قربانعلی محقق کابلی

قربانعلی محقق کابلی

اطلاعات فردی
نام کامل	قربان‌علی محقق کابلی
لقب	آیت‌الله • آیت‌الله‌العظمی
تاریخ تولد	۸ خرداد سال ۱۳۰۷ش
محل زندگی	قم
تاریخ وفات	۲۰ خرداد سال ۱۳۹۸ش
محل دفن	قم- حرم حضرت معصومه(س)
شهر وفات	قم
اطلاعات علمی
استادان	سیدابوالقاسم خویی • محمدباقر زنجانی • سیدمحسن حکیم
محل تحصیل	کابل • نجف
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
سیاسی	تأسیس سازمان دفاع از حریم اسلامی، دبیر شورای نظارت حزب وحدت اسلامی
وبگاه رسمی	وبگاه آیت الله العظمی محقق

قربانعلی محقق کابلی ( ۱۳۰۷-۱۳۹۸ش) از مراجع تقلید شیعه اهل افغانستان بود. او پس از سقوط طالبان، شیعیان افغانستان را به مشارکت در نظام سیاسی این کشور تشویق کرد. محقق کابلی حدود ۲۰ سال (۱۳۳۲ - ۱۳۵۱ش) در حوزه علمیه نجف تحصیل کرد. او پس از کودتای کمونیستی سال ۱۳۵۷ش در افغانستان، به مبارزه علیه دولت کابل پرداخت و پس از تأسیس حزب وحدت اسلامی، مسئولیت شورای نظارت آن را به‌عهده گرفت. محقق کابلی در قم درس خارج فقه تدریس می‌کرد. کتاب پنج جلدی المباحث الفقهیة از آثار اوست. او در برخی مسائل اجتماعی نظرات خاص داشت از جمله شیربها را حرام می‌دانست. کابلی در سال ۱۳۹۸ش در قم درگذشت و در حرم حضرت معصومه(س) دفن شد.

زندگی‌نامه

قربانعلی محقق کابلی، فرزند محمدرضا در ۸ خرداد سال ۱۳۰۷ش (۱۰ ذی‌الحجه ۱۳۴۶ق) در دره ترکمن، در ولایت پروان افغانستان به دنیا آمد. دروس مقدماتی اسلامی را در زادگاه خود فرا گرفت و سپس به کابل رفت و در ۱۳۳۲ش مقیم نجف شد.
محقق کابلی در شامگاه ۲۰ خرداد سال ۱۳۹۸ش در قم فوت کرد. پیکر او در ۲۳ خرداد در حرم حضرت معصومه در قم دفن شد.

تحصیل در نجف

محقق نزد سید عبدالاعلی سبزواری، کاظم تبریزی، عبدالحسین رشتی و محمدتقی آل‌رازی، رسائل و مکاسب را فراگرفت. صدرا و مجتبی لنکرانی استادان کفایة الاصول وی بودند. شرح منظومه سبزواری را نزد عباس قوچانی شاگردی کرد.

کابلی از زمستان ۱۳۳۴ش درس خارج فقه را با محمدباقر زنجانی شروع کرد. دو سال بعد در درس خارج فقه سید محسن حکیم و سید حسین حمامی و در درس خارج اصول خویی و حسین حلی شرکت نمود. کابلی مدت کوتاهی را نیز در درس‌های آیت الله خمینی شرکت می‌کرد. محقق کابلی هم‌زمان با تحصیل درس خارج، کتاب‌هایی چون شرح لمعه، قوانین، رسائل و مکاسب و کفایةالاصول را برای طلاب علوم دینی تدریس می‌کرد.

بازگشت به کابل

محقق کابلی، در ۲۲ اسفند سال ۱۳۵۱ش به کابل بازگشت و تا اواخر ۱۳۵۷ش در آنجا ماند. تدریس علوم دینی، تبلیغ معارف اسلامی و تاسیس چند مرکز اسلامی از فعالیت‌های وی در این مدت در کابل است. او مدرسه جامعةالاسلام را تاسیس کرد که از مراکز فعال برای طلاب علوم دینی است. همچنین ساخت مسجد امام خمینی را آغاز نمود که در اثر کودتای کمونیستی ناتمام ماند و چند سال بعد تکمیل شد. مراسم اهل‌بیت نیز به خصوص عزاداری در ماه محرم و صفر، سخنرانی‌های جمعه و رمضان از سوی محقق کابلی برگزار می‌گردید.

اوایل دهه پنجاه، پس از رواج تبلیغات کمونیستی، نقد و مبارزه با اندیشه‌های آن در حوزه علمیه کابل آغاز شد. قربان‌علی محقق، همگام با واعظ بهسودی، محمدامین افشار و اسماعیل مبلغ و دیگران به سخنرانی و روشنگری پرداخت. این فعالیت‌ها به شروع نهضت اسلامی در درون نیروهای شیعه منجر شد. کودتای حزب دموکراتیک خلق افغانستان در اردیبهشت (ثور) ۱۳۵۷ش و مخالفت و سرکوب فعالان اسلامی، بر روند شکل‌گیری گروه‌های اسلامی شدت بخشید. از این‌رو افرادی از جمله محقق به کشورهای همسایه مانند پاکستان و ایران رفتند.

مهاجرت به پاکستان و ایران

محقق کابلی و شهید عارف حسینی رهبر سابق شیعیان پاکستان

محقق کابلی در بهمن سال ۱۳۵۷ش وارد پاکستان شد و برخی احزاب جهادی افغانستان مقیم پاکستان مانند حزب اسلامی و جمعیت اسلامی از او دعوت به همکاری کردند. برخی نیز پیشنهاد اقامت و فعالیت در کویته، مرکز بلوچستان را دادند. او پس از مدت کمی، در زمستان ۱۳۵۸ش، برای ملاقات با آیت الله خمینی و علمای افغانستانی مقیم قم، به ایران سفر کرد. در آن زمان یکسال از انقلاب اسلامی ایران می‌گذشت و بیشتر فعالان شیعه افغانستانی در ایران فعالیت می‌کردند.

محقق ابتدا در مشهد و سپس در قم مقیم گشت. اقامت او در ایران تا اردیبهشت ۱۳۷۱ش و ورود مجاهدین به کابل طول کشید. در این مدت، او چند سال اول را به تدریس رسائل و مکاسب می‌پردازد و تدریس خارج فقه را در سال‌های آخر شروع کرد.

بازگشت به کابل

سقوط دولت کمونیستی در کابل و ورود مجاهدین به آن، سبب گردید که محقق کابلی در اردیبهشت ۱۳۷۱ش به عنوان دبیر شورای عالی نظارت بر حزب وحدت اسلامی به کابل بازگردد. او نماز جمعه شیعیان کابل را برپا کرد و با وجود درگیری گروه‌های مجاهدین با یکدیگر و تهاجم شدید به مواضع حزب وحدت اسلامی در مناطق شیعه‌نشین، اقامه نماز را تا یکسال ادامه داد.

مرجعیت

محقق پس از اینکه چند بار مسجد و خانه محل اقامت وی در کابل مورد اصابت راکت و گلوله قرار گرفت، در بهار ۱۳۷۲ش به ایران بازگشت. او در زمستان ۱۳۷۲ش، رساله توضیح المسائل خود را منتشر کرد و در فروردین (حمل) ۱۳۷۳ش، دفتر وی در قم افتتاح شد. دفاتر وی همچنین در شهرهای بزرگ ایران و افغانستان مانند تهران، مشهد، اصفهان، کابل، هرات و مزار شریف و نیز در کویته پاکستان فعال است. کابلی به تدریس خارج فقه در حوزه علمیه قم اشتغال داشت. برخی معتقدند کابلی محبوبیت بسیاری در نزد شیعیان به خصوص هزاره‌های شیعه دارد. پس از فوت محقق کابلی، محمدباقر فاضلی بهسودی از شاگردان برجسته ایشان به عنوان جانشین وی برگزیده شد و دفتر مرجعیت محقق از ۱۳۹۸ش به بعد تحت رهبری فاضلی بهسودی به فعالیت خود ادامه داد. فاضلی در دوره حیات محقق کابلی مسئولیت پاسخگویی به استفتائات دفتر وی را به عهده داشت و دو سال قبل از فوت محقق بجای ایشان تدریس درس خارج را نیز شروع کرده بود.

نظرات خاص

محقق کابلی در برخی موضوعات و مسائل اجتماعی، نظر فقهی خاص داشت. از نظر او شیربها حرام بود و بالا بودن مهریه، جهیزیه و دیگر هزینه‌های ازدواج را مصداق افراط و اسراف و خلاف احتیاط و شبهه‌ناک می‌دانست. همچنین از سخنرانان، مداحان، نوحه‌خوانان و عزاداران خواست که از اقدام به قمه‌زنی و برهنه شدن و ذکر مطالبی که باعث تحریف اذهان، نشر خرافات و غلو می‌شود، خودداری کنند.

فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی

جلد کتاب تحریر العروة الوثقی

آیت‌الله کابلی پیش از مرجعیت، سوابق سیاسی و جهادی داشته است. او در اقامت کوتاه خود در کویته، به اتفاق عده‌ای از مهاجرین افغانستانی، سازمان دفاع از حریم اسلامی را تأسیس کرد. این سازمان در قم تبدیل به اتحادیه علماء افغانستان شد و مدتی بعد در گروه پاسداران جهاد اسلامی افغانستان ادغام گردید. محقق پس از آن در تلاش مشترک با برخی افراد دیگر برای وحدت گروه‌های شیعه، در ائتلاف‌های متعدد این گروه‌ها حضور داشت. این تلاش‌ها سرانجام به تشکیل حزب وحدت اسلامی افغانستان در تابستان ۱۳۶۸ش در بامیان منجر شد. محقق کابلی در جلسه افتتاحیه حزب وحدت به عنوان دبیر شورای‌عالی نظارت انتخاب گردید. او پس از سقوط حکومت طالبان، چندین بار به افغانستان سفر کرد و در بیانیه‌ها و سخنرانی‌های متعدد، بر مشارکت شیعیان در انتخابات ریاست جمهوری و پارلمان افغانستان و توصیه به دولت افغانستان برای کاهش تبعیض و فساد تأکید کرده است.

آثار

آثاری از آیت‌الله محقق کابلی در زمینه فقه و اصول، اخلاق و احکام منتشر شده است. کتاب‌های مباحث الفقهیه که ۵ جلد آن منتشر شده، الخمس، تحریر العروة و وظیفة القضات از آثار فقهی وی است. منهاج الصلحاء، رساله عملیه وی به عربی و کتاب مناسک حج، در توضیح احکام حج در شمار نوشته‌های وی قرار دارد.