آل ابی‌صفیه
 | کتابشناسی یا ارجاعات این مقاله ناقص است. میتوانید با اصلاح نحوهٔ ارجاع به منابع بر طبق شیوهنامهٔ ارجاع به منابع، به ویکیشیعه کمک کنید. |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| صدر خاندان | دینار ابوصَفیه ثُمالی |
| عصر | قرن اول و دوم قمری |
| مکان استقرار | کوفه |
| شخصیت‌ها | |
| راویان | ابوحمزه ثمالی، محمد بن ابی‌حمزه، علی بن ابی حمزه بطائنی |
آلِ أبی‌صَفیه، خاندانی شیعی در کوفه در قرن اول و دوم هجری قمری که راویان متعددی از آن برخاسته‌اند. سرسلسله این خاندان، دینار ابوصَفیه ثُمالی بوده که از وی اطلاعی در دست نیست. ابوحمزه ثمالی، محمد بن ابی حمزه، علی بن ابی حمزه و حسین بن ابی حمزه مشهورترین چهرههای آل ابی‌صفیه هستند.
نسب
از سرسلسله این خاندان، دینار ابوصَفیه ثُمالی، اطلاعی در دست نیست. همین اندازه معلوم است که وی در قرن نخست در کوفه میزیسته و روشن نیست که آیا مولای آل مُهَلَّب بوده است یا نه، ولی اغلب نویسندگان شیعی این ولاء را بر وی و خاندانش نپسندیدهاند. نیز نسبت دینار به ثُماله، مورد گفت و گوست. گروهی (مثل صدوق) گفتهاند او از طایفه بنب ثُعَل بوده و چون این خاندان در جوار ثُماله میزیستهاند، ناچار از آنان نسبت گرفتهاند.
مشهورترین چهرهها
ابوحمزه ثُمالی
وی دوران چهار امام شیعه علی بن الحسین(ع)،[۱] محمد بن علی(ع)،[۲] جعفر بن محمد(ع)[۳] و به گفته برخی، دوره امامت موسی بن جعفر(ع) را درک کرده[۴] و از خاصان مورد اعتماد آنان به شمار میآمده است.[۵]
هر چند شماری از رجال‌شناسانِ اهل‌سنّت ابوحمزه را «ضعیف» دانستهاند[۶] ولی گروهی از اینان از وی حدیث نقل کردهاند[۷] و از این رو، او از جمله اندک کسانی از راویان شیعه است که اهل‌سنت نیز بر وی اعتماد کردهاند.
در تاریخ مرگ ابوحمزه اختلاف است.[۸] بیشتر وفات او را ۱۵۰ق/۷۶۷م نوشتهاند.[۹]
محمد بن ابی‌حمزه
کَشّی[۱۰] و علامه حلی او را در شمار ثقات یاد کردهاند.[۱۱] برخی او را از اصحاب امام باقر(ع)[۱۲] و برخی از اصحاب امام صادق(ع)[۱۳] دانستهاند. گرچه نام وی در بیش از ۲۰۰ سلسله سند مذکور است، اما چیزی بیش از این از احوال او دانسته نیست. در کتاب‌های رجالی، شخصی به همین نام، ولی با نسبت تمیمی یاد شده است که برخی از رجال شناسان با احتیاطِ تمام کوشیدهاند او را بر محمد ثمالی منطبق کنند.[۱۴]
علی بن ابی‌حمزه
از اصحاب و راویان امام صادق(ع)[۱۵] و امام کاظم(ع)[۱۶] است. او که نماینده مالی امام کاظم(ع) بود، پس از شهادت ایشان با انگیزه تصرف در دارایی‌هایی که نزد او جمع شده بود، منکر وفات آن حضرت شدند و او را آخرین امامی معرفی کردند که غیبت گزیده است[۱۷] و مذهب وقف از اینجا آغاز شد.
حسین بن ابی‌حمزه
درباره او میان نویسندگان و در کتاب‌های رجالی، اختلاف سختی پیدا شده است. اختلاف ظاهراً از آنجا آغاز شده که کَشّی از حسین بن ابی‌حمزه، فرزند ابوحمزه، نام برده و وی را ثقه دانسته است.[۱۸] ولی نَجاشی حسین دیگری را که فرزند حمزه لَیثی دانسته، ذکر کرده و گوید این حمزه داماد ثابت (ابوحمزه) بوده و در نتیجه، این حسین نواده دختری ابوحمزه است نه فرزند او؛[۱۹] و از این روست که نجاشی[۲۰] هنگام برشمردن پسران ابوحمزه، از حسین نام نبرده است.[۲۱] از همین جاست که برخی[۲۲] هر دو تن را شخص واحدی دانستهاند. به هر حال، بیشتر احتمال میرود که حسین نواده دختری ابوحمزه باشد. وی را از اصحاب امام باقر(ع)[۲۳] و امام صادق(ع)[۲۴] دانستهاند و از راویان موثق به شمار آوردهاند. گفتهاند که حسن بن محبوب از وی راویاتی نقل کرده است.[۲۵] گروهی نیز، گویی به منظور تفکیک میان دو حسین، مرجع ابنمحبوب را حسین فرزند ابوحمزه دانستهاند. مورخان از ۳ تن دیگر از فرزندان ابوحمزه یاد کردهاند که در قیام زید بن علی بن حسین (۷۹-۱۲۲ق/۶۹۸-۷۴۰م)، که به روزگار حکومت هشام بنعبد المَلِک روی داد شرکت کرده و به شهادت رسیدهاند. آنان عبارتند از نوح، منصور و حمزه.[۲۶]
پانویس
- ↑ علامه حلی، رجال العلامة الحلی، ۱۴۱۱ق، ص۲۹.
- ↑ علامه حلی، رجال العلامة الحلی، ۱۴۱۱ق، ص۲۹.
- ↑ علامه حلی، رجال العلامة الحلی، ۱۴۱۱ق، ص۲۹.
- ↑ علامه حلی، رجال العلامة الحلی، ۱۴۱۱ق، ص۲۹.
- ↑ نجاشی، رجال، ۱۳۶۵ش، ص۱۱۵.
- ↑ امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۹-۱۱.
- ↑ امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۱۰.
- ↑ امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۹.
- ↑ نجاشی، رجال، ۱۳۶۵ش، ص۱۱۵؛ علامه حلی، رجال العلامة الحلی، ۱۴۱۱ق، ص۲۹.
- ↑ کشی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۹ق، ص۴۰۶.
- ↑ حلی، رجال العلامة الحلی، ۱۴۱۱ق، ص۱۵۲.
- ↑ حلی، الرجال، ۱۳۴۲ش، ص۲۸۶.
- ↑ برقی، الطبقات(رجال البرقی)، ۱۳۴۲ش، ص۲۰.
- ↑ بخصوص نک امین، ج۵، ص۴۶۴.
- ↑ برقی، الطبقات(رجال البرقی)، ۱۳۴۲ش، ص۲۵.
- ↑ برقی، الطبقات(رجال البرقی)، ۱۳۴۲ش، ص۴۸.
- ↑ کشی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۹ق، ص۴۰۵.
- ↑ کشی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۹ق، ص۲۰۳ و ۴۰۶.
- ↑ نجاشی، رجال، ۱۳۶۵ش، ص۵۴.
- ↑ ص ۴۰.
- ↑ نجاشی، رجال، ۱۳۶۵ش، ص۱۱۵-۱۱۶.
- ↑ علامه حلی، رجال العلامة الحلی، ۱۴۱۱ق، ص۵۰-۵۱.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۴، ص۱۰۲.
- ↑ علامه حلی، رجال العلامة الحلی، ۱۴۱۱ق، ص۵۱.
- ↑ شیخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الأعمال، ۱۴۰۶ق، ص۸۱.
- ↑ ابومخنف کوفی، وقعة الطف، ۱۴۱۷ق، ص۶۵-۶۶.
منابع
- ابن ابی حاتم رازس، محمد بن ادریس، الجرح والتعدیل، بیروت، دار احیاءالتراث العربی، ۱۳۷۱ق، صص ۴۵۰-۴۵۱.
- ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، بیروت، دارالمعرفه، ۱۳۹۸ق، صص ۵۰-۵۱.
- ابومخنف کوفی، لوط بن یحیی، وقعة الطف، محقق و مصحح: محمدهادی یوسفی غروی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، ۱۴۱۷ق.
- ابن حجر عسقلانی، احمدبنعلی، تهذیب التهذیب، بیروت، دارصادر، ۲/۵-۸.
- ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارصادر، ۶/۳۶۴.
- استرآبادی، محمد، منهج المقال، ۱۳۰۴ق، صص ۷۳-۷۴.
- امین، محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۳ق، ۲/۸۹، ۴/۱۲، ۵/۴۶۴.
- بحرالعلوم، محمد مهدی، رجال (معروف به الفوائدالرجالیه) ، تهران، مکتبة الصادق، ۱۳۶۳ش، ۱/۲۵۸-۲۶۳.
- برقی، احمد بن محمد، محقق و مصحح: محمد بن حسن طوسی و حسن مصطفوی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۴۲ش.
- بغدادی، اسماعیل پاشا، ایضاح المکنون، استانبول، ۱۳۶۴ق، ۱/۳۰۴، ۵۶۲، ۲/۳۰۱، ۳۴۷.
- حلّی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، تهران، ۱۳۱۰ق، ص ۲۶.
- خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بیروت، ۱۴۰۳ق، ۳/۳۸۱-۳۸۸، ۵/۲۲۵-۲۲۶، ۱۱/۲۳۲، ۱۴/۲۳۷-۲۴۲، ۲۳/۶۶.
- زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، ج ۲، بیتا، ۲/۸۱.
- شیخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الأعمال، قم، دار الشریف الرضی للنشر، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
- صدر، حسن، تأسیس الشیعه، شرکة النشر و الطباعة العراقیه، ۱۳۵۴ق، ص ۳۲۷.
- طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، به کوشش محمود رامیار، دانشگاه مشهد، ۱۳۵۱ش، صص ۷۱-۷۲.
- طوسی، محمد بن حسن، رجال، نجف، المکتبه الحیدریه، ۱۳۸۱ق، ص ۳۰۹.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، رجال العلامة الحلی، نجف اشرف، دار الذخائر، چاپ دوم، ۱۴۱۱ق.
- غروی حایری، محمد بن علی، جامع الرواه، بیروت، دارالأضواء، ۱۴۰۳ق، ۱/۱۳۴-۱۳۸، ۲۳۷-۲۳۸.
- کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، بیروت، داراحیاءالتراث العربی، ۳/۱۰۰.
- كشى، محمد بن عمر، اختیار معرفه الرجال، محقق و مصحح: محمد بن حسن طوسی، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- مامقانی، محمدحسن، تنقیح المقال، نجف، مرتضویه، ۱۳۵۲ق، ۱/۱۸۹-۱۹۱، ۳۱۶-۳۱۷، ۳۷۲، ۲/۵۹-۶۰، ۲۶۳.
- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، الوجیزه، تهران، ۱۳۱۰ق، ص ۱۴۷.
- نجاشی، احمد بن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة(رجال نجاشی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال، قم، مکتبه الداوری، ۱۳۸۹ق، ص ۲۵۴.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دائرة المعارف بزرگ اسلامی