رقیه دختر امام حسین(ع): تفاوت میان نسخه‌ها
←نام و نسب: درج الگوی تبارنامه امام حسین |
جز Roohish صفحهٔ رقیه دختر امام حسین را به رقیه دختر امام حسین(ع) منتقل کرد |
(بدون تفاوت)
| |
نسخهٔ ۴ اوت ۲۰۲۱، ساعت ۰۸:۵۸
 | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| نام | رقیة دختر امام حسین(ع) |
رقیه دختر خردسال امام حسین(ع) که در واقعه کربلا حضور داشت و همراه با کاروان اسرا به شام برده شد و در شام درگذشت. زیارتگاهی در دمشق به وی منسوب است. درباره اینکه آیا امام حسین(ع) چنین دختری داشته است یا نه و نیز درباره نام، چگونگی وفات و مزار منسوب به وی اختلاف‌نظر وجود دارد.
نام و نسب
رقیه فرزند امام حسین(ع) امام سوم شیعیان است. نام مادر او در منابع نیامده است. در برخی گزارش‌های نسب‌شناسی در میان دختران امام حسین(ع) نام برده شده است. ابن فُندُق بیهقی(م ۵۶۵ ق) در کتاب لباب الانساب از دختری به نام رقیه برای امام حسین(ع) در کنار فاطمه و سکینه یاد کرده است.[۱] ابن فندق در جای دیگر فاطمه، سکینه، زینب و ام کلثوم را دختران امام حسین ذکر می‌کند و می‌افزاید زینب و ام کلثوم در کودکی از دنیا رفتند.[۲] محمد بن طلحه شافعی (م ۶۵۲ ق) دختران امام را چهار تن دانسته و تنها از زینب، سکینه و فاطمه نام برده‌است و نام دختر چهارم را ذکر نکرده است.[۳] نجم الدین طبسی از گزارش ابن فندق و مطالب السئول به این نتیجه رسیده که نام دختر چهارم امام حسین(ع) رقیه و کنیه او ام‌کلثوم است.[۴] با این حال بیشتر منابع تاریخی دختری به نام رقیه برای امام ذکر نکرده‌اند؛ شیخ مفید تنها سکینه و فاطمه را به عنوان دختران امام حسین(ع) ذکر می‌کند.[۵]
حضور در کربلا
در منابع به حضور وی در کربلا تصریح نشده است. در برخی نسخه‌های کتاب الملهوف که از امام حسین(ع) جملاتی به بازماندگان خود گزارش شده از رقیه نام برده شده است؛ اما اشاره نشده که رقیه دختر امام حسین است.[۶].[یادداشت ۱] این احتمال وجود دارد که منظور از رقیه در این گزارش، رقیه دختر امام علی(ع) باشد.[۷] به خصوص اینکه اسم رقیه، در کنار دیگر خواهران امام حسین(ع) مانند ام کلثوم و زینب آمده و در برخی از نسخه‌های کتاب لهوف نیز این عبارت نیست.[۸]
در ینابیع الموده با کمی تفاوت در همین عبارت نام رقیه در کنار نام دختران دیگر امام حسین(ع) آمده است.[۹]
ماجرای درگذشت
گفته شده است دختری سه یا چهار ساله همراه اسیران کربلا در شام بوده است. او شبی پدر را در خواب دید هنگامی که از خواب بیدار شد، بسیار گریه و بی‌تابی می‌کرد و پدرش را می‌خواست. یزید با شنیدن صدای گریه او، دستور داد سر امام حسین را نزد او ببرند. این دختر با دیدن این منظره ناراحتی‌اش بیشتر شد و به سبب همین ناراحتی درگذشت.[۱۰]
گزارش‌ها
در منابع گزارش‌هایی از چگونگی وفات دختری منسوب به امام حسین(ع) در شام وجود دارد، این گزارش‌ها چندان هماهنگ نیستند.
- گفته شده نخستین منبعی که ماجرای شهادت دختر خردسالی از امام حسین(ع) را در شام مطرح کرده است، کامل بهایی نوشته عمادالدین طبری(۷۰۰ق) است.[۱۱] طبری نام دختر را ذکر نکرده است؛ سن او را چهار سال و وفات او را چند روز پس از دیدن سر پدر در خانه یزید گزارش کرده است.[۱۲]
- ملا حسین کاشفی (متوفی ۹۱۰ق) محل حادثه را کوشْک (کاخ) یزید و زمان آن را روز دیدن سر بریده ذکر کرده است.[۱۳]
- فخرالدین طُریحی (م ۱۰۸۵ ق)؛ نخستین کسی است که کودک را سه ساله و سخنانی از او خطاب به پدر گزارش کرده است.[۱۴]
- محمدحسین ارجستانی در اواخر قرن سیزدهم، نام کودک را زُبیده، سن او را سه سال، محلّ حادثه را خرابه شام گزارش کرده است.[۱۵] ارجستانی پیش از ذکر این حادثه، به حضور دختری از امام حسین(ع) به نام رقیه در شام یاد کرده است.[۱۶]
- محمدجواد یزدی در اوایل قرن چهاردهم محل حادثه را خرابه شام دانسته است و گفته نام او زُبَیده یا رُقَیه یا زینب یا سَکینه و یا فاطمه بوده است.[۱۷]
- سید محمدعلی شاه‌عبدالعظیمی (م ۱۳۳۴ق)، برای نخستین بار، نام کودک را رقیه و سنّ او را سه سال آورده است.[۱۸] [یادداشت ۲]
مزار منسوب
در شهر دمشق بارگاهی به رقیه منسوب است این دومین زیارتگاه شیعیان در این شهر است. گفته می‌شود این زیارتگاه در مکانی به نام باب الفرادیس که رقیه دختر امام حسین از دنیا رفته است، بنا شده است. آستانه حضرت رقیه ساختمانی بزرگ دارد که آمیخته‌ای از هنر و معماری ایرانی و اسلامی است.[یادداشت ۳]
تردیدها
در گزارش‌های مربوط به درگذشت دختری منسوب به امام حسین(ع) در شام ناهماهنگی‌ها و اختلاف‌هایی دیده می‌شود. این گزارش‌ها نسبت به نام، زمان و مکان وفات و همچنین سن او اختلاف دارند. ناهماهنگی این گزارش‌ها و همچنین عدم ذکر نام وی در بیشتر منابع تاریخی سبب تردید جدی از سوی برخی محققان در انتساب وی به امام حسین(ع) شده است. مرتضی مطهری ماجرای درگذشت او در شام را از تحریفات لفظی واقعه عاشورا دانسته است.[۱۹]
پخش سخنان آیت‌الله خوشوقت، از تلویزیون ایران در تردید و انکار انتساب رقیه به امام حسین(ع)[۲۰] موجی از مخالفت‌ها و واکنش‌ها را در ایران در پی داشت.[۲۱]
سوگواری
بسیاری از شیعیان شب و روز سوم محرم را به روضه رقیه اختصاص داده‌اند.[۲۲]در برخی تقویم‌های شیعی ۵ صفر سال‌روز درگذشت وی ثبت شده است.[۲۳] برخی از هیئت‌های عزاداری و مساجد شیعیان به نام وی نامگذاری شده است. نوحه‌ها و اشعار زیادی در رثاء وی سروده شده و در برخی نوحه‌ها به کسانی که وجود ایشان را منکر می‌شوند، طعنه و کنایه زده شده است. روضه‌خوانان معمولا عباراتی را که شیخ عباس قمی در نفس المهموم از زبان او خطاب به پدرش نقل کرده در سوگش می‌خوانند:
- ای پدر چه کسی تو را به خونت خضاب کرده است؟
- ای پدر چه کسی رگ گردنت را بریده است؟
- ای پدر چه کسی مرا در این سنِ کم یتیم کرده است؟
- ای پدر پس از تو به چه کسی امیدوار باشیم؟
- ای پدر این دختر یتیم را چه کسی بزرگ کند؟[۲۴]
- ↑ یا اُختاه! یا اُمّ کلثوم! وأنتِ یا زینب! وأنتِ یا رقیة! وأنتِ یا فاطمة! وأنتِ یا رَباب! انظرن إذا أنا قُتِلتُ فلاتشققنَ عَلَی جَیباً، و لاتُخمِشنَ عَلَی وَجهاً، و لاتَقُلنَ عَلَی هَجراً؛ خواهرم، ای امّ کلثوم! و تو ای زینب! و تو ای رُقَیه! و تو ای فاطمه! و تو ای رَباب! توجّه کنید که هرگاه من کشته شدم، برای من گریبان چاک مکنید و صورت خراش ندهید و حرف نامربوط مگویید.سید بن طاووس، الملهوف، ترجمه میرطالبی، ص۱۲۳.
- ↑ این قسمت از مدخل از کتاب دانشنامه امام حسین تلخیص شده است. برای مطالعه بیشتر رجوع کنید به: محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسین(ع)، ج۱، ص۳۸۹.
- ↑ در این زمینه گزارش‌های مختلفی وجود دارد، رجوع کنید به مدخل حرم رقیه یا دانشنامه امام حسین، ج۱، ص۳۸۹-۳۹۳.
تک‌نگاری
آثار زیادی به فارسی و عربی پیرامون رقیه نوشته شده؛ این آثار در نیمه دوم قرن چهاردهم شمسی نگارش شده‌اند و به مباحثی نظیر زندگی، اسارت، اشعار و مراثی درباره وی پرداخته‌اند. حدود صد کتاب به زبان فارسی نوشته شده است. از جمله آثار فارسی کتاب «رقیه بنت‌الحسین در انساب و تاریخ» نوشته محمد حسن پاکدامن است. نویسنده این کتاب به دنبال اثبات وجودی رقیه، دختر امام حسین، حضور او در کربلا، بررسی صحت و سقم ماجرای خرابه شام و زمان وفات وی بر اساس منابع تاریخی و انساب است.[۲۵]
جستارهای وابسته
پانویس
منابع
- ابن فندق بیهقی، علی بن زید، لباب الانساب و الالقاب و الاعقاب، تحقق: مهدی رجائی، مکتبة آیت الله المرعشی، قم، ۱۳۸۵.
- ارجستانی، محمدحسین، اَنوار المجالس.
- سید ابن طاووس، علی بن موسی بن جعفر، اللهوف علی قتلی الطفوف، جهان، تهران، ۱۳۴۸ش.
- سید ابن طاووس، علی بن موسی بن جعفر، اللهوف علی قتلی الطفوف،ترجمه: سید ابوالحسن میرطالبی.
- شافعی، محمد بن طلحه، مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، بیروت، البلاغ، ۱۴۱۹ق.
- شاه عبدالعظیمی، سید محمدعلی، الإیقاد.
- شعرانی، ابوالحسن شعرانی، دمع السجوم ترجمه کتاب نفس المهموم، قم، مؤسسه انتشارات هجرت، ۱۳۸۳ش.
- طبری، عمادالدین حسن بن علی، کامل بهائی، مرتضوی، تهران، ۱۳۸۳ش.
- طبسی، نجم الدین، رقیه بنت الحسین، تنظیم: عباس جهانشاهی.
- طریحی، فخرالدین، المنتخب فی جمع المراثی والخطب(مشهور به منتخب طریحی)، تصحیح نضال علی، بیروت، مؤسسه اعلمی، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
- قمی، شیخ عباس، نفس المهموم، نجف، المکتبة الحیدریة، ۱۴۲۱ق.
- قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع الموده لذوالقربی، اسوه، قم، ۱۴۲۲ق.
- کاشفی سبزواری، ملا حسین، روضة الشهدا، نوید اسلام، قم، ۱۳۸۲ش.
- گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا(ع)، زیر نظر مهدی پیشوایی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، ۱۳۹۱ش.
- محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین(ع)، دارالحدیث، قم، ۱۴۳۰ق.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا، بی‌تا.
- مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، کنگره شیخ مفید، قم، ۱۴۱۳ق.
- یزدی، محمدجواد، شعشعة الحسینی.
- هادی‌منش، ابوالفضل، هودج خون؛ گذی بر عزاداری و نامگذاری شب‌های محرم، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، ۱۳۸۰ش.
پیوند به بیرون
- ↑ ابن فندق، لباب الانساب، ۱۳۸۵، ص۳۵۵.
- ↑ ابن فندق، لباب الانساب، ۱۳۸۵، ص۳۵۰.
- ↑ شافعی، مطالب السئول، ۱۴۱۹ق، ص۲۵۷.
- ↑ طبسی، رقیه بنت الحسین، ص۸-۹.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۵.
- ↑ سید بن طاووس، الملهوف، ص۱۴۱.
- ↑ طبسی، رقیه بنت الحسین، ص۲۵
- ↑ سید بن طاووس، لهوف، ۱۳۴۸ش.
- ↑ قندوزی، ینابیع المودّه، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۷۹.
- ↑ نک: طبری، کامل بهائی، ۱۳۸۳ش، ص۵۲۳.
- ↑ گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا(ع)، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۱۴۸.
- ↑ طبری، کامل بهائی، ۱۳۸۳ش، ص۵۲۳.
- ↑ واعظ کاشفی، روضة الشهدا، ۱۳۸۲ش، ص۴۸۴.
- ↑ طریحی، المنتخب فی جمع المراثی والخطب، ۱۴۲۴ق، ص۱۳۶.
- ↑ ارجستانی، اَنوار المجالس، ص۱۶۱
- ↑ ارجستانی، اَنوارالمجالس، ص۱۶۰
- ↑ یزدی، شعشعة الحسینی، ج۲، ص۱۷۱-۱۷۳.
- ↑ شاه عبدالعظیمی، الإیقاد، ص۱۷۹.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، صدرا، ج۱۷، ص۵۸۶.
- ↑ «اظهارات متفاوت آیت‌الله خوشوقت درباره حضرت رقیه(س)»، سایت عقیق
- ↑ «پاسخ چهار تن از مراجع تقلید به برخی شبهه پراکنی‌ها راجع به حضرت رقیه (سلام‌الله علیها)»، سایت شیعه نیوزنظر مراجع تقلید درباره حضرت رقیه(س)؛«حضرت رقیه سلام الله علیها در کلام بزرگان و مراجع عظام تقلید»، سایت مؤسسه تحقیقاتی ولی عصر.
- ↑ هادی‌منش، هودج خون، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۶.
- ↑ مرکز پژوهش‌های صدا و سیما، روزشمار قمری، ص۳۵.
- ↑ شعرانی، ترجمه نفس المهموم، ۱۳۸۳ش، ص۴۱۷.
- ↑ شخصیت‌شناسی حضرت رقیه(س) در «رقیه بنت الحسین در انساب و تاریخ»، پایگاه اطلاع رسانی آستان قدس.