آیه قصاص: تفاوت میان نسخه‌ها

آیه قصاص
مشخصات آیه
نام آیه	آیه قصاص
واقع در سوره	بقره
شماره آیه	۱۷۸ - ۱۷۹.
جزء	۲
اطلاعات محتوایی
موضوع	فقهی
درباره	جواز قصاص
آیات مرتبط	سوره بقره آیه ۱۹۴، سوره مائده آیه ۴۵.

نسخهٔ ‏۱۳ سپتامبر ۲۰۲۲، ساعت ۰۷:۱۳

آیه قصاص (بقره: ۱۷۸-۱۷۹) درباره بیان قانون قصاص و حکمت تشریع آن است. در این آیه، قصاص و حقّ مقابله به مثل در جنایت‌های عمدی، سرمایه زندگی و امنیت برای خردمندان دانسته شده است.

به گفته ناصر مکارم شیرازی، آیه قصاص دو حکم رایج جاهلی، یعنی لزوم قصاص بدون حدّ و مرز، و لزوم دیه بدون شرط را تغییر داد و قصاص را در صورت عدم رضایت اولیای مقتول، و دیه را به هنگام رضایت طرفین قرار داد. احکام مربوط به قصاص، علاوه بر آیه قصاص در آیه ۱۹۴ سوره بقره و آیه ۴۵ سوره مائده نیز آمده است.

معرفی، متن و ترجمه آیه

هرچند واژه و حکم قصاص در چند آیه دیگر نیز آمده است، ولی به آیه ۱۷۸ سوره بقره^[۱] و آیه ۱۷۹ همان سوره «آیه قصاص» می‌گویند.^[۲]

یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کتِبَ عَلَیکمُ الْقِصَاصُ فِی الْقَتْلَی الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالأُنثَی بِالأُنثَی فَمَنْ عُفِی لَهُ مِنْ أَخِیهِ شَیءٌ فَاتِّبَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَأَدَاء إِلَیهِ بِإِحْسَانٍ ذَلِک تَخْفِیفٌ مِّن رَّبِّکمْ وَرَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدَی بَعْدَ ذَلِک فَلَهُ عَذَابٌ أَلِیمٌ. وَلَکمْ فِی الْقِصَاصِ حَیاةٌ یاْ أُولِی الأَلْبَابِ لَعَلَّکمْ تَتَّقُونَ.^[۳]

ای کسانی که ایمان آورده‌اید! حکم قصاص در مورد کشتگان، بر شما مقرر شده است: آزاد در برابر آزاد، و برده در برابر برده، و زن در برابر زن. پس اگر کسی از سوی برادر دینی خود، چیزی به او بخشیده شود، و حکم قصاص تبدیل به خون‌بها گردد، ولی مقتول باید از راه پسندیده پیروی کند؛ و شرایط پرداخت کننده را در نظر بگیرد و او نیز به نیکی دیه را به ولی مقتول بپردازد و مسامحه نکند؛ این، تخفیف و رحمتی است از ناحیه پروردگار شما. و کسی که بعد از آن تجاوز کند، عذاب دردناکی خواهد داشت. و قصاص برای شما مایه حیات و امنیت است، ای صاحبان خرد! شاید پرهیزکاری پیشه کنید.^[۴]

از آیه اعتداء^[۵] درباره مقابله به مثل و آیه ۴۵ سوره مائده درباره قصاص اعضا و اطراف نیز برای بیان احکام قصاص استفاده شده است.^{[نیازمند منبع]}

شأن نزول

به گفته ناصر مکارم شیرازی، مرجع تقلید شیعه و نویسنده تفسیر نمونه، عادت عرب جاهلی بر این بود که اگر کسی از قبیله آنها کشته می‌شد تصمیم می‌گرفتند تا آنجا که قدرت دارند از قبیله قاتل بکشند، و این فکر تا آنجا پیش رفته بود که حاضر بودند به خاطر کشته شدن یک فرد تمام طایفه قاتل را نابود کنند. این آیه نازل شد و حکم عادلانه قصاص را بیان کرد. این حکم اسلامی، در واقع حد وسطی بود میان دو حکم مختلف که آن زمان وجود داشت که بعضی قصاص را لازم می‌دانستند و بعضی تنها دیه را لازم می‌شمردند، و اسلام قصاص را در صورت عدم رضایت اولیای مقتول، و دیه را به هنگام رضایت طرفین قرار داد.^[۶]

محتوا

آیه قصاص حاوی دو مضمون است:

حقّ قصاص برای اولیای دم ثابت است؛ ولی این حقّ قابل بخشش است و به‌گفته علامه طباطبایی، در آیه ۱۷۸ سوره بقره به این نکته اشاره شده که عفو محبوب‌تر از قصاص است، زیرا تعبیر «فمن عفی له من أخيه شیء» برای برانگیختن حسّ محبت و رأفت در اولیای دم آمده و قاتل به‌عنوان برادر معرفی شده است.^[۷]
اجرای قصاص باعث حیات و امنیت جامعه است؛ اگرچه عفو از قصاص در آیه قبل محبوب‌تر معرفی شده بود. بنابر نظر علامه طباطبایی، آیه ۱۷۹ سوره بقره به حکمت تشریع قصاص اشاره دارد. بر این اساس مصلحت عمومی جامعه و زندگی و امنیت انسان‌ها جز با قصاص تضمین نمی‌شود و عفو و دیه و هیچ چیز دیگری جایگزین قصاص نیست و هر انسان خردمندی این حکم را می‌پذیرد.^[۸]جعفر سبحانیمفسر معاصر شیعی گفته است که قصاص هر چند ظاهرش میراندن ونابودی است ولی در واقع زنده ساختن جامعه است و از نظر مضمون آیه را بسیار بلیغ تر و زیباتنر از ضرب المثل عرب پیش از اسلام میداند که می گفتند القتل انفی للقتل کشتن، کشتن را کم می کند.زیرا ایه نه تنها قصاص را لازم شمرده که اجرای آن ر باعث حیات جامعه دانسته است.^[۹]

کاربرد فقهی

محمدحسن نجفی (۱۲۰۲-۱۲۶۶ق) از فقیهان شیعه، در جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام از آیات قصاص برای استنباط حکم فقهی جواز قصاص استفاده کرده‌اند.^[۱۰]

جستارهای وابسته

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع

قرآن کریم.
شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، احیاء التراث العربی.
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، منشورات اسماعیلیان.
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ق.
مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن کریم، قم، انتشارات دارالقرآن الکریم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۳ش.
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه (۲۷ج)، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۴ش.

پیوند به بیرون

تناسب جرم و مجازات بر اساس آیات قصاص، پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی.
بررسی آیات قصاص و وجوه حیات‌بخشی آن در قرآن، پرتال جامع علوم انسانی.
آیه قصاص، فرهنگ‌نامه علوم قرآن، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.

↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۳۹۳.
↑ علوم قرآن، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ص۱۲۵.
↑ سوره بقره، آیه ۱۷۸-۱۷۹.
↑ مکارم شیرازی، ترجمه قرآن کریم، ۱۳۷۳ش، ص۲۷.
↑ سوره بقره، آیه ۹۴.
↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۶۰۳.
↑ علامه طباطبایی، المیزان، منشورات اسماعيليان، ج۱، ص۴۳۲.
↑ علامه طباطبایی، المیزان، منشورات اسماعيليان، ج۱، ص۴۳۳.
↑ سبحانی، جعفر، حكام القصاص في الشريعة الاسلامية الغراء، ج۱،× ص۱۲.
↑ النجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴۲، ص۷-۹.

[1] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۳۹۳.

[2] علوم قرآن، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ص۱۲۵.

[3] سوره بقره، آیه ۱۷۸-۱۷۹.

[4] مکارم شیرازی، ترجمه قرآن کریم، ۱۳۷۳ش، ص۲۷.

[5] سوره بقره، آیه ۹۴.

[6] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۶۰۳.

[7] علامه طباطبایی، المیزان، منشورات اسماعيليان، ج۱، ص۴۳۲.

[8] علامه طباطبایی، المیزان، منشورات اسماعيليان، ج۱، ص۴۳۳.

[9] سبحانی، جعفر، حكام القصاص في الشريعة الاسلامية الغراء، ج۱،× ص۱۲.

[10] النجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴۲، ص۷-۹.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

@@ خط ۳۹: / خط ۳۹: @@
 آیه قصاص حاوی دو مضمون است:
 # حقّ قصاص برای اولیای دم ثابت است؛ ولی این حقّ قابل بخشش است و به‌گفته [[سید محمدحسین طباطبائی |علامه طباطبایی]]، در آیه ۱۷۸ [[سوره بقره]] به این نکته اشاره شده که عفو محبوب‌تر از قصاص است، زیرا تعبیر «فمن عفی له من أخيه شیء» برای برانگیختن حسّ محبت و رأفت در اولیای دم آمده و قاتل به‌عنوان برادر معرفی شده است.<ref> علامه طباطبایی، [https://lib.eshia.ir/12016/1/432 المیزان]، منشورات اسماعيليان، ج۱، ص۴۳۲.</ref>
-# اجرای قصاص باعث حیات و امنیت جامعه است؛ اگرچه عفو از قصاص در آیه قبل محبوب‌تر معرفی شده بود. بنابر نظر علامه طباطبایی، آیه ۱۷۹ سوره بقره به حکمت تشریع قصاص اشاره دارد. بر این اساس مصلحت عمومی جامعه و زندگی و امنیت انسان‌ها جز با قصاص تضمین نمی‌شود و عفو و دیه و هیچ چیز دیگری جایگزین قصاص نیست و هر انسان خردمندی این حکم را می‌پذیرد.<ref>علامه طباطبایی، [https://lib.eshia.ir/12016/1/433 المیزان]، منشورات اسماعيليان، ج۱، ص۴۳۳.</ref>
+# اجرای قصاص باعث حیات و امنیت جامعه است؛ اگرچه عفو از قصاص در آیه قبل محبوب‌تر معرفی شده بود. بنابر نظر علامه طباطبایی، آیه ۱۷۹ سوره بقره به حکمت تشریع قصاص اشاره دارد. بر این اساس مصلحت عمومی جامعه و زندگی و امنیت انسان‌ها جز با قصاص تضمین نمی‌شود و عفو و دیه و هیچ چیز دیگری جایگزین قصاص نیست و هر انسان خردمندی این حکم را می‌پذیرد.<ref>علامه طباطبایی، [https://lib.eshia.ir/12016/1/433 المیزان]، منشورات اسماعيليان، ج۱، ص۴۳۳.</ref>[[جعفر سبحانی]]مفسر معاصر شیعی گفته است که قصاص هر چند ظاهرش میراندن ونابودی است ولی در واقع زنده ساختن جامعه است و از نظر مضمون آیه را بسیار بلیغ تر و زیباتنر از ضرب المثل عرب پیش از اسلام میداند که می گفتند القتل انفی للقتل  کشتن، کشتن را کم می کند.زیرا ایه نه تنها قصاص را لازم شمرده که اجرای آن ر باعث حیات جامعه دانسته است.<ref>سبحانی، جعفر، حكام القصاص في الشريعة الاسلامية الغراء، ج۱،× ص۱۲.
+</ref>
 ==کاربرد فقهی==

ن ب و آیات نام‌دار قرآن
اعتقادی	آیه آمن الرسول • آیه اولی الامر • آیه اسراء • آیة الکرسی • آیه بیعت رضوان • آیه تطهیر • آیه ولایت • آیه خیر البریه • آیه استرجاع • آیه اکمال • آیه انذار • آیه مباهله • آیه امانت • آیه نور • آیه مودت • آیه حفظ • آیه مشیت • آیه فطرت • آیه میثاق • آیه صادقین • آیه ابتلای ابراهیم • آیه لیلة المبیت • آیه اطعام • آیه صلوات • آیه حکومت مستضعفین • آیه جاء الحق • آیه و ان یکاد • آیه نفس مطمئنه • آیه اهل الذکر • آیه تبلیغ • آیه لا تحزن • آیه وسیله • آیات تحدی • آیه استخلاف • آیه خلافت انسان • آیات مهدویت • آیه ود • آیه سأل سائل • آیه شفاء • آیه توبه • آیه توکل • آیه هادی • آیه تبدیل • آیه روح • آیه ملک • آیه سخره • آیه کتمان • آیه عز • آیه رکوب • آیه شهادت • آیه الحاق ذریه • آیه فائزون • آیه اعراف • آیه لا اکراه فی الدین • آیه سحر • آیه بیوت • آیه نصر • آیه سقایة الحاج • آیه نسخ • آیات برائت • آیه خاتمیت • آیه هجرت • آیه علم‌الکتاب • آیه شاهد • آیه بر • آیه سلم • آیه احسان به والدین • آیه کرامت • آیه شعوبیه
فقهی	آیه اخلاص • آیه خمس • آیه تیمم • آیه حجاب • آیه وضو • آیات نشوز • آیه سیف • آیه وصیت • آیه قرض الحسنه • آیه روزه • آیه قصاص • آیه کتمان • آیه نفر • آیه تداین • آیه اولو الارحام • آیه محارم • آیه انفال • آیه حد سرقت • آیه قبله • آیه نسخ • آیه نماز جمعه • آیات ارث • آیه امانات • آیه اعتداء • آیه تهلکه • آیه امتحان • آیه ربا • آیه محاربه • آیه نفی سبیل • آیه قنطار • آیه جزیه • آیه ایلاء • آیه ظهار • آیه حج • آیه اصلاح ذات بین • آیه صلح • آیه تجارت • آیه حذر • آیه عده طلاق • آیه طلاق • آیه نجاست مشرکان • آیه متعه • آیه حرث • آیه حیض • آیه تربص• آیه قصر • آیه جزای فحشا • آیه اخراج • آیه زکات • آیه عدد • آیه الرجال قوامون علی النساء • آیه لعان • آیه جلباب • آیه غیبت • آیه قَذْف • آیه وجوب وفا • آیه کرامت • آیه تحریم • آیه فیء • آیه مجاهدون • آیه خیانت در امانت • آیه نقض قسم • آیه رضاع • آیه جلد • آیه استعاذه • آیه تعاون • آیه کنز • آیه احسان به والدین • آیه لا اکراه فی الدین • آیه سکر • آیه دیه
اخلاقی	آیه اخوت • آیه اعتصام • آیه نجوا • آیات افک • آیه امن یجیب • آیه اطعام • آیه نبأ • آیه دعوت • آیه مشیت • آیه بر • آیه اصلاح ذات بین • آیه صلح • آیه سلم • آیه تأسی • آیه تخییر • آیه استیذان • آیه کنز • آیه رکوب • آیه ایثار • آیه انفاق • آیه غیبت • آیه احسان به والدین • آیه اذن • آیه مشورت • آیه شورا • آیه خلق عظیم • آیه حکمت
متشابه	آیه مجیء
سایر	بسم الله الرحمن الرحیم • آیه ۳ سوره حمد • ایاک نعبد و ایاک نستعین • آیه ۶ سوره حمد • آیه ۸ سوره مائده • آیه ۲۰۴ سوره اعراف
وابسته	کن فیکون • ذکر یونسیه
قرآن کریم