همان سال به عراق بازگشت و در نجف اقامت گزید، اما در ۷ شهریور ۱۳۸۲ش پس از امامت نماز جمعه و هنگام خروج از صحن نجف‌اشرف، در انفجار اتومبیل بمب‌گذاری شده به شهادت رسید.[۹][۱۰]
پانویس
منابع
- مرکز اسناد انقلاب اسلامی ایران.
- مرکز تعلیمات اسلامی واشنگتن.
- پژوهشکده باقرالعلوم(ع).
- مرکز پژوهش و سنجش افکار صدا و سیما.
- سایت اندیشه قم.
- زندگینامه آیت الله دستغیب، آپارات.
- سایت راسخون.
- خبرگزای رسا.
- ورعی، سید جواد، «نهضت احیای نماز جمعه»، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۳۲، تابستان ۱۳۸۳ش.