سعد بن مسعود ثقفی
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | سعد بن مسعود ثَقَفی |
| خویشاوندان | مختار بن ابوعبید ثقفی |
| محل زندگی | مدائن |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | پیامبر اکرم(ص)، امام علی(ع) و امام حسن(ع) |
| فعالیت‌ها | ولایت مدائن، مسئولیت حفاظت از جان امام مجتبی (ع) پس از ترور نافرجام |
سعد بن مسعود ثَقَفی از صحابه پیامبر اکرم(ص) و از یاران امام علی(ع) و عموی مختار بن ابوعبید ثقفی. وی در جنگ صفین، به ولایت مدائن گمارده شد و تا زمان امام مجتبی(ع) در این سمت بود. پس از ترور نافرجام امام حسن(ع) در ساباطِ مدائن، سعد مسئولیت حفاظت از جان امام(ع) را برعهده گرفت و تا بهبودی کامل امام(ع)، میزبان ایشان بود.
موقعیت اجتماعی
سعد بن مسعود ثَقَفی، عموی مختار بن ابی عُبَید،[۱] از یاران امام علی(ع)[۲] که گفته شده از اصحاب پیامبر(ص) نیز بوده است.[۳] شیخ طوسی در رجال، او را در شمار راویان از علی(ع) نام برده است.[۴]. در برخی از نسخه‌های رجالی، نام او سعید ذکر شده است.[۵] ابراهیم بن محمد بن سعید ثقفی کوفی، محدّث و مورخ شیعی و صاحب کتاب الغارات، از نوادگان اوست که در ابتدا زیدی مذهب بود و سپس در مذهب امامیه درآمد.[۶]
حکم ولایت
امام علی(ع) بعد از ورود به کوفه، سعد را بر منطقه زَوابی[یادداشت ۱] گمارد.[۷] بعدها در سال ۳۶ قمری، ولایت مدائن را به او سپرد و سعد تا زمان خلافت امام مجتبی(ع) در این سمت باقی ماند.[۸]
نامۀ حضرت علی(ع) به سعد به عنوان فرماندار مدائن مشهور است. متن نامه چنین بوده است:
امیرالمؤمنین(ع) در این نامه از سعد تجلیل می‌کند این در حالی است که نامه‌های مختلفی که حضرت به استانداران و فرمانداران خود نوشته، همیشه آنها را به پرداخت خراج تشویق نموده و از کسر پرداخت آن بر حذر داشته است و این نشانگر ایمان و اعتقاد سعد و درستکاری و امانت داری اوست که حضرت این گونه از او تمجید و تجلیل کرده و برای او طلب حُسنِ عاقبت می‌نماید.[۱۰]
جنگ‌ها
سعد در جنگ جمل، امیر لشکر قبایل قیس و عبدالقیس در سپاه امام علی(ع) بود.[۱۱] در زمان حکومتش در مدائن، به او خبر رسید که گروهی از خوارج به سرکردگی عبدالله بن وهب، قصد تسخیر مدائن را دارند، بنابراین با تجهیز لشکری ۵۰۰ نفری، به مقابله با ایشان پرداخت. با سستی اصحاب سعد در این جنگ، عبدالله بن وهب موفق شد از دجله عبور کرده و وارد سرزمین جَوخَی شده و به اردوگاه خوارج در نهروان ملحق شود.[۱۲]
دوران امام حسن(ع)
سعد در زمان امام حسن(ع) نیز در مدائن امارت داشت. هنگامی که امام(ع) در ساباط مدائن مورد سوء قصد قرار گرفته و مجروح شد، در منزل سعد بستری شد.[۱۳]
یکی از جوانان وابسته به وی – که گفته شده مختار بن ابی عبیده بوده- پیشنهاد کرد که امام حسن(ع) را دستگیر کرده و به معاویه تحویل دهد.[۱۴]
نقل شده که سعد از این سخن برآشفته شده و پاسخ می‌دهد:
- «مرگ بر این اندیشه! با کسی که گرامیم داشته و شرافتم بخشیده چنین کنم؟ گیرم که آن زحمت‌ها که پدرش در همراهی با پیامبر(ص) متحمل گردید، همه را فراموش کرده و نادیده انگارم، و از محبت‌ها و احسان‌هایی که پدرش دربارۀ من نموده چشم‌پوشی کنم، آیا نمی‌بایست حق رسول خدا(ص) را دربارۀ پسر دخترش حفظ نمایم؟»[۱۵]
آنگاه برای امام حسن(ع) طبیبی آورد و به معالجۀ آن حضرت اهتمام کرد تا بهبود یافت.[۱۶]
در مورد زندگی سعد پس از این جریان و درگذشت او در منابع تاریخی سخنی به میان نیامده است.
سریال مختارنامه
در مجموعه تلویزیونی مختارنامه که به کارگردانی داود میرباقری در ۴۰ قسمت ۶۰ دقیقه‌ای ساخته شد، اکبر زنجانپور نقش سعد بن مسعود ثقفی را بازی کرد. این سریال برای اولین بار در ۱۳۸۹ش از سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شد.
پانویس
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۶۰۲.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۲۳۰.
- ↑ ابن حجر العسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۷۰.
- ↑ شیخ طوسی، رجال، ۱۳۷۳ش، ص۶۷
- ↑ شیخ طوسی، رجال، ۱۳۷۳ش، ص۶۷؛ نجاشی، رجال، ۱۳۶۵ش، ص۱۶-۱۷.
- ↑ نجاشی، رجال، ۱۳۶۵ش، ص۱۶-۱۷.
- ↑ دینوری، اخبار الطوال، ۱۴۱۲ق، ص۱۴۶، ۱۵۳، ۲۰۵.
- ↑ رک: طبری، تاریخ، ج۳، ص۵۱۳، ج۴، ص۵۵؛ ترجمه تاریخ طبری، ج۶، ص۲۴۲۵ و ۲۵۰۳؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۲۸۰؛ نویری، نهایة الارب، ج۵، ص۱۶۸.
- ↑ تاریخ یعقوبی،۱۴۱۳ق، ۱۹۹۳م، ج۲، ص۱۰۴؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ۱۹۹۶م، ج۲، ص۱۵۸؛ ترجمه تاریخ یعقوبی،آیتی، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۱۱.
- ↑ ذاکری، سیمای کارگزاران، ج۱، ص۲۷۰؛ مامقانی، تنقیح المقال، نجف، عراق، ج۲، ص۳۰.
- ↑ طبری، تاریخ، ج۳، ص۵۱۳، ج۴، ص۵۵؛ ترجمه تاریخ طبری، ج۶، ص۲۴۲۵ و ۲۵۰۳؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۲۸۰؛ نویری، نهایه الارب، ج۵، ص۱۶۸؛ ذاکری، سیمای کارگزاران، ج۱، صص۲۶۸-۲۶۹.
- ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، صص۳۳۶-۳۳۷؛ نویری، نهایه الارب، ج۵، صص۲۱۵-۲۱۸.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ج۲، ص۳۰؛ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۲۳۰؛ خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۸، ص۱۳۱؛ نجاشی، رجال، ۱۳۶۵ش، ص۱۶-۱۷؛ تستری، قاموس الرجال، ج۵، صص۶۴-۶۵.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ج۲، ص۳۰؛ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۲۳۰؛ تستری، قاموس الرجال، ج۵، صص۶۴-۶۵.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۲۳۰؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۴۰۴.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ج۲، ص۳۰؛ امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۲۳۰؛ تستری، قاموس الرجال، ج۵، صص۶۴-۶۵.
یادداشت
- ↑ منطقه‌ای در عراق قدیم دربردارنده چهار نهر. حموی، معجم البلدان، ۱۳۹۹ق، ۱۹۷۹م،ج۳، ص۱۵۵.
منابع
- ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، دار صادر، بیروت.
- ابن حجر العسقلانی، احمد بن علی، الإصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد معوض، بیروت،دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- ابن عبد البر، یوسف بن عبد الله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
- ابوحنیفه دینوری، احمد بن داود، اخبار الطوال، تحقیق عبدالنعیم عامر، جمال الدین شیال، قم، منشورات الشریف الرضی، ۱۴۱۲ق/۱۳۷۰ش.
- احمد بن ابی یعقوب، تاریخ الیعقوبی، تحقیق عبدالامیر مهنا، موسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعه، تحقیق سید حسن امین، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۶ق.
- همو، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، ۱۳۶۲ش.
- بلاذری، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، احسان عباس، عبدالعزیز دوری، محمد حمید الله، موسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت.
- ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین علیه‌السلام، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه عملیه قم، قم، ۱۳۷۸ش.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، المعروف بتاریخ الامم و الملوک، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۸۷۹م.
- همو، تاریخ طبری یا تاریخ الرسل و الملوک، ترجمه ابوالقاسم پاینده، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران، ۱۳۵۲ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، رجال، تحقیق جواد قیومی اصفهانی، قم، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم، ۱۳۷۳ ش.
- نویری، نهایه الارب فی فنون الادب، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، امیرکبیر، تهران، ۱۳۶۴ش.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، ۱۳۶۵ ش.