کَلالَه کسی که پدر، مادر و فرزندی ندارد که از او ارث ببرند. احکام ارث کلاله در قرآن و فقه آمده است.
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیات کلاله |
| واقع در سوره | نساء |
| شماره آیه | ۱۲ و ۱۷۶ |
| جزء | ۴و ۶ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | فقهی |
| درباره | احکام ارث کلاله |
| آیات مرتبط | آیات ارث |
مفهوم‌شناسی
کلاله به کسی می‌گویند که نه پدر و مادری دارد و نه فرزندی.[۱] در نظام قبیله‌ای چنین کسی کَلّ به شمار می‌آید[۲] که وابستگی او به بستگانش از میان رفته و طفیلی دیگران است.
آیات کلاله
قرآن کریم در آیات ۱۲ [یادداشت ۱] و ۱۷۶ [یادداشت ۲] سوره نساء به احکام ارث کلاله پرداخته است.
| نمودار (۱) ارث تک برادر از کلاله |
نمودار (۲) ارث تک خواهر از کلاله |
نمودار (۳) ارث دوخواهر از کلاله |
|---|---|---|
سهم ارث تک برادر (100٪) |
سهم تک خواهر (50٪) سهم ارث دیگران (50٪) |
سهم ارث دیگران (34٪) دو خواهر (66٪) |
| نمودار (۴) ارث برادران و خواهران کلاله |
نمودار (۵) ارث خواهر و برادر کلاله |
نمودار (۶) ارث خواهران و برادران کلاله |
یک برادر (50٪) یک خواهر (25٪) یک خواهر (25٪) |
سهم یک خواهر یا برادر (16.66٪) سهم یک خواهر یا برادر (16.66٪) سهم دیگران (66.66٪) |
سهم دیگران (66.66٪) مجموع سهم خواهران و برادران (33.33٪) |
حکم ارث کلاله
در آغاز اسلام، این پرسش وجود داشته که اگر کلاله بمیرد، چه کسی وارث او است؟[یادداشت ۳] از این‌رو قرآن کریم حکم ارث او را بیان کرده است:
| وارث | حکم | آیه | نمودار |
|---|---|---|---|
| تک‌برادر پدری کلاله | همه ارث را می‌برد | نساء ۱۷۶ | ۱ |
| تک‌خواهر پدری کلاله | نصف ارث را می‌برد | نساء ۱۷۶ | ۲ |
| دو خواهر پدری کلاله | دو سوم ارث را می‌برند | نساء ۱۷۶ | ۳ |
| خواهران و برادران پدری کلاله | مذکر دو برابر مؤنث ارث می‌برد | نساء ۱۷۶ | ۴ |
| یک خواهر یا یک برادر مادری کلاله | هرکدام یک ششم ارث می‌برند | نساء ۱۲ | ۵ |
| دو یا بیشتر برادر و خواهر مادری کلاله | مجموعا یک سوم ارث می‌برند | نساء ۱۲ | ۶ |
نکته‌ها
- در آیه ۱۲ سوره نساء سهم ارث خواهر و برادر کلاله، یک ششم ذکر شده اما در آیه ۱۷۶ سوره نساء، سهم خواهر نصف و سهم برادر تمام ارث است. طبق آموزه‌های اهل بیت(ع) در فقه شیعه، این دو آیه تضادی با هم ندارند و یکی درباره خواهر و برادر مادری و دیگری درباره خواهر و برادر ابوینی یا پدری است چرا که ارث افراد بسته به سهم واسطه است. بنابراین سهم خواهر و برادر مادری به قدر سهم مادر، یک سوم است.[۳]
- با آن که در آیات قرآن تاکید شده تقسیم ارث پس از کسر مورد وصیت و دیون میت انجام شود اما درباره کلاله این عبارت وجود دارد که «مِن بَعْدِ وَصِیهٍ یوصی بهَِا أَوْ دَینٍ غَیرَْ مُضَارٍّ» [۴] گفته شده فعل مجهول در این عبارت به این معنا است که دیگران روی وصیت کلاله، تأثیر نگذارند[۵] و نیز وصیت و دین او به وارثان ضرر نزند.[۶] این احتمال وجود دارد که کلاله به دلیل تنها بودن تمایل نداشته باشد که ارث وی به وراث برسد.[۷]
پانویس
- ↑ مقدس اردبیلی، زبدة البیان، فرائض الارث ص۶۵۳.
- ↑ لسان العرب و المنجد، واژه کلاله.
- ↑ مقدس اردبیلی، زبدة البیان، فرائض الارث ص۶۵۳
- ↑ سوره نساء، آیه۱۲.
- ↑ سایت بازاندیش
- ↑ قربانی لاهیجی، تفسیر جامع آیات الاحکام، ۱۳۸۴، ج۱۱،ص ۲۰۰
- ↑ سایت بازاندیش
یادداشت
- ↑ سوره نساء آیه ١٢: «وَلَكُمْ نِصْفُ مَا تَرَكَ أَزْوَاجُكُمْ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُنَّ وَلَدٌ ۚ فَإِنْ كَانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَكُمُ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْنَ ۚ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِينَ بِهَا أَوْ دَيْنٍ ۚ وَلَهُنَّ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْتُمْ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَكُمْ وَلَدٌ ۚ فَإِنْ كَانَ لَكُمْ وَلَدٌ فَلَهُنَّ الثُّمُنُ مِمَّا تَرَكْتُمْ ۚ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ تُوصُونَ بِهَا أَوْ دَيْنٍ ۗ وَإِنْ كَانَ رَجُلٌ يُورَثُ كَلَالَةً أَوِ امْرَأَةٌ وَلَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِكُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ ۚ فَإِنْ كَانُوا أَكْثَرَ مِنْ ذَٰلِكَ فَهُمْ شُرَكَاءُ فِي الثُّلُثِ ۚ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصَىٰ بِهَا أَوْ دَيْنٍ غَيْرَ مُضَارٍّ ۚ وَصِيَّةً مِنَ اللَّهِ ۗ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَلِيمٌ» ترجمه: نصف میراثی که زنانتان به جای می‌گذارند چنانچه فرزندی نداشته باشند سهم شماست، و اگر برای آنان فرزندی باشد، یک چهارمِ میراث حق شماست، [البته] پس از وصیتی که [در مورد اموال خود] می‌کنند یا [پس از ادای] دینی [که بر عهدۀ آنان است]. و برای زنانتان اگر فرزندی نداشته باشید یک چهارمِ میراثی است که از شما باقی می‌ماند، و چنانچه فرزندی برای شما باشد یک هشتمِ میراث شما برای آنان است، بعد از وصیتی که کرده اید یا ادای دینی [که بر ذمّۀ شماست]. چنانچه مرد یا زنی که از او ارث می‌برند «کَلاله» است، [یعنی پدر و مادر و فرزندی ندارد ولی] برادر و خواهر دارد، سهم هر یک از آن دو نفر یک ششمِ [میراث] است، و اگر بیش از این باشند در یک سومِ [میراث] شریکند، [این سهامِ برادر و خواهر] پس از وصیتی [است] که [در خصوص اموال] صورت گرفته و یا [پس از ادای] دینی [است که بر عهدۀ میت است]، [همۀ این امور در حالی است که وصیتِ میت، به وارثان] زیان نرساند، [این احکام] سفارشی است از سوی خداوند، و خدا دانا و بردبار است.
- ↑ سوره نساء آیه ١٧٦: « يَسْتَفْتُونَكَ قُلِ اللَّهُ يُفْتِيكُمْ فِي الْكَلَالَةِ ۚ إِنِ امْرُؤٌ هَلَكَ لَيْسَ لَهُ وَلَدٌ وَلَهُ أُخْتٌ فَلَهَا نِصْفُ مَا تَرَكَ ۚ وَهُوَ يَرِثُهَا إِنْ لَمْ يَكُنْ لَهَا وَلَدٌ ۚ فَإِنْ كَانَتَا اثْنَتَيْنِ فَلَهُمَا الثُّلُثَانِ مِمَّا تَرَكَ ۚ وَإِنْ كَانُوا إِخْوَةً رِجَالًا وَنِسَاءً فَلِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ ۗ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ أَنْ تَضِلُّوا ۗ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ » از تو دربارۀ «کلاله»؛ [یعنی برادران و خواهرانِ میراث بَر] فتوا می‌خواهند، بگو: خداوند دربارۀ کلاله به شما به این صورت فتوا می‌دهد: اگر مردی بی‌فرزند از دنیا برود و خواهری داشته باشد، خواهر، نصف میراثِ به جا مانده را به ارث می‌برد. و [اگر زنی بمیرد و جز یک برادر نداشته باشد] برادر، همۀ میراثِ به جا ماندۀ او را به ارث می‌برد، [البته] اگر زن فرزندی نداشته باشد، و اگر [ وارثان میت] دو خواهر باشند دو سوم میراثِ او را به ارث می‌برند، و اگر [وارثان میت] چند برادر و خواهر باشند سهم ارثِ هر مرد دو برابر زن است، خداوند [احکامش را] برای شما توضیح می‌دهد تا گمراه نشوید؛ خداوند به همه چیز داناست.
- ↑ این مطلب از ابتدای آیه کلاله برداشت می‌شود که می‌فرماید: یسْتَفْتُونَک قُلِ اللَّهُ یفْتِیکمْ فِی الْکلَالَة سوره نساء آیه ۱۷۶
منابع
- قربانی لاهیجی، زین العابدین، تفسیر جامع آیات الاحکام، تهران، نشر سایه، ۱۳۸۴ش.
- مقدس بن اردبیلی، احمد بن محمد، زبدة البیان فی احکام القرآن، تهران، مکتبة المرتضویه، بی‌تا