کلاله

کَلالَه (عربی: کلالة) کسی است که پدر، مادر و فرزندی ندارد که از او ارث ببرند. احکام ارث کلاله در قرآن و فقه آمده است.

مفهوم شناسی

کلاله در لغت به کسی می‌گویند که نه پدر و مادری دارد و نه فرزندی. در نظام قبیله‌ای چنین کسی کلّ به شمار می‌آید که وابستگی او به بستگانش از میان رفته و طفیلی دیگران است.

آیات کلاله

قرآن کریم در آیات ۱۲ و ۱۷۶ سوره نساء‌ به احکام ارث کلاله پرداخته است. نمودار این احکام قرآنی به شکل زیر است:

نمودار (۱) ارث تک برادر از کلاله	نمودار (۲) ارث تک خواهر از کلاله	نمودار (۳) ارث دوخواهر از کلاله
سهم ارث تک برادر (100٪)	سهم تک خواهر (50٪)     سهم ارث دیگران (50٪)	سهم ارث دیگران (34٪)     دو خواهر (66٪)
نمودار (۴) ارث برادران و خواهران کلاله	نمودار (۵) ارث خواهر و برادر کلاله	نمودار (۶) ارث خواهران و برادران کلاله
یک برادر (50٪)     یک خواهر (25٪)     یک خواهر (25٪)	سهم یک خواهر یا برادر (16.66٪)     سهم یک خواهر یا برادر (16.66٪)     سهم دیگران (66.66٪)	سهم دیگران (66.66٪)     مجموع سهم خواهران و برادران (33.33٪)

حکم ارث کلاله

در آغاز اسلام، این پرسش وجود داشته که اگر کلاله بمیرد، چه کسی وارث او است؟ چراکه پدر و مادر و فرزندی ندارد که میراث او را تقسیم کنند و سهم ارث دیگران هم مشخص نیست. از این رو قرآن کریم به این پرسش پاسخ داده و تقسیمات آن را بیان کرده است:

وارث	حکم	آیه	نمودار
تک‌برادر پدری کلاله	همه ارث را می‌برد	نساء ۱۷۶	۱
تک‌خواهر پدری کلاله	نصف ارث را می‌برد	نساء ۱۷۶	۲
دو خواهر پدری کلاله	دو سوم ارث را می‌برند	نساء ۱۷۶	۳
خواهران و برادران پدری کلاله	مذکر دو برابر مؤنث ارث می‌برد	نساء ۱۷۶	۴
یک یا دو خواهر و برادر مادری کلاله	هرکدام یک ششم ارث می‌برند	نساء ۱۲	۵
سه یا بیشتر برادر و خواهر مادری کلاله	مجموعا یک سوم ارث می‌برند	نساء ۱۲	۶

نکته‌ها

• در آیه ۱۲ سوره نساء سهم ارث خواهر و برادر کلاله، یک ششم ذکر شده اما در آیه ۱۷۶ سوره نساء،‌ سهم خواهر نصف و سهم برادر تمام ارث است. طبق آموزه‌های اهل بیت علیهم السلام در فقه شیعه، این دو آیه تضادی با هم ندارند و یکی درباره خواهر و برادر مادری و دیگری درباره خواهر و برادر ابوینی یا پدری است چرا که ارث افراد بسته به سهم واسطه است. بنابر این سهم خواهر و برادر مادری به قدر سهم مادر، یک سوم است.

• با آن که در آیات قرآن تاکید شده تقسیم ارث پس از کسر مورد وصیت و دیون میت انجام شود اما درباره کلاله این عبارت وجود دارد که «مِن بَعْدِ وَصِیهٍ یوصی بهَِا أَوْ دَینٍ غَیرَْ مُضَارٍّ»(نساء ۱۲). گفته شده فعل مجهول در این عبارت به این معنا است که دیگران روی وصیت کلاله، تأثیر نگذارند و نیز وصیت و دین او به وارثان ضرر نزند. این احتمال وجود دارد که کلاله به دلیل تنها بودن تمایل نداشته باشد که ارث وی به وراث برسد.

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع

• زبدة البیان فی احکام القرآن، مقدس بن اردبیلی احمد بن محمد، مکتبة المرتضویه، تهران، بی‌تا
• تفسیر جامع آیات الاحکام، قربانی لاهیجی زین العابدین، نشر سایه، تهران، ۱۳۸۴