آیه قصاص: تفاوت میان نسخه‌ها
(بدون تفاوت)
| |
نسخهٔ ۹ ژانویهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۱۳:۱۵
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه قصاص |
| واقع در سوره | بقره |
| شماره آیه | ۱۷۸ - ۱۷۹. |
| جزء | ۲ |
| اطلاعات محتوایی | |
| موضوع | فقهی |
| درباره | جواز قصاص |
| آیات مرتبط | سوره بقره آیه ۱۹۴، سوره مائده آیه ۴۵. |
آیه قصاص (بقره:۱۷۸ - ۱۷۹) درباره بیان قانون قصاص و حکمت تشریع آن است. در این آیه، قصاص و حقّ مقابله به مثل در جنایت‌های عمدی، سرمایه زندگی و امنیت برای خردمندان دانسته شده‌است.
به گفته آیت‌الله مکارم شیرازی، آیه قصاص ۲ حکم رایج جاهلی (:۱-لزوم قصاص بدون حدّ و مرز ۲- لزوم دیه بدون شرط) را تغییر داد و قصاص را در صورت عدم رضایت اولیای مقتول و دیه را به هنگام رضایت طرفین قرار داد. پیام آیه قصاص در سوره بقره آیه ۱۹۴ و سوره مائده آیه ۴۵ نیز آمده‌است.
معرفی، متن و ترجمه آیه
هرچند واژه و حکم قصاص در چند آیه دیگر نیز آمده‌است ولی به آیه ۱۷۸ سوره بقره[۱] و آیه ۱۷۹ همان سوره «آیه قصاص» می‌گویند.[۲]
یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کتِبَ عَلَیکمُ الْقِصَاصُ فِی الْقَتْلَی الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالأُنثَی بِالأُنثَی فَمَنْ عُفِی لَهُ مِنْ أَخِیهِ شَیءٌ فَاتِّبَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَأَدَاء إِلَیهِ بِإِحْسَانٍ ذَلِک تَخْفِیفٌ مِّن رَّبِّکمْ وَرَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدَی بَعْدَ ذَلِک فَلَهُ عَذَابٌ أَلِیمٌ. وَلَکمْ فِی الْقِصَاصِ حَیاةٌ یاْ أُولِی الأَلْبَابِ لَعَلَّکمْ تَتَّقُونَ.[۳]
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! حکم قصاص در مورد کشتگان، بر شما مقرر شده‌است: آزاد در برابر آزاد، و برده در برابر برده، و زن در برابر زن. پس اگر کسی ازسوی برادر دینی خود، چیزی به او بخشیده شود، و حکم قصاص تبدیل به خونبها گردد، ولی مقتول باید از راه پسندیده پیروی کند؛ و شرایط پرداخت کننده را در نظر بگیرد و او نیز به نیکی دیه را به ولی مقتول بپردازد و مسامحه نکند؛ این، تخفیف و رحمتی است از ناحیه پروردگار شما. و کسی که بعد از آن، تجاوز کند، عذاب دردناکی خواهد داشت. و قصاص، برای شما مایه حیات و امنیت است،ای صاحبان خرد! شاید پرهیزکاری پیشه کنید.[۴]
محتوا
آیه قصاص بر ۲ مطلب تأکید کرده‌است:
- هرچند حقّ قصاص برای اولیای دم ثابت است ولی این حقّ قابل بخشش است و به‌گفته علامه طباطبایی، در سوره بقره آیه ۱۷۸. به این نکته اشاره شده که عفو محبوبتر از قصاص است زیرا تعبیر «فمن عفی له من أخيه شئ» برای برانگیختن حسّ محبت و رأفت در اولیای دم آمده و قاتل به عنوان برادر شمرده شده‌است.[۵]
- از سوی دیگر هرچند عفو محبوبتر از قصاص است ولی اجرای قصاص باعث حیات و امنیت اجتماعی است و بنابر نظر علامه طباطبایی آیه ۱۷۹ سوره بقره به حکمت تشریع قصاص اشاره دارد و مصلحت عمومی جامعه و زندگی و امنیت انسان‌ها جز با قصاص تضمین نمی‌شود و عفو و دیه و هیچ چیز دیگری جایگزین قصاص نیست و هر انسان خردمندی این حکم را می‌پذیرد.[۶]
آیات مرتبط
از آیه اعتداء (۱۹۴ سوره بقره) و ۴۵ سوره مائده نیز برای تعیین حکم قصاص استفاده شده‌است.
وَ کتَبْنا عَلَیهِمْ فیها أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَ الْعَینَ بِالْعَینِ وَ الْأَنْفَ بِالْأَنْفِ وَ الْأُذُنَ بِالْأُذُنِ وَ السِّنَّ بِالسِّنِّ وَالْجُرُوحَ قِصاصٌ فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ کفَّارَةٌ لَهُ وَ مَنْ لَمْ یحْکمْ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولئِک هُمُ الظَّالِمُون.[۷]
و بر آنها [بنی‌اسرائیل] در آن [تورات]، مقرّر داشتیم که جان در مقابل جان، و چشم در مقابل چشم، و بینی در برابر بینی، و گوش در مقابل گوش، و دندان در برابر دندان، قصاص می‌شود؛ و جراحات نیز، قصاص دارد؛ و اگر کسی از قصاص، درگذرد، کفّاره گناهان او محسوب می‌شود؛ و هر کس به آنچه خدا نازل کرده حکم نکند، ستمکار است.[۸]
شأن نزول
به گفته آیت‌الله مکارم شیرازی،نویسنده تفسیر نمونه، عادت عرب جاهلی بر این بود که اگر کسی از قبیله آنها کشته می‌شد تصمیم می‌گرفتند تا آنجا که قدرت دارند از قبیله قاتل بکشند، و این فکر تا آنجا پیش رفته بود که حاضر بودند بخاطر کشته شدن یک فرد تمام طایفه قاتل را نابود کنند این آیه نازل شد و حکم عادلانه قصاص را بیان کرد. این حکم اسلامی، در واقع حد وسطی بود میان دو حکم مختلف که آن زمان وجود داشت بعضی قصاص را لازم می‌دانستند و بعضی تنها دیه را لازم می‌شمردند، اسلام قصاص را در صورت عدم رضایت اولیای مقتول، و دیه را به هنگام رضایت طرفین قرار داد.[۹]
کاربرد فقهی
فقیهانی مانند نویسنده جواهر در جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام از آیات قصاص برای استنباط حکم فقهی جواز قصاص استفاده کرده‌اند.[۱۰]
جستارهای وابسته
پانویس
منابع
- القرآن الکریم
- مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن کریم، قم انتشارات دارالقرآن الکریم(دفتر مطالعات تاریخ ومعارف اسلامی)، چاپ دوم ۱۳۷۳ش
- الشیخ الطوسی، محمد بن الحسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت احیاء التراث العربی
- الطبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ق
- الطباطبایی، السید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، منشورات اسماعیلیان.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه (۲۷ ج)، تهران دارالکتب الاسلامیة، چاپ سی و دوم ۱۳۷۴ش
پیوند به بیرون
- تناسب جرم و مجازات بر اساس آیات قصاص پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی
- بررسی آیات قصاص و وجوه حیات بخشی آن در قرآن پرتال جامع علوم انسانی
- آیه قصاص، فرهنگ نامه علوم قرآن، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۳۹۳.
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآن، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ص۱۲۵.
- ↑ القرآن الکریم، سوره بقره آیه ۱۷۸- ۱۷۹.
- ↑ مکارم شیرازی، ترجمه قرآن کریم، ۱۳۷۳ش، ص۲۷.
- ↑ العلامة الطباطبایی، المیزان، منشورات اسماعيليان، ج۱، ص۴۳۲.
- ↑ العلامة الطباطبایی، المیزان، منشورات اسماعيليان، ج۱، ص۴۳۳.
- ↑ القرآن الکریم، سوره مائده آیه ۴۵. پایگاه کتابخانه مدرسه فقاهت
- ↑ مکارم شیرازی، ترجمه قرآن کریم، ۱۳۷۳ش، ص۱۱۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۶۰۳.
- ↑ النجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴۲، ص۷-۹.