معارج الوصول الى معرفة فضل آل الرسول (کتاب)

معارج الوصول الى معرفة فضل آل الرسول

اطلاعات کتاب
نویسنده	محمد بن یوسف زرندی حنفی‎
موضوع	فضائل اهل بیت
زبان	عربی
اطلاعات نشر
ناشر	مجمع احیاء الثقافة الاسلامیة
تاریخ نشر	۱۴۲۵ ق

مَعارجُ الوُصول إلی مَعرفَة فَضل آلِ الرّسول و البَتول علیهم السلام کتابی به زبان عربی تالیف محمد بن یوسف زرندی حنفی (درگذشت ۷۵۰ق) است. او در این رساله کوتاه به زندگانی دوازده امام پرداخته و از صحابه و همسران رسول خدا تجلیل کرده است. مؤلف این کتاب را پس از تدوین کتاب مشهورش نظم درر السمطین نوشت. معارج الوصول در میان بزرگان اهل سنت اعتبار خاصی داشته؛ اما عالمان متقدم شیعه به آن توجه نداشته‌اند.

درباره مؤلف

جمال‌الدین محمد بن یوسف بن حسن زرندی حنفی مدنی از محدثان اهل سنت است که کتاب نظم درر السمطین را درباره فضایل خمسه آل عبا نوشته است. گفته می‌شود او در مدینه به نقل حدیث اشتغال داشته و پس از پدرش قاضی این شهر بوده است. پس از آن به شیراز رفته و تا آخر عمر در این شهر سکونت نموده و مدتی هم قضاوت را در این شهر بر عهده داشته است.

کلیات

مولف، این کتاب را به پیشنهاد بعضی از سادات دارای احترام نوشته که از او خواستند درباره فضائل ائمه اطهار و فرزندان ایشان مطالبی را گردآوری کند.

نویسنده در این رساله در صدد کشف و بیان فضائل ائمه، مناقب و مقامات عالی، کرامات گسترده، مراتب رفیعه و دیگر ویژگی‌های آنان بوده است. مؤلف در این رساله، گاه از شیوه سجع استفاده کرده و در بعضی موارد از شعر خود و دیگران بهره برده است.

مؤلف در پردازش و نحوه چینش مطالب کتاب، منابع اختصاصی نگارش یافته درباره ائمه را در اختیار نداشته که از آن‌ها بهره ببرد، چنان که خود در پایان کتاب می‌گوید در موضوع فضائل ائمه دوازده گانه نوشته‌ای را ندیده که الگوی کار خویش قرار دهد. شیوه دسته‌بندی مطالب برای همه ائمه یکسان است و پس از بیان آنکه چندمین امام است او را با عبارات بلندی می‌ستاید و القاب وی را ذکر می‌کند، سپس اخباری را درباره اطلاعات شخصی امام و در پایان هر شرح حال، عنوانی را به سخنان امام اختصاص می‌دهد.

برخی مکان تألیف کتاب را در شیراز ذکر کرده‌اند، اما در چاپ دیگر کتاب با تحقیق ماجد بن احمد العطیة آمده است: مرجح آن است که زرندی حنفی کتاب را قبل از سال ۷۴۵ق در مدینه منوره نوشت و پس از آن به شیراز سفر کرد.

ویژگی‌ها

نویسنده هر چند همچون شیعیان از ائمه با عنوان «امام» یاد می‌کند و به ترتیب شیعیان از امام اول تا امام دوازدهم را برمی‌شمارد، اما از ویژگی‌های دیگری همچون عصمت امامان سخن نمی‌گوید و از نقل اخبار خوارق عادات به دست ائمه پرهیز کرده و این موارد را گزارش نمی‌کند.

این کتاب، مطالبی نادر یا اشتباه نیز دربردارد مانند آنچه درباره غیبت امام زمان آورده و آن را در سال ۲۹۶ق می‌داند، در حالی که غیبت کبرا در سال ۳۲۹ق آغاز شده است.

منابع کتاب

مطالب این کتاب در بخش سه امام اول، گزینشی از مطالب کتاب دیگر نویسنده با عنوان «نظم درر السمطین» است. در تدوین کتاب گویا منابع زیادی در دسترس نداشته و به ویژه به منابع شیعیان در زندگانی ائمه دست نیافته است.

علاوه بر فرائد السمطین که به نظر می‌رسد از منابع اصلی این اثر به شمار می‌رود، از آثار دیگری چون السنة الکبیره نوشته عبدالله بن محمد معروف به ابوالشیخ اصفهانی، التبصره ابن الجوزی، الطبقات الکبری ابن سعد و آثار عالمان تصوف مانند حلیه الاولیاء و تاریخ الصوفیه نسوی و شواهد التصوف ابومنصور معمر نقل کرده و گرایش صوفیانه خود را نشان می‌دهد.

اهمیت کتاب

این کتاب در گذشته - با آنکه خطی بوده و چاپ نشده - نزد علمای مسلمین دارای اهمیت بسیاری بوده است. برخی از نویسندگان اهل سنت مانند سَمهودی (درگذشت ۹۱۱ ق) در جواهر العقدین، ایجی در توضیح الدلائل، ابن صباغ مالکی در الفصول المهمة، و قُندوزی (درگذشت ۱۲۹۴ق) در ینابیع المودة از این کتاب استفاده کرده‌اند. هرچند نویسندگان متقدم شیعی از آن اطلاعی نداشته، اما معاصران در کتاب‌های عبقات الانوار، المجالس السنیة، احقاق الحق و الغدیر از آن نقل کرده‌اند.

نسخ و چاپ

• نسخه‌ای در موزه آثار ایرانی در تهران که در مکه به تاریخ ۵ ذی الحجه سال ۹۱۸ق نوشته شده است.
• نسخه دیگری در کتابخانه‌ای خصوصی در برلین.

این اثر توسط انتشارات مجمع احیاء الثقافة الاسلامیة در تهران چاپ و منتشر شده است.