رساله لِقاء‌ُالله کتابی عرفانی و اخلاقی از میرزا جواد ملکی تبریزی (درگذشت ۱۳۴۳ق) با موضوع دیدار الهی به‌معنای عرفانی آن و اثبات نظریه وحدت شخصی وجود بر مبنای عارفان است.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | میرزا جواد ملکی تبریزی |
| موضوع | اخلاق و عرفان |
| زبان | فارسی |
| مجموعه | یک جلد |
| اطلاعات نشر | |
| تاریخ نشر | چاپ هفتم، سال ۱۳۸۵ش |
بخش نخست کتاب که به زبان فارسی است، در بیان معنی لقاءالله از منظر علماء شیعه و تبیین قول علماء عرفان در این باب است.
بخش دوم کتاب که به زبان عربی نگارش شده است، مولف با پذیرش نظریه وحدت شخصی وجود به بررسی اشکالات منکرین در این باب و رفع ابهام در این زمینه می‌پردازد.
اولین‌بار این اثر توسط میرزا خلیل کمره‌ای با نام سیر‌و‌سلوک منتشر شده بود. صادق حسن‌زاده نیز با ترجمه بخش عربی آن و با ضمیمه کردن رساله لقاءاللّه از امام خمینی و ملامحسن فیض کاشانی و نامه عرفانی میرزا جواد به کمپانی و یک قصیده از حسن حسن‌زاده آملی، آن را در یک جلد با نام رساله لقاءالله منتشر کرد.
اهمیت و جایگاه
رساله لقاءالله کتابی عرفانی و اخلاقی از میرزا جوادآقا ملکی تبریزی است که با طرحی ساده و روشن مراتب سیر و سلوک را بیان کرده است. مولف در این کتاب با استناد به آیات قرآن کریم، به دنبال اثبات، لقا و دیدار الهی به معنای عرفانی آن است که مورد توجه اهل سلوک واقع شده است.[۱] امام‌خمینی در کتاب شرح چهل‌حدیث، رساله لقاءالله مرحوم ملکی تبریزی را به عنوان منبع کامل برای مطالعه بیشتر در مورد چگونگی و کیفیت دیدار الهی معرفی می‌کند.[۲] علامه تهرانی این کتاب را از نفیس‌ترین کتب تدوین‌شده در عرفان و سلوک برشمرده است.[۳] علّامه حسن‌زاده آملی، نیز مطالعه رساله لقاءاللّه را سودمند معرفی می‌کند و خود نیز از آن کتاب بهره‌های فراونی برده است.[۴]
مولف
میرزا جواد مَلکی تبریزی (متولد اواخر قرن ۱۳ یا اوایل قرن ۱۴ - وفات ۱۳۴۳ق در تبریز) فقیه، عارف و استاد اخلاق شیعه قرن چهاردهم قمری است.[۵] اسرار الصلاة، حاشیه فارسی بر غایة القصوی از دیگر تألیفات اوست.[۶] وی در سال ۱۳۴۳ق (۱۲ تیر ماه ۱۳۰۴ش) درگذشت.[۷] پیکر او در قبرستان شیخان قم به خاک سپرده شد.[۸]
محتوای کتاب
«این کتاب برای مبتدیان در سلوک آنقدر سودمند است که شاید تا مدّت‌ها آنان را از استاد بی‌نیاز کند.».[۹]
مؤلف در مقدمه بخش اول کتاب، با بررسی و نقد نظرات عالمان شیعه درباره نحوه دیدار خدا و معنای صحیح آن، ممکن بودن آن را اثبات و چگونگی وقوع آن را بیان کرده است.[۱۰] بخش دوم رساله را نیز، به اثبات نظریه وحدت شخصی وجود بر طبق برداشت عارفان اختصاص داده است.[۱۱]
بخش اول
مولف با بیان اینکه از یک سو در قرآن کریم و بیان ائمه(ع) عبارت لقاءالله و نظر بر خداوند وارد شده است و از سوی دیگر در روایات، در تنزیه خداوندمتعال کلماتى وارد شده که ظاهرش تنزیه صرف از جمیع مراتب معرفتی (شناخت) است، با پذیرش قول برخی از متکلمان (تنزیه صرف) در این باب به بیان اقوال علماء شیعه در باب تنزیه خداوندمتعال (تاویل تنزیه و ممکن بودن حمل تنزیه) می‌پردازد.[۱۲] در آخر این بخش از رساله، معرفت نفس و ترقی آن و کیفیت تکامل روح را بررسی می‌نماید. [۱۳]
بخش دوم
مؤلف ابتدا در راه اثبات وحدت شخصی وجود و دفاع از آن؛ با استناد به روایتی از امام باقر(ع) بیان می‌دارد که اهل سیر و سلوک در این خصوص دچار اشکالات و توهمات و ادعاهاى مختلف شده اند که بعضى از نظریه‌ها غیرمعقول و بعضى از آنها نیز به رد و تکفیر ختم شده است. [۱۴] در ادامه با بیان حکایتی از حکیمی اصفهانی؛ مخالفان وحدت وجود را به تعقل و اندیشه دعوت می‌کند.[۱۵] مؤلف با بیان اینکه «وجود منبسط از شئون وجود حقیقى و از ظهورات و تجلیات خدا است» به تحلیل نظریه کسانی که از طریق مکاشفه، به وحدت وجود عرفانی رسیده‌اند می‌پردازد.[۱۶]
نام کتاب و انتشار آن
مؤلف، نامی برای کتاب ننهاده و انتخاب اسم لقاءالله برای آن از سوی میرزا خلیل کمره‌ای است؛ چنانکه در بعضی منابع و شرح‌حال‌ها از این کتاب با عنوان «سیر و سلوک» نام برده‌اند.[۱۷] صادق حسن‌زاده، باتوجه به بیان علامه طهرانی مبنی بر اینکه در این کتاب تحریف و اضافاتی صورت گرفته است[۱۸] با مطابقت دادن نسخه اصلی آن (موجود در کتابخانه آیت الله مرعشی) با چاپ هاى ديگر از این رساله که توسط انتشارات مصطفوى، چاپ هجرت و چاپ فهرى نشر یافته بود، تصحیح، و توسط انتشارات آل علی(ع) منتشر کرد.[۱۹] وی مطالب عربی و احادیث را با ذکر منابع و مآخذ، اعراب‌گذاری و ترجمه کرده و در متن کتاب را داخل کروشه قرار داده است. همچنین حواشی‌ای که خود مؤلف کتاب در نسخه تصحیح شده آن با امضای «منه عفی عنه» آورده بود، در پاورقی با عبارت «مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریزی» داخل پرانتز ذکر نموده است.[۲۰]
گزارش ساختار و عناوین کتاب
رساله لقاءالله شامل دو بخش همراه با چهار ضمیمه است. بخش اول آن به زبان فارسی است و بخش دوم آن به زبان عربی نگارش شده است.
عناوین
بخش اول شامل:
- بحثی دربارة لقاء خدا و معنای صحیح آن و اینکه لقاء ممکن است و آیات و روایات بر آن دلالت دارد.
- تصمیم و آغاز بازگشت به سوی حضرت حق.
- حکایت توبه کردن جوان کفن‌دزد.
- توبه حضرت داود(ع).
- زمینه‌سازی برای توبه.
- توبه قاتلِ هفتاد پیامبر.
- رحمت بیکران الهی.
- تهیه جدول مراقبه.
- سوز و گداز مؤلف.
- توبه‌های واقعی.
- علامت گریه‌های واقعی.
- مشارطه، مراقبه و محاسبه.
- عنایات الهی در خواب.
- کشف معارف در عالم خواب.
- خواب‌های بشارت‌آمیز مؤلف.
- آداب خورد و خواب.
- آثار و فضایل نماز شب و شب‌زنده‌داری.
- سوط السلوک.
بخش دوم شامل:
- بحثی درباره وحدت وجود.
- ارتباط عوالم وجودی با یکدیگر و نحوه وجود موجودات در آنها.
ضمائم
- «نامه عرفانی مولف به علامه کمپانی در بیان روش پیشنهادی برای معرفت نفس و رسیدن به مطلوب عرفانی است.[۲۱]
- «به سوی لقاءالله ملا محسن فیض کاشانی» در بیان ممکن بودن تجلی خداوند در وجود انسان کامل است.[۲۲]
- «لقاءالله و کیفیت آن از امام خمینی» در بیان کیفیت لقاءالله و دلایل اثبات آن و انگیزه منکران لقای الهی است.[۲۳]
- «قصیده لقائیه از علامه حسن‌زاده آملی» با موضوع کیفیت و نحوه رسیدن به لقاء‌الهی است.[۲۴]
پانویس
- ↑ «رساله لقاءالله»، سایت حکمت و عرفان در پرتو قرآن و عترت.
- ↑ امام خمینی،چهل حدیث، ۱۳۸۰ش، ص۴۵۳.
- ↑ حسینی تهرانی، توحید علمی و عینی در مکاتیب حکمی و عرفانی، ۱۳۹۳ش، ص۳۲۹.
- ↑ حسن‌زاده، طبیب دل‌ها، ۱۳۹۰، ص۱۷۵.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۷۰.
- ↑ جمعی از نویسندگان، گلشن ابرار، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۵۱۶و۵۱۷.
- ↑ حسن‌زاده آملی، «میرزا جوادآقا ملکی تبریزی»، ص۸۲.
- ↑ جمعی از نویسندگان، گلشن ابرار، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۵۱۸.
- ↑ حسن‌زاده، طبیب دل‌ها، ۱۳۹۰ش، ص۲۳.
- ↑ ملکی تبریزی، رساله لقاءالله، ۱۳۸۵ش، ص۱۱.
- ↑ ملکی تبریزی، رساله لقاءالله، ۱۳۸۵ش، ص۱۷۴.
- ↑ ملکی تبریزی، رساله لقاءالله، ۱۳۸۵ش، ص۲۴-۶۰.
- ↑ ملکی تبریزی، رساله لقاءالله، ۱۳۸۵ش، ص۶۹.
- ↑ ملکی تبریزی، رساله لقاءالله، ۱۳۸۵ش، ص۱۷۴.
- ↑ ملکی تبریزی، رساله لقاءالله، ۱۳۸۵ش، ص۱۷۸.
- ↑ ملکی تبریزی، رساله لقاءالله، ۱۳۸۵ش، ص۱۹۰-۲۱۶.
- ↑ جمعی از نویسندگان، دائرةالمعارف تشیع، ۱۳۹۴ش، ج۱۵، ص۴۹۲.
- ↑ حسینی طهرانی، الله شناسی، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۹۰.
- ↑ ملکی تبریزی، رساله لقاءالله، ۱۳۸۵ش، ص۱۱.
- ↑ ملکی تبریزی، رساله لقاءالله، ۱۳۸۵ش، ص۱۱.
- ↑ ملکی تبریزی، رساله لقاءالله، ۱۳۸۵ش، ص۲۶۷.
- ↑ ملکی تبریزی، رساله لقاءالله، ۱۳۸۵ش، ص۲۷۳.
- ↑ ملکی تبریزی، رساله لقاءالله، ۱۳۸۵ش، ص۲۸۵.
- ↑ ملکی تبریزی، رساله لقاءالله، ۱۳۸۵ش، ص۲۹۵.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، مشهد، دارالمرتضی للنشر، ۱۴۰۴ق.
- جمعی از نویسندگان، دائره المعارف تشیع، تهران، نشرحکمت، ۱۳۹۴ش.
- جمعى از پژوهشگران حوزه علميه قم، گلشـن ابـرار، قم، نشر معروف، ۱۳۷۸ش.
- حسن‌زاده آملی، حسن، «میرزا جوادآقا ملکی تبریزی»، در نشریه کیهان اندیشه، شماره ۸، مهر و آبان ۱۳۶۵ش.
- حسن‌زاده، طبیب دل‌ها، تهران، نشر مومنین، ۱۳۹۰ش.
- حسینی تهرانی، سیدمحمد حسین، توحید علمی و عینی در مکاتیب حکمی و عرفانی، تهران، نشر علامه طباطبائی، ۱۳۹۳ش.
- حسینی تهرانی، سیدمحمد حسین، الله شناسی، تهران، نشر علمه طباطبائی، ۱۳۹۲ش.
- خمینی، روح الله، شرح چهل حدیث، قم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۰ش.
- رضایی، علی، «رساله لقاءالله»، سایت عرفان و حکمت در پرتو قرآن و عترت، تاریخ درج: ۶ شهریور ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۱۵ بهمن ۱۴۰۱ش.
- ملکی تبریزی، میرزا‌جواد، رساله لقاءالله به ضمیمه رساله لقاء الله امام خمینی، قم، نشر آل علی، ۱۳۸۵ش.