آیه ۳۱ سوره اسراء
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه إملاق |
| واقع در سوره | اسراء |
| شماره آیه | ۳۱ |
| جزء | ۱۵ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | اعتقادی |
| درباره | کشتن فرزندان از ترس فقر |
| آیات مرتبط | ۲۳ تا ۳۹ سوره اسراء • آیه ۱۵۱ سوره انعام • آیه ۱۴۰ سوره انعام |
آیه ۳۱ سوره اسراء کشتن فرزندان به خاطر ترس از فقر را به شدت نهی می‌کند و آن را خطایی بزرگ می‌شمارد. گروهی از مفسران نهی آیه را شامل نهی از کشتن پسران و دختران دانسته و برخی مفسران آن را به کشتن دختران اختصاص داده‌اند. نهی از کشتن فرزندان در این آیه، بر اساس آیه ۳۹ سوره اسراء، از مصادیق حکمت قلمداد شده که خداوند بر پیامبرش وحی کرده است.
فقها برای وجوب نفقه فرزندان و حرمت سقط جنین از ترس فقر، به این آیه استناد کردهاند. به آیه ۳۱ سوره اسراء به همراه آیه ۱۵۱ سوره انعام به دلیل وجود واژه إمْلاق در آنها آیه املاق نیز گفته شده است.
نکات کلی آیه
به گفته مفسران، آیه ۳۱ سوره اسراء از کشتن فرزندان به خاطر ترس از فقر به شدت نهی می‌کند و کشتن آنان را خطایی بزرگ می‌داند.[۱] این آیه گرفتار‌شدن به فقر و نداری و عدم قدرت بر تامین اقتصادی فرزندان را نمی‌پذیرد؛ چراکه خدا را روزی‌رسان آن فرزندان و خود پدر و مادر معرفی می‌کند.[۲]
﴿وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلَاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِيَّاكُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ كَانَ خِطْئًا كَبِيرًا ٣١﴾ [اسراء:31]
﴿و از بیم تنگدستی فرزندان خود را مکشید ماییم که به آنها و شما روزی می‌بخشیم آری کشتن آنان همواره خطایی بزرگ است ٣١﴾
طبق آنچه در تفسیر نمونه آمده، این آیه نشانگر اوضاع سخت اقتصادی در میان عرب عصر جاهلیت است.[۳] بانو امین نیز در تفسیر مخزن العرفان با استناد به این آیه، کشتن فرزندان از ترس نداری را گناه کبیره شمرده است.[۴] نهی از کشتن فرزندان در این آیه، بر اساس آیه ۳۹ سوره اسراء، از مصادیق حکمت قلمداد شده که خداوند بر پیامبرش وحی کرده است.[۵] محتوای آیه ۳۱ سوره اسراء و برخی کلمات آن با بخشی از آیه ۱۵۱ سوره انعام مشترک است. این دو آیه را به دلیل وجود واژه إملاق در آنها آیه املاق نیز گفته‌اند.[۶] إمْلاق در لغت و حدیث به معنی فقر است.[۷] راغب اصفهانی در کتاب المفردات کلمه خطا در این آیه را به معنای انجام کار بدی دانسته که دارای نکوهش است.[۸]
نهی از کشتن فرزندان دختر یا پسر؟
به گزارش ناصر مکارم شیرازی، در میان مفسران در اینکه کشتن فرزندان در جاهلیت اختصاص به دختران داشته یا شامل پسران نیز می‌شده، اختلاف‌نظر وجود دارد:
- برخی از مفسران آیات مربوط به نهی از قتل فرزندان را مختص دختران می‌دانند؛ زیرا خانواده‌ها از تامین هزینه زندگی و اسارت آنان در جنگ‌های آینده می‌ترسیدند. در مقابل، عرب جاهلی پسران را تولید‌کننده و سرمایه اقتصادی می‌دانست، اگرچه آنان در سن پایین هزینه‌بر بودند.[۹]
- گروه دیگر و مکارم شیرازی معتقدند دو نوع قتل فرزند در دوران جاهلیت رواج داشته است: نوع اول برای حفظ ناموس و مربوط به کشتن دختران بود و نوع دوم، کشتن از ترس فقر بود که دختر و پسر در آن مشترک بودند. به گفته مکارم شیرازی ضمیر جمع مُذکّر (هُمْ)در کلمه «قَتْلَهُمْ» در این آیه بر اساس ادبیات عربی می‌تواند شامل فرزند پسر و دختر شود و بعید است که به دختران اختصاص یابد. علاوه بر اینکه در آن زمان حتی تأمین هزینه دوره کودکی پسران هم برای خانواده‌ها سخت بود.[۱۰] جوادی آملی نیز معتقد است عرب جاهلی به خاطر ترس از فقر هم پسران و هم دختران خود را می‌کشتند.[۱۱]
احکام مرتبط با آیه
فقیهان شیعه با استدلال به آیه ۳۱ سوره اسراء احکامی را استخراج کردهاند. از جمله:
- سید محمدسعید حکیم با استناد به این آیه سقط جنین را به خاطر شرایط بد اقتصادی خانواده جایز نمی‌داند.[۱۲]
- گروهی از فقیهان مانند فاضل هندی برای اثبات وجوب نفقه فرزندان[۱۳] و نیز صاحب‌جواهر و فاضل لنکرانی برای وجوب نفقه نوادگان پسری و نسل آنان بر پدربزرگ، به این آیه هم استدلال کردهاند.[۱۴]
پانویس
- ↑ علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۸۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۲، ص۱۰۰.
- ↑ علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۸۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۲، ص۱۰۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۲، ص۱۰۰.
- ↑ بانو امین، مخزن العرفان، ۱۳۶۱ش، ج۷، ص۳۰۱.
- ↑ بانو امین، مخزن العرفان، ۱۳۶۱ش، ج۷، ص۳۱۰؛ علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۹۷؛ فضل‌الله، من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۴، ص۱۲۴.
- ↑ جمعی از نویسندگان، فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، ۱۳۹۴ش، ص۱۱۷.
- ↑ جمعی از نویسندگان، فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، ۱۳۹۴ش، ص۱۱۷؛ بحرانی، تفسیر البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۵۲۶.
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات، ۱۹۹۲م/۱۴۱۲ق، ص۲۸۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۲، ص۱۰۱ ـ ۱۰۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۲، ص۱۰۱ ـ ۱۰۰.
- ↑ تفسیر آیات ۳۰ و ۳۱ سوره اسراء، پایگاه سخنرانی مذهبی ایران‌صدا.
- ↑ حکیم، منهاج الصالحین، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۱۹.
- ↑ فاضل هندی، کشف اللثام، ۱۴۱۶ق، ج۷، ص۵۹۵؛ فخر المحققین، ایضاح الفوائد، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۸۲؛ طباطبایی، کتاب المناهل، مؤسسه آل البیت(ع)، ص۵۷۳.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۱، ص۳۶۷؛ فاضل لنکرانی، تفصیل الشریعه، ۱۴۲۱ق، ص۶۰۵.
منابع
- بانو امین، سیده نصرت بیگم، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ، تهران، نهضت زنان مسلمان، ۱۳۶۱ش.
- بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القران، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- تفسیر آیات ۳۰ و ۳۱ سوره اسراء، پایگاه سخنرانی مذهبی ایران‌صدا، تاریخ انتشار: ۱۰ اسفند ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۸ خرداد ۱۴۰۳ش.
- جمعی از نویسندگان، فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۴ش.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داودی، بیروت، دار الشامیه، چاپ اول، ۱۹۹۲م/۱۴۱۲ق.
- طباطبایی، سید محمد، کتاب المناهل، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، بی‌تا.
- علامه طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیله، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، ۱۴۲۱ق.
- فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- فخر المحققین، محمد بن حسن، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ اول، ۱۳۸۷ق.
- فضل‌الله، سید محمدحسین، من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک، ۱۴۱۹ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ سی و دوم، ۱۳۷۴ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق: عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.