سید محمدعلی حسینی شهرستانی (۱۳۰۱- ۱۳۸۶ق) ملقب به هبةالدین از خاندان شهرستانی از علمای قرن ۱۴ق است. او از درس محمدکاظم خراسانی، سید محمدکاظم یزدی و فتح الله شریعت اصفهانی بهره برد. شهرستانی بیش از صد جلد کتاب و رساله در علوم و زمینه‌های مختلف تالیف کرده است.
 | |
| شناسنامه | |
|---|---|
| نام کامل | سید محمد علی حسینی شهرستانی |
| لقب | هبة الدین، شهرستانی |
| نسب | نواده میرزا مهدی شهرستانی با سی واسطه به زید بن علی بن الحسین |
| زادروز | ۲۴ رجب ۱۳۰۱ق |
| شهر تولد | سامرا |
| تاریخ درگذشت | ۱۳۸۶ق |
| اطلاعات علمی و مذهبی | |
| اساتید | محمد کاظم خراسانی فتح الله شریعت اصفهانی سید محمد کاظم یزدی |
| تألیفات | الانتقاد حول تصحیح الاعتقاد ، مواهب المشاهد فی واجبات العقاید ، وقایة المحصول فی شرح کفایة الاصول... |
شهرستانی در فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی زمان خود مشارکت داشت. تأسیس مدارس اسلام و اصلاح و نیز تأسیس دعوتخانه در بحرین، انتشار نشریه‌های العلم و المرشد و تأسیس کتابخانه عمومی الجوادین از خدمات اجتماعی شهرستانی است. او در مبارزه با دولت‌های استعماری در جریان جنگ جهانی اول نیز نقش داشت.
ولادت و وفات
سید محمدعلی فرزند سید حسین حائری ملقب به هبة الدین و معروف به شهرستانی، از علمای قرن ۱۴ است، وی در ۲۴ رجب ۱۳۰۱ق در سامرا به دنیا آمد. مادرش از سادات شهرستانی اصفهان و از نوادگان میرزا مهدی شهرستانی است. نسب هبة الدین، با سی واسطه به زید بن علی بن الحسین می‌رسد.[۱][۲][۳] هبة الدین لقبی است که از روز ولادت به ایشان داده شده است. ادعا شده است در شب ولادت او، میرزا علی فرزند مرعشی شهرستانی، امام زمان(عج) را در خواب می‌بیند به وی دستور می‌دهد که نام این مولود را محمد علی و لقب وی را هبة الدین بگذارند.[۴]
شهرستانی در روز ۲۶ شوال ۱۳۸۶ق[۵] در بغداد درگذشت و پیکرش در ضلع شرقی حرم کاظمین جنب درب ورودی کتابخانۀ خودش که «کتابخانه جوادین» نام دارد، به‌خاک سپرده شد.[۶]
تحصیلات
شهرستانی دوران کودکی‌اش را در کربلا سپری کرد. وی از ده سالگی به تحصیل مقدمات و دروس ابتدایی اشتغال ورزید، علاوه بر علوم متداول ادبی چون (صرف، نحو، منطق، معانی، بیان، بدیع) علم عروض را فرا گرفت، و از علوم حساب، هندسه، هیئت، تاریخ، حدیث، رجال و درایه فارغ التحصیل گردید. در خلال این مدت، به مطالعه ملل و نحل و مباحث فلسفی و کلامی نیز اشتغال داشت و با برخورداری از قریحه تألیف و نویسندگی در این مقطع سنی، به تألیف کتاب‌هایی در علوم مزبور به نظم و نثر پرداخت. در نوزده سالگی از کربلا به نجف عزیمت و در مجلس درس اساتیدی چون محمد کاظم خراسانی، سید محمد کاظم یزدی و فتح الله شریعت اصفهانی حضور پیدا کرد.[۷]
آثار
تألیفات شهرستانی در علوم و زمینه‌های مختلف از یک صد جلد کتاب و رساله تجاوز می‌کند، گفته شده است او با اینکه در اثر تألیفات فراوان و چشم‌درد شدید، بینایی‌اش ضعیف شده بود، در عین حال شبانه‌روز به طور معمول حدود چهل صفحه می‌نوشت.[۸]
اندیشه هماهنگی علم و دین
یکی از دغدغه‌های هبةالدین شهرستانی، نشان دادن هماهنگی دستاوردها و کشفیات علوم جدید تجربی با باورها و آموزه‌های دینی بود. او این اندیشه را بخصوص در آثاری درباره علم نجوم جدید پی‌گیری کرد. در کتاب اسلام و هیئت که مشهورترین اثر او در این زمینه است او به پرسش‌هایی درباره نسبت کشفیات نجوم جدید مانند چرخش زمین با آیات قرآن و روایات می‌پردازد.[۹] او بر این باور است که اسلام در هماهنگی با هیئت و فلسفه قدیم نبود؛ پس با ابطال آن هیئت، این دین تعارضی با هیئت و فلسفه جدید پیدا نمی‌کند. از سوی دیگر او بر آن است که پیامبر(ص) از حقایقی خبر داده که امروزه علم جدید بدان دست یافته است.[۱۰]
فعالیت‌های اجتماعی- سیاسی
خدمات اجتماعی
- تأسیس مدرسه اصلاح در بحرین
- تأسیس مدرسه اسلام در بحرین
- تأسیس دعوتخانه در بحرین، این دعوتخانه، در مقابل دعوت‌خانه‌های مبلّغان مسیحی در بحرین احداث شد.
- شرکت فعّال در تأسیس مجله المرشد
- انتشار مجله العلم در سال ۱۳۲۸ق در نجف که قریب دو سال ادامه یافت. گفته شده است رویکرد اصلاحی این مجله تا آن زمان، در حوزه علمیه نجف بی‌سابقه بود و به همین جهت، بین او و سید عبدالحسین شرف‌الدین درگیری‌های قلمی به وجود آمد.[۱۱]
- تأسیس کتابخانه عمومی الجوادین در کنار حرم کاظمین در سال ۱۳۶۰ق.
مجاهدات
شهرستانی در جریان جنگ جهانی اول میان عثمانی و کشورهای دول متفق یکی از رهبران مبارزه بود که از اول سال ۱۳۲۳ق تا آخر ربیع الثانی ۱۳۳۴ق برای جهاد با دشمنان مسافرت می‌کردندو در طول این مدت از سواحل فرات تا بصره و از سواحل دجله تا کوت العماره مشغول مجاهده بودند. در سال ۱۳۳۲ق جنگ نخست جهانی آغاز شد. شیخ الاسلام استانبول، به عنوان رهبر معنوی مسلمانان و برترین مقام دینی دولت عثمانی ضمن صدور اطلاعیه‌ای مردم را به جهاد و مقاومت در برابر فرانسه، بریتانیا و روسیه فرا خواند. هر چند این فتوا در ۲۳ محرم ۱۳۳۳ق درهمه مساجد بغداد خوانده شد ولی دانشمندان دینی دست پرورده عثمانیان نه تنها آن را تأیید نکردند، بلکه با ارسال پیام‌های محرمانه دولت بریتانیا را مورد حمایت و تشویق قرار دادند.البته مقام‌های رسمی مذهبی در این موضع گیری تنها نبودند، بلکه نمایندگان عراق در پارلمان عثمانی و عراقیان پرورش یافته در مدرسه های نظامی استانبول نیز از سلطان عثمانی روی گردانده، برای خدمت به ملکه بریتانیا به رقابت پرداختند. در چنین شرایطی اقلیت شیعیان به پیروی از فقیهان نجف احساس مسؤولیت کرده، سرنوشت خویش را با سرنوشت دولت سست بنیاد عثمانی پیوند زدند.[۱۲] در چنین موقعیتی سید هبة الدین همراه روحانیان بزرگی همچون شیخ الشریعه اصفهانی، میرزا مهدی خراسانی فرزند محمد کاظم خراسانی و سید مصطفی کاشانی پدر سید ابوالقاسم کاشانی پرچم مقدس بارگاه علی علیه‌السلام برداشته، در میان شعارهای پیوسته مردم سمت جبهه روان شد.
انقلاب عراق
در پی شکست عثمانی و اشغال عراق توسط انگلیس در سال ۱۳۳۸ق/۱۹۲۰م شهرستانی در انقلاب عراق شرکت کرد و تحت ریاست محمد تقی شیرازی با انگلیس به نبرد پرداخت. در بحبوحه این نبرد، میرزای شیرازی در ۱۳۳۸ق. رحلت کرد و شهرستانی با گروهی دیگر دستگیر و در دادگاه به اعدام محکوم شد، نه ماه از این جریان گذشته بود که در ۱۳۳۹ق از حکومت انگلیس فرمان عفو عمومی صادر شد و او از زندان آزاد گردید.[۱۳]
تلاش برای وحدت
شهرستانی با اندیشمندان اهل سنت مقیم مصر، محمد عبدُه و محمدرشید رضا، صاحب مجله «النهار» و گردانندگان مجلات «المُقْتَطَف» و «الهِلال» ارتباط برقرار ساخت و میان مراکز فرهنگی شیعه و سنی در عراق، مصر و سوریه پیوند پدید آورد.[۱۴] در این دوران که نهضت مشروطه‌خواهی در ایران بالا گرفت، شهرستانی به حمایت از مشروطه برخاسته، با شرکت در محافل آزادیخواهان، آنها را در گزینش شیوه های درست مبارزه یاری داد. در ۱۳۲۸ق نخستین شماره ماهنامه دینی، فلسفی و علمی «العلم» انتشار یافت. این ماهنامه دو سال منتشر شد ولی خبر پیوستن گروهی از مسلمانان بحرین به آیین مسیحیت باعث شد که او راهی بحرین شود. بدین ترتیب دفتر مجله العلم برای همیشه بسته شد. پس از سفر به بحرین او راه هندوستان پیش گرفت. قصد شهرستانی این بود که پس از گفتگو و تشکیل انجمن‌های مذهبی، راهی ژاپن شود؛ ولی دیدار با سید جلال الدین مؤیّد الاسلام حسین کاشانی،[یادداشت ۱] نویسنده روزنامه حبل المتین،[یادداشت ۲]در کلکته و توصیه او در عدم مسافرت به ژاپن او را از این تصمیم منصرف کرد. کاشانی در آن سال‌های بحرانی، که شمارش معکوس جنگ نخست جهانی آغاز شده بود، سفر به ژاپن را سودمند نمی دانست.
هبة الدین پس از هند راهی یمن، حجاز و سپس عراق شد و در این کشورها به فعالیت‌های اصلاحی و تقریبی اهتمام ورزید. [۱۵]
او همچنین اثری به نام رمضان رمز تقریب القلوب و تألیف الشعوب دارد که در آن ماه رمضان را از تجلیات وحدت مسلمانان می‌داند.[۱۶]
مسئولیت‌ها
همایش بزرگداشت
همایش بزرگداشت علامه شهرستانی از سوی دانشگاه کوفه و دانشگاه اسلامی لندن طی روزهای چهارشنبه و پنج‌شنبه ۱۱ و ۱۲ فروردین ۱۳۸۹ش در محل دانشکده ادبیات دانشگاه کوفه برگزار گردید. در این همایش، ده‌ها مقاله از سوی استادان این دانشگاه و شماری از میهمانان ارائه گردید. کتاب «السید هبةالدین الحسینی الشهرستانی، حیاته و نشاطه العلمی و الاجتماعی (۱۳۰۱ _ ۱۳۸۶ق)» به سفارش مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه و به همت سید عبدالستار الحسنی منتشر شده و مبسوطترین کتاب در سرگذشت اوست.[۱۸]
پانویس
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۲۶۱.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۶، ص۳۵۰.
- ↑ شهرستانی، اسلام و هیئت، ص۵۱۷.
- ↑ شهرستانی، اسلام و هیئت، ص۵۱۶.
- ↑ حائری، روزشمار شمسی، ۱۳۸۶ش، ص۷۸۹.
- ↑ ستارگان حرم کاظمین، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۲۶۱؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۶، ص۳۵۰.
- ↑ شهرستانی، اسلام و هیئت، ص۵۲۶.
- ↑ برای نمونه نک: اسلام و هیئت، ص۱۳۷
- ↑ شهرستانی، اسلام و هیئت، ص۵۵-۵۶
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۲۶۱؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۶، ص۳۵۰.
- ↑ زندگینامه سید هبة الدین شهرستانی، پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران.
- ↑ آل طعمه، «السید هبة الدین الشهرستانی و دوره الفکری و السیاسی فی کربلاء»، ص۱۱۷
- ↑ روحانی هوشمندِ شیعه در دولت و سیاست عراق، خبرآنلاین.
- ↑ روحانی هوشمندِ شیعه در دولت و سیاست عراق، خبرآنلاین.
- ↑ پیشگامان تقریب: ۱. سید هبة الدین شهرستانی ۲. شیخ محمد عرفه، ص۱۲۸.
- ↑ روحانی هوشمندِ شیعه در دولت و سیاست عراق، خبرآنلاین.
- ↑ مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه.
یادداشت
- ↑ جلال الدين الحسينی مويد الاسلام در روز شنبه ۱۳ رجب ۱۲۸۰ق در كاشان به دنيا آمد و شب ۲۴ آذر برابر با ۲۴ رجب ۱۳۴۹ق برابر با ظهر روز ۱۹ آذر ۱۳۰۹ش در كلكته دچار حمله قلبی شد و پس از يكسال طبق وصيت وی جسدش را به ايران حمل نموده و در مشهد مقدس در ايوان عباسی دفن كردند .
- ↑ حَبْلُ الْمَتین، روزنامه‌ای چاپ کلکته (بنگال هند) که در دورانی طولانی از نامدارترین و بانفوذترین روزنامه‌های فارسی ـ زبان بوده‌است. این روزنامه را سید جلال‌الدین حسینی کاشانی ملقب به مؤیدالاسلام (کاشان، ۱۳ رجب ۱۲۸۰ق / ۴ دی ۱۲۴۲ش / ۲۵دسامبر ۱۸۶۳م ـ کلکته، ۲۴ آذر ۱۳۰۹ش / ۱۵ دسامبر ۱۹۳۰م) منتشر می‌کرد.وی به نام خود و یا مؤسسۀ حبل‌المتین، نشریات متعددی در کلکته، و روزنامه‌ای در تهران انتشار داده است.دائرةالمعارف بزرگ اسلامی
منابع
- آل طعمه، سلمان هادی، السید هبة الدین الشهرستانی و دوره الفکری و السیاسی فی کربلاء، کتاب شیعه، شماره ۱۷ و ۱۸، بهار و تابستان ۱۳۹۷ش.
- امین، محسن، اعیان الشیعه، دار التعارف للمطبوعات، بیروت(لبنان)، ۱۴۰۶ق.
- مدرس تبریزی، میرزا محمد علی، ریحانةالادب، کتابفروشی خیام، تهران، ۱۳۶۹ ش، سوم.
- هبه الدین شهرستانی، مترج؛ خسروشاهی، سید هادی، اسلام و هیئت، بوستان کتاب، قم، ۱۳۹۱ ش، دوم.
- السید هبة الدین الحسینی الشهرستانی، حیاته و نشاطه العلمی و الاجتماعی، به همت السید عبدالستار الحسنی،موسسه تراث الشیعه(که مبسوطترین کتاب در سرگذشت ایشان است.)قم،۱۴۲۹ق.
- اسلام و هیئت،سیدهبة الدین شهرستانی، ترجمه سیدهادی خسروشاهی، بوستان کتاب قم، ۱۳۸۷ش.
- هبة الدین الشهرستانی، سید محمد مهدی علوی سبزواری، مطبعه الآداب، نجف اشرف، ۱۳۴۸ق.
- هبة الدین شهرستانی ستاره سامرا، عباس عبیری، دفتر تبلیغات اسلامی، تهران،۱۳۷۳ش.
- پیشگامان تقریب: ۱. سید هبة الدین شهرستانی ۲. شیخ محمد عرفه، اندیشه تقریب، ش۹، زمستان ۱۳۸۵ش.
- ستارگان حرم کاظمین، مجله فرهنگ زیارت، مهر ماه سال ۱۳۸۸ش، شماره ۳.
- روحانی هوشمندِ شیعه در دولت و سیاست عراق، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۱ بهمن ۱۳۹۵، تاریخ بازدید: ۱۱خرداد ۱۴۰۲.
- زندگینامه سید هبة الدین شهرستانی، پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران، تاریخ درج مطلب: ۷ خرداد ۱۴۰۱، تاریخ بازدید: ۱۱ خرداد ۱۴۰۲.