اجل مسمی

مقاله نامزد خوبیدگی
از ویکی شیعه
(تغییرمسیر از أجل حتمی)

اَجَل مُسَمَّی اصطلاحی قرآنی است به‌معنای پایان معین و حتمی یک چیز. اجل مسمی در مقابل اجل مُعَلَّق قرار دارد که به پایان چیزی می‌گویند که ممکن است کم و زیاد شود.

در قرآن اجل مسمی درخصوص انسان هم به‌کار رفته است که مفسران دیدگاه‌های مختلفی درباره آن مطرح کرده‌اند؛ ازجمله گفته‌اند: منظور از اجل مسمی، زمان قطعی مرگ انسان است. همچنین به‌عقیده برخی، اجل مسمی همان جهان آخرت است.

مفهوم‌شناسی

اَجَلِ مُسَمّیٰ از دو واژهٔ اَجَل و مُسَمّیٰ تشکیل شده است: اجل به دوره زمانی یا آخرِ دوره زمانی چیزی می‌گویند؛[۱] مُسَمی نیز به معنای معین و مشخص است.[۲]

در قرآن، اجل گاه با قید «مُسَمّیٰ» به‌کار رفته است که مفسران به آن اجل مسمی می‌گویند و گاه بدون‌قید آمده است که در برخی موارد مانند آیه دوم سوره انعام، از آن با نام‌های اجل غیرمسمی، قضای غیرمحتوم و اجل معلق تعبیر می‌شود.[۳]

تفسیرهای مختلف

اجل مسمی اصطلاحی قرآنی است و ۲۱ بار در زمینه‌های مختلف در قرآن به‌کار رفته است.[۴] برای مثال در آیه ۲۸۲ سوره بقره درخصوص قرض به‌کار رفته است که معنایش تعیین زمانی معین برای این کار است.[۵]

در قرآن واژه اجل مسمی درباره انسان در آیه ۲ سوره انعام به‌کار رفته است:‌ «هُوَ الَّذِى خَلَقَكُم مِّن طِينٍ ثُمَّ قَضىَ أَجَلًا وَ أَجَلٌ مُّسَمًّى عِندَهُ» (او کسى است كه شما را از گِل آفرید؛ آنگاه اجلى مقرر کرد و اجل معین پیش اوست).

درخصوص معنای اجل مسمی در این‌گونه آیات، دیدگاه‌های مختلفی میان مفسران شکل گرفته است:[۶]

  • گروهی می‌گویند منظور از آن، دوره زمانی زندگی انسان، از زمان مرگ تا آغاز قیامت است؛ درمقابل دوره زندگی انسان در دنیا که اجل غیرمسمی است.[۷]
  • برخی اجل مسمی را همان جهان آخرت می‌دانند.[۸]
  • دیدگاه بعضی این است که منظور از اجل مسمی پایان عمر انسان‌هایی است که هنوز زنده‌اند؛ در مقابلِ پایان عمر کسانی که مرده‌اند.[۹]
  • برخی بر این باورند که معنای اجل مسمی، مرگ انسان است.[۱۰]
  • به‌باور علامه طباطبایی، اجل مسمی و اجل غیرمسمی (معلَّق) هردو به‌معنای زمان پایان زندگی انسان است؛ با این تفاوت که اجل مسمی زمانی است که انسان قطعاً در آن زمان می‌میرد و تنها خدا به آن علم دارد؛ اما اجل معلق زمان مرگ هر انسان براساس شرایط جسمی او است که ممکن است باتوجه به عوامل خارجی، کم و زیاد شود.[۱۱]

تفاوت با اجل مُعَلَّق

به‌باور علامه طباطبایی، تفاوت اجل مسمی و اجل معلق این است که اجل مسمی حتمی است و در آن بَداء(تغییر و دگرگونی) حاصل نمی‌شود؛ اما در اجل معلق بداء حاصل می‌شود. به‌عبارت دیگر در اجل مسمی دعا، صدقه و هر کاری که در اجل معلق مؤثر است، هیچ تأثیری ندارد.[۱۲] همچنین براساس آیات قرآن به‌ویژه آیه ۲ سوره انعام که اجل مسمی را نزد خدا می‌داند، نتیجه گرفته‌اند که زمان اجل مسمی را تنها خداوند می‌داند.[۱۳]

جستارهای وابسته

پانویس

  1. قرشی، قاموس قرآن، ذیل واژه «اجل».
  2. قرشی، قاموس قرآن، ذیل واژه «اسم».
  3. بیات، «اجل معلق و اجل مسمی از منظر آیات و تجلی آن در روایات»، ص۸.
  4. قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۲، ص۴۱۰
  5. مکارم، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۸۳.
  6. طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص۴۲۳و۴۲۴.
  7. طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص۴۲۳.
  8. طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص۴۲۴.
  9. طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص۴۲۴.
  10. طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص۴۲۴.
  11. طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۷، ص۹و۱۰.
  12. طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۷، ص۹.
  13. طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۷، ص۸.

منابع

  • بیات، محمدحسین، «اجل معلق و اجل مسمی از منظر آیات و تجلی آن در روایات»، سراج منیر، ش۲۲، ۱۳۹۵ش.
  • طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامىِ جامعه مدرسين حوزه علميه قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
  • طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
  • قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، ۱۳۸۳ش.
  • قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، تهران،‌ دارالکتب اسلامیه، چاپ ششم، ۱۳۷۱ش.
  • مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.