بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ
﴿قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ ١ مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ ٢ وَمِنْ شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ ٣ وَمِنْ شَرِّ النَّفَّاثَاتِ فِي الْعُقَدِ ٤ وَمِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ ٥﴾
سوره فلق
(تغییرمسیر از صد و سیزدهمین سوره قرآن)
 اخلاص فلق ناس  | |
 | |
| شماره سوره | ۱۱۳ |
|---|---|
| جزء | ۳۰ |
| نزول | |
| ترتیب نزول | ۲۰ |
| مکی/مدنی | مکی |
| اطلاعات آماری | |
| تعداد آیات | ۵ |
| تعداد کلمات | ۲۳ |
| تعداد حروف | ۷۳ |
سوره فَلَق صد و سیزدهمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء سی‌ام جای دارد. نامگذاری این سوره به نام فلق به معنای صبح و سپیده‌دم از آیه اول آن گرفته شده است. سوره فلق جزو سوره‌های چهارقل است. خداوند در این سوره به پیامبر(ص) دستور می‌دهد از هر شرّی به خدا پناه ببرد، مخصوصاً از شر تاریکی شب، زنان افسونگر و شر حسودان. برخی از مفسران اهل‌سنت گویند این سوره هنگامی نازل شد که مردی یهودی، پیامبر(ص) را سِحر کرد و پیامبر به سبب آن بیمار شد. پس از آمدن جبرئیل و نزول سوره فلق و ناس، آیاتی از آن بر پیامبر(ص) خوانده شد و او از بستر بیماری برخاست. برخی از عالمان شیعه به این سخن اشکال کرده‌اند و گفته‌اند سحر و جادو بر پیامبر(ص) اثر نمی‌کند.
سوره فلق و ناس را مُعَوِّذتین گویند؛ چراکه برای تعویذ خوانده می‌شوند. در فضیلت تلاوت سوره فلق نقل شده هر کس دو سوره ناس و فلق را بخواند، مانند آن است که همه کتاب‌های پیامبران الهی را قرائت کرده است. همچنین نقل شده پيامبر(ص) دو سوره فلق و ناس را محبوب‌ترينِ سوره‌ها نزد خداوند می‌دانست.
معرفی
- نامگذاری
این سوره را فَلَق نامیده‌اند که از آیه اول آن گرفته شده است.[۱] فلق به معنای صبح و سپیده‌دم است.[۲] نام دیگر این سوره، «مُعَوِّذَة» (پناه بردن) است که از واژه «عوذ: پناه بردن» در آیه اول گرفته شده است.[۳] سوره فلق و سوره ناس را مُعَوِّذَتین گویند. این دو سوره را به دلیل اینکه آنها را در مواقع احساس خطر می‌خوانند، مُشَقشَقَتَین نیز گفته‌اند.[۴]
- محل و ترتیب نزول
سوره فلق جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول، بیستمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، صد و سیزدهمین سوره است[۵] و در جزء سی‌ام قرآن جای دارد. البته علامه طباطبایی نویسنده تفسیر المیزان سوره را بر اساس روایاتی که در شأن نزولش آمده مدنی دانسته است.[۶]
- تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها
سوره فلق ۵ آیه، ۲۳ کلمه و ۷۳ حرف دارد. این سوره به لحاظ حجمی جزو سوره‌های مُفصَّلات است. سوره فلق جزو چهار قل است، یعنی چهار سوره‌ای که با «قُل» آغاز می‌شوند.[۷]
محتوا
خداوند در سوره فلق به پیامبر(ص) دستور می‌دهد که از هر شرّی به خدا پناه ببرد، مخصوصاً از شر تاریکی شب، زنان افسونگر و حسودان. به گفته علامه طباطبایی در تفسیر المیزان مراد از فراز «النَّفَّاثَاتِ فِي الْعُقَدِ» فقط زنان ساحر نیستند؛ بلکه هر شخصی است که سحر و جادو انجام می‌دهد.[۸] در تفسیر نمونه نیز آمده است: سوره فلق به پیامبر و مسلمانان تعلیم می‌دهد در برابر هر شری به خدا پناه ببرند.[۹]
شأن نزول
درباره شأن نزول این سوره، روایتی در منابع اهل‌سنت نقل شده است که عالمان شیعه آن را نپذیرفته‌اند.[۱۱] در کتاب «الدر المَنثور» از کتاب‌های تفسیری اهل‌سنت آمده است مردى يهودى، پیامبر(ص) را سِحر كرد. جبرئیل نزد پيامبر(ص) آمد و مُعَوِّذتین (سوره فلق و ناس) را آورد و گفت مردى يهودى تو را سحر كرده و سحر او در فلان چاه است. پیامبر(ص) علی بن ابی‌طالب را فرستاد تا سِحر را بياورد؛ سپس دستور داد گره‌هاى آن را باز کند و براى هر گره، یک آيه از مُعَوِّذتين را بخواند. چون گره‌ها باز و اين دو سوره تمام شد، پيامبر اسلام(ص) سلامتى خود را باز يافت.[۱۲]
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌نویسد دلیلی وجود ندارد که پيامبر(ص) از نظر جسمی در برابر سِحر و جادو مقاوم باشد و جادو نتواند در بدن او مریضی ایجاد کند؛ بلکه آیات قرآن بر این دلالت دارند که دل و جان، و عقل و انديشه پيامبر(ص) از سحر و نفوذ شياطين در امان است.[۱۳]
نظر مفسران درباره سحر و جادو
سید رضی (درگذشته ۴۰۶ق) در تفسیر آیه چهارم سوره فلق (و از شرّ دمندگان افسون در گره‌ها) می‌نویسد: این [آیه] استعاره[۱۴] است و مراد از آن پناه بردن به خدا از شر زنانی است که تصمیم‌های راسخانه مردان را [که از شدت استواری به گره تشبیه شده است] با مکرشان از بین می‌برند و توان آنان را با نیرنگشان سست می‌کنند.[۱۵] برخی از مفسران اهل‌سنت[۱۶] نیز سحر و چشم زخم را نپذیرفته‌اند.[۱۷] در عین حال علامه طباطبایی می‌نویسد این آیه و آیه ۱۰۲ سوره بقره نشان می‌دهند قرآن واقعیت‌داشتن سحر و جادو را تصدیق کرده است.[۱۸]
فضیلت و خواص
از پیامبر(ص) نقل شده است هر کس دو سوره ناس و فلق را بخواند، مانند آن است که همه کتاب‌های پیامبران الهی را قرائت کرده است.[۱۹] از امام باقر(ع) نیز نقل شده است هر كسی در نماز شب خود، در نماز وَتْر سوره‌های مُعَوِّذَتین (ناس و فلق) و اخلاص را بخواند، به او خطاب شود كه ای بنده خدا مژده باد بر تو كه خداوند نماز وتر تو را قبول كرد.[۲۰] همچنین نقل شده است پيامبر(ص) دو سوره فلق و ناس را محبوب‌ترينِ سوره‌ها نزد خداوند می‌دانست.[۲۱] در نقلی دیگر از پیامبر(ص) آمده است هر کس سوره‌های توحید و ناس و فلق را هر شب ده مرتبه بخواند، مانند این است که تمام قرآن را قرائت کرده و از گناهانش خارج می‌شود، مانند روزی که از مادر متولد شده و اگر در آن روز یا شب بمیرد، شهید محسوب می‌شود.[۲۲] در مورد خواص سوره فلق نقل شده است پیامبر(ص) با خواندن مُعَوِّذَتین، امام حسن مجتبی(ع) و امام حسین(ع) را تعویذ می‌کرده است.[۲۳]
متن و ترجمه
﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. بگو پناه می‌برم به پروردگار سپیده دم ١ از شر آنچه آفریده ٢ و از شر تاریکی چون فراگیرد ٣ و از شر دمندگان افسون در گره‌ها ٤ و از شر [هر] حسود آنگاه که حسد ورزد ٥﴾
| سوره پیشین: سوره اخلاص |
سوره فلق سوره‌های مکی • سوره‌های مدنی |
سوره پسین: سوره ناس |
|
١.فاتحه ٢.بقره ٣.آل‌عمران ٤.نساء ٥.مائده ٦.انعام ٧.اعراف ٨.انفال ٩.توبه ١٠.یونس ١١.هود ١٢.یوسف ١٣.رعد ١٤.ابراهیم ١٥.حجر ١٦.نحل ١٧.اسراء ١٨.کهف ١٩.مریم ٢٠.طه ٢١.انبیاء ٢٢.حج ٢٣.مؤمنون ٢٤.نور ٢٥.فرقان ٢٦.شعراء ٢٧.نمل ٢٨.قصص ٢٩.عنکبوت ٣٠.روم ٣١.لقمان ٣٢.سجده ٣٣.احزاب ٣٤.سبأ ٣٥.فاطر ٣٦.یس ٣٧.صافات ٣٨.ص ٣٩.زمر ٤٠.غافر ٤١.فصلت ٤٢.شوری ٤٣.زخرف ٤٤.دخان ٤٥.جاثیه ٤٦.احقاف ٤٧.محمد ٤٨.فتح ٤٩.حجرات ٥٠.ق ٥١.ذاریات ٥٢.طور ٥٣.نجم ٥٤.قمر ٥٥.الرحمن ٥٦.واقعه ٥٧.حدید ٥٨.مجادله ٥٩.حشر ٦٠.ممتحنه ٦١.صف ٦٢.جمعه ٦٣.منافقون ٦٤.تغابن ٦٥.طلاق ٦٦.تحریم ٦٧.ملک ٦٨.قلم ٦٩.حاقه ٧٠.معارج ٧١.نوح ٧٢.جن ٧٣.مزمل ٧٤.مدثر ٧٥.قیامه ٧٦.انسان ٧٧.مرسلات ٧٨.نبأ ٧٩.نازعات ٨٠.عبس ٨١.تکویر ٨٢.انفطار ٨٣.مطففین ٨٤.انشقاق ٨٥.بروج ٨٦.طارق ٨٧.اعلی ٨٨.غاشیه ٨٩.فجر ٩٠.بلد ٩١.شمس ٩٢.لیل ٩٣.ضحی ٩٤.شرح ٩٥.تین ٩٦.علق ٩٧.قدر ٩٨.بینه ٩٩.زلزله ١٠٠.عادیات ١٠١.قارعه ١٠٢.تکاثر ١٠٣.عصر ١٠٤.همزه ١٠٥.فیل ١٠٦.قریش ١٠٧.ماعون ١٠٨.کوثر ١٠٩.کافرون ١١٠.نصر ١١١.مسد ١١٢.اخلاص ١١٣.فلق ١١٤.ناس | ||
پانویس
- ↑ دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۷۱.
- ↑ راغب اصفهانی، المفردات، ۱۴۱۲ق، ذیل واژه فلق.
- ↑ دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۷۱.
- ↑ دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۷۱، ذیل معرفی سوره ناس.
- ↑ معرفت، آموزش علوم قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۶۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲۰، ص۳۹۲.
- ↑ دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۷۱.
- ↑ طباطبایی، الميزان، ۱۳۸۲ش، ج۲۰، ص۳۹۲ـ۳۹۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۷، ص۴۵۴.
- ↑ خامه‌گر، محمد، ساختار سوره‌های قرآن کریم، تهیه مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت نورالثقلین، قم، نشر نشرا، چ۱، ۱۳۹۲ش.
- ↑ طباطبایی، الميزان، ۱۳۸۲ش، ج۲۰، ص۳۹۴.
- ↑ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۴۱۷.
- ↑ طباطبایی، الميزان، ۱۳۸۲ش، ج۲۰، ص۳۹۴.
- ↑ مراد از استعاره در اینجا، عام است و شامل اقسام استعاره، کنایه، مجاز عقلی و اقسام تشبیه است چرا که تاریخ نگارش این کتاب چند دهه قبل از تدوین علم معانی و بیان بوده است. (رجوع کنید به: سید رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ۱۴۰۷ق، مقدمه محمد الحسینی المشکوة، ص ۱۱.
- ↑ سید رضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، ۱۴۰۷ق، ص۲۸۰.
- ↑ مثل زمخشری.
- ↑ قرآن کریم، ترجمه، توضیحات و واژه نامه: بهاءالدین خرمشاهی، ذیل سوره فلق.
- ↑ طباطبایی، الميزان، ۱۳۹۰ق، ج۲۰، ص۳۹۳.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان،۱۳۳۸ ق، ج۱۰، ص ۴۹۱
- ↑ طبرسی، مجمع البيان، ۱۳۳۸ ق، جلد ۱۰ ص ۴۹۱.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق ،ج۹۲،ص ۳۶۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان،۱۳۳۸ ق، ج۱۰، ص ۴۹۱
- ↑ نگاه کنید: دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج ۲، ص ۱۲۷۱-۱۲۷۲.
منابع
- قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ق/۱۳۷۶ش.
- قرآن کریم، ترجمه، توضیحات و واژه نامه: بهاءالدین خرمشاهی، تهران، جامی، نیلوفر، ۱۳۷۶ش.
- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، ج۲، تهران، دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، به تحقیق صفوان عدنان داودی، بیروت، دارالعلم الدار الشامیه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- سید رضی، محمد بن حسین، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، تهران، مؤسسة الطبع والنشر وزارة الثقافة والارشاد الاسلامی، ۱۴۰۷ق.
- سیوطی، الدرالمنثور، قم، کتابخانه عمومی آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
- طباطبایی، الميزان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۸۲ش.
- طبرسی، مجمع البیان، تهران، مکتبة العلمیة، چاپ اول، ۱۳۳۸ق.
- مجلسی، بحارالانوار، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۳ق.
- معرفت، محمدهادی، آموزش علوم قرآن، [بی‌جا]، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چ۱، ۱۳۷۱ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
پیوند به بیرون