انگشتر
انگشتر یا خاتَم حلقهای فلزی و نگیندار است که به دست کردن آن، طبق روایات، از سنتهای پیامبر(ص) است. در فقه، برای انگشتر احکامی بیان شده است. در روایات شیعه، درباره جنس انگشتر و نقش روی آن و استفاده از اَحجار کریمه (سنگهای قیمتی) توصیههایی شده است.
نقل شده است نقش انگشترهای امامان شیعه عبارتهایی همچون «المُلْکُ لله» و «حَسبی الله» بوده است. شیعیان نیز بر انگشترهای خود عبارتهایی همچون «لااله الا الله»، «محمد نبی الله» و «علی وَلیُ الله» حکاکی میکنند.
از انگشتر برای مُهرکردن نامهها هم استفاده میشده است. پیامبر(ص) و علمای شیعه نیز از این روش استفاده کردهاند.
جایگاه و اهمیت
نشانه های مؤمن پنج چیز است:
- خواندن ۵۱ رکعت نماز در شبانهروز (۱۷ رکعت نمازهای یومیه و ۳۴ رکعت نافلههای روزانه)؛
- زیارت اربعین؛
- انگشتر به دست راست کردن؛
- پیشانی را در سجده بر خاک نهادن؛
- بلند گفتن «بسم الله الرحمن الرحیم».[۱]
در کتاب فرهنگ فقه اسلامی، انگشتر حلقهای تعریف شده است که معمولاً فلزی است و شامل انواع نگیندار و بینگین میشود و مخصوص انگشت است.[۲] در برخی از روایات، انگشتر بهدست کردن از سنتهای پیامبر(ص)،[۳] از نشانههای شیعیان[۴]و از نشانههای مؤمن،[۵] معرفی شده است.
میگویند انگشتر بهدست راست کردن، از نشانههایی است که شیعیان با آن شناخته میشوند.[۶] در ابواب مختلف فقه مانند صلاة،[۷] حج[۸] و جهاد،[۹] از انگشتر سخن به میان آمده است.
نمونههایی از انگشتر به دست کردن امامان
بر اساس روایاتی که در منابع شیعه[۱۰] و سنی[۱۱] نقل شده است، امام علی(ع) در رکوع نماز، انگشتر خود را به فقیری بخشید.[۱۲] این واقعه به خاتمبخشی شناخته میشود. همچنین بنابر آنچه که در کتاب لهوف ابنطاووس (درگذشت ۶۶۴ق) نقل شده است، امام حسین(ع) به هنگام شهادت، انگشتر به دست داشته و بَجدَل بن سُلَیم کَلبی از لشکریان عمر بن سعد برای ربودن آن، انگشت امام را قطع کرد.[۱۳]
در روایتی از امام کاظم(ع) درباره علت انگشتر به دست راست کردن امام علی(ع) سؤال شد، امام در پاسخ گفت: به این دلیل که امام علی(ع) پس از پیامبر(ص) پیشوای اصحاب یمین بود.[۱۴]
مهر کردن نامهها
مُهرکردن نامهها با انگشتر از سنتهای اسلامی شمرده شده است.[۱۵] میگویند پیامبر(ص) در اواخر سال ۶ق دستور داد انگشتری بسازند تا با آن نامههایی که برای پادشان بزرگ مینوشت را مُهر کند.[۱۶] عمل به سنت مهرکردن نامهها با انگشتر، از علمای شیعه نیز نقل شده است.[۱۷] ازاین رو به انگشتر، خاتَم نیز میگویند.[۱۸]
جنس و نقش
در روایات شیعه درباره جنس انگشتر، نوع نگین و جنس و نقش آن سخن گفته شده است.[۱۹]
- جنس: در بعضی از روایات، جنس انگشتر پیامبر(ص) از نقره معرفی شده است.[۲۰] در روایات به استفاده از بعضی احجار کریمه مانند عقیق،[۲۱] فیروزه،[۲۲] یاقوت[۲۳] و زمرد[۲۴] در انگشتر توصیه شده است. همچنین در وسایلالشیعه روایاتی نقل شده که در آنها به گِرد و سیاهبودن نگین انگشتر پیامبر اشاره شده است.[۲۵]
- نقش: درباره نقشی که بر روی انگشتر حَک میشود، روایاتی از ائمه نقل شده است.[۲۶] در روایتی از امام صادق(ع) نقل شده است که نقش انگشتر پیامبر(ص) عبارت «محمدٌ رسولُ الله»، نقش انگشتر امام علی(ع) عبارت «المُلْکُ لِلّه» و نقش انگشتر امام باقر(ع) عبارت «العِزةُ الله» بوده است.[۲۷] نقش انگشتری امام کاظم(ع) هم «حَسْبِیَ اللهُ حَافِظِی» (خداوند برای حفاظت از من کفایتم میکند.)[۲۸] و «الْمُلْكُ لِله وَحْدَهُ» (مُلک و فرمانروايی تنها از آنِ خدای یگانه است)[۲۹] گزارش شده است. عبارت «محمدٌ نَبیُ الله» و «علیٌ ولیُ الله» از عبارتهایی است که برای حک شدن روی انگشتر توصیه شده است.[۳۰] انگشترهایی با این حکاکیها در میان شیعیان وجود دارد.
احکام
انگشتر در ابواب مختلف فقهی همچون طهارت، نماز، حج و جهاد مورد بحث قرار گرفته است. و از منظر فقهی دارای احکام متعددی است. بهدست کردن انگشتر عقیق بهویژه در نماز، مستحب است،[۳۱] اما استفاده از انگشتر طلا برای مردان حرام بوده[۳۲] و موجب بطلان نماز[۳۳] میشود. همچنین، بهدست داشتن انگشتری که نام خدا یا آیات قرآن بر آن نقش بسته، در هنگام استنجا[۳۴] و آمیزش[۳۵] مکروه است. در مناسک حج، بهدست کردن انگشتر عقیق زرد از مستحبات سفر محسوب میشود،[۳۶] اما برای مُحرم، استفاده از انگشتر به قصد زینت حرام است.[۳۷]
انگشتر جزو سَلَب محسوب میشود.[۳۸] از این رو قاتل حق تملک آن را دارد و مانند غنایم تقسیم نمیشود.[۳۹] همچنین انگشتر جزو حَبوَه شمرده شده است که قبل از تقسیم ارث، به پسر بزرگتر میرسد.[۴۰]
انگشتر سلیمان
در روایات، از انگشتری برای حضرت سلیمان یاد شده که نماد قدرت او بوده است.[۴۱] این انگشتر در دست امامان بوده است[۴۲] و حضرت مهدی(عج) به هنگام ظهور آن را در دست خواهد داشت.[۴۳]
تکنگاری
درباره انگشتر و احکام آن آثاری نوشته شده است:
- الاحجار الکریمه، التختم، الخواص، النقوش: محسن عقیل، انتشارات ذوی القربی، ۲۰۰۵م.
- انگشتر زینتی اسلامی: علیاکبر رنجبران، (با تقریظ جعفر سبحانی) انتشارات زمزم اندیشه، ۱۳۹۳ش.
پانویس
- ↑ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۵۲.
- ↑ مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۷۴۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۶۸.
- ↑ حر عاملی، هدایة الامه، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۳۷.
- ↑ شیخ مفید، کتاب المزار، ۱۴۱۳ق، ص۵۳.
- ↑ زارعی، «انگشتری در اسلام»، ص۱۵.
- ↑ عاملی، مفتاح الکرامه، ۱۴۱۹ق، ج۵، ص۴۴۴.
- ↑ خویی، موسوعه الامام خویی، ۱۴۱۸ق، ج۲۸، ص۴۵۲.
- ↑ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۶۷.
- ↑ شیخ مفید، مسار الشیعه، ۱۴۱۴ق، ص۴۱.
- ↑ حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۰۹-۲۳۹.
- ↑ حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۱۲.
- ↑ ابنطاوس، اللهوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۳۰.
- ↑ حر عاملی، هدایة الامه، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۳۷.
- ↑ زارعی، «انگشتری در اسلام»، ص۱۵.
- ↑ زارعی، «انگشتری در اسلام»، ص۱۵.
- ↑ زارعی، «انگشتری در اسلام»، ص۱۵.
- ↑ نگاه کنید به دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه «انگشتر».
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: حر عاملی، وسایل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۷۹ و ۹۴ و ۹۳ و ج۱، ص۳۳۱.
- ↑ طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۸۵.
- ↑ حر عاملی، وسایل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۸۸.
- ↑ حر عاملی، وسایل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۹۴.
- ↑ حر عاملی، وسایل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۹۲.
- ↑ حر عاملی، وسایل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۹۳.
- ↑ حر عاملی، وسایل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۷۹.
- ↑ نگاه کنید به حر عاملی، وسایل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص ۱۰۳-۹۷ و ج۱، ص۳۳۱ و ج۵، ص۷۸ و ج۵، ص۷۹ و ج۵، ص۹۱ و ج۵، ص۹۴.
- ↑ حر عاملی، وسایل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۹۹.
- ↑ طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۹۱.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۸، ص۱۱.
- ↑ حر عاملی، وسایل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۹۲.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروه الوثقی(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۳۶۱.
- ↑ نگاه کنید به نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴۱، ص۵۴.
- ↑ عاملی، مفتاح الکرامه، ۱۴۱۹ق، ج۵، ص۴۴۴.
- ↑ بحرانی، الحدائق الناضره، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۷۶.
- ↑ بحرانی، الحدائق الناضره، ۱۴۰۵ق، ج۲۳، ص۱۳۸.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروه الوثقی(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۳۳۱.
- ↑ خویی، موسوعه الامام خویی، ۱۴۱۸ق، ج۲۸، ص۴۵۲.
- ↑ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۶۷.
- ↑ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۶۷.
- ↑ سید مرتضی، الانتصار، ۱۴۱۵ق، ص۵۸۲.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۴، ص۹۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به صفار، بصائرالدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۲۰۸ و ۱۹۸.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۶، ص ۲۲۲.
منابع
- ابنطاوس، علی بن موسی، اللهوف، انتشارات جهان، تهران، ۱۳۴۸ش.
- بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، تحقیق محمدتقی ایراوانی-سید عبدالرزاق مقرم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.
- حاکم حسکانی، عبیدالله، شواهدالتنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق محمدباقر محمودی، چاپ دوم، قم، مجمع احیاءالثقافة الاسلامیة، ۱۴۱۱ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، تحقیق گروه پژوهش موسسه آل البیت علیهم السلام، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، هدایة الامه الی احکام الائمه- منتخب المسائل، تحقیق بخش حدیث در جامعه پژوهشهای اسلامی، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- خمینی، سید روحالله، تحریر الوسیله، قم، مؤسسه مطبوعات دارالعلم، چاپ اول، بیتا.
- خویی، سید ابو القاسم، موسوعة الامام خویی، تحقیق پژوهشگران مؤسسه احیاء آثار آیت الله العظمی خویی، قم، مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- زارعی، محمد، «انگشتری در اسلام»، در مجله فرهنگ کوثر، شماره ۳۲، سال ۱۳۷۸ش.
- سید مرتضی، علی بن حسین، الانتصار فی انفرادات الامامیه، تحقیق گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، کتاب المزار، تحقیق سید محمدباقر ابطحی، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، مسار الشیعه، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م.
- صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات الکبری، تعلیقه و مقدمه ميرزامحسن كوچهباغى، منشورات الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۶۲ش/۱۴۰۴ق.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی فی ما تعم به البلوی(محشی)، تحقیق احمد محسنی سبزواری، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، قم، الشریف المرتضی، ۱۴۱۲ق.
- طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، تحقیق سید محمدتقی کشفی، تهران، المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه، چاپ سوم، ۱۳۸۷ق.
- عاملی، سید جواد بن محمد، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، تحقیق محمدباقر خالصی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته با جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، تحقیق ابراهیم بهادری، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- علامه مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق و تصحیح علیاکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهلبیت علیهم السلام، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.